Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə18/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   81

shuningdek,  Xoxsar  xamda  Kshtut  dexkonlarining  shaxsiy  arxiviga  tegishli  bo`lib, 
So`gdning  VIII  asrning  birinchi  choragidagi  iktisodiy,  siyosiy  va  madaniy  xayotini 
o`rganishda muxim manba rolini o`ynaydi. 
Mug 
kal`asidan 
topilgan 
xujjatlar 
A.A.Freyman, 
A. 
V.Vasil`ev, 
I.Yu.Krachkovskiy,  M.N.Bogolyubov,  V.A.Livshits,  M.Isxokov,  U.N.Mansurov 
xamda O.I.Smirnovalar tarafidan chukur o`rganilgan.   
Mug  kal`asi  xujjatlarining  topilishi  tarixi  va  ular  xakidagi  dastlabki 
ma`lumotlar  1934  yili  maxsus  to`plam  shaklida  (“Cogdiyskiy  sbornik”,  Leningrad, 
1934)  e`lon  kilindi.  Ayrim  xujjatlarning  tarjimasi  I.Yu.Krachkovskiy  va 
A.A.Freyman  tomonidan  30-yillari  e`lon  kilindi.  Xukukiy  xujjatlar  va  maktublar 
tarjimasi, zarur izox va tadkikotlar bilan (Sogdiyskie dokumenti s gori Mug. Chtenie, 
perevod, kommentariy. II chikishi. 1962.) V.A.Lifshits tarafidan chop kilindi. 
1961  va  1965  yillari  O`zbekiston  Fanlar  Akademiyasi  Tarix  va  arxeologiya 
instituti  xodimlari  ilmiy  safar  chogida  Samarkandning  Afrosiyobida  V-VI  asrlarga 
oid  saroy  xarobalarini  ochdilar.  Saroy  mexmonxonasining  dkvorlari  turli 
mazmundagi  rasmlar  bilan  bezatilgan  bo`lib,  ular  orasida  ok  kiyim  kiygan 
Chagoniyon  elchisining  surati  xam  bor.  Uning  etagiga  so`gd  tilida  o`n  olti  satrdan 
iborat ishonch yorligi yozib ko`yilgan edi. Bu yozuvlar VII asr o`rtalaridagi xalkaro 
munosabatlar tarixini o`rganishda muxim axamiyat kasb etadi. 
Samarkandda topilgan yozuvlar IX asrga oid uch tilda so`gd, kadimgi turk va 
xitoy tilida yozilgan turk xokonining kabr toshidagi bitikdir. 
Bunday  xujjatlar  so`gdiylarning  Kozogiston,  Kirgiziston  xamda  Sharkiy 
Turkistondagi  savdo  koloniyadaridan  xam  topilgan.  Bular  orasida  ayniksa  A.Steyn 
(1862-1943) tarafidan 1907 yili Dun`xuan (Xitoyning Gan`su viloyatida) va Turfonda 
(Sharkiy Turkiston) topilgan xujjatlar, Talas daryosining o`ng soxilida, xozirgi Talas 
shaxridan  7  km  shimolda  joydashgan  Kulonsoy  xamda  Teraksoy  daralarija  koya 
toshlarga  o`yib  bitilgan  yozuvdar  aloxida  e`tiborga  molik.  Bu  yozuvlar  IV-XI 
asrlarda So`gd koloniyalarining ijtimoiy axvoli xakida, ayniksa O`rta Osiyo va Uzok 
Shark  mamlakatlari  o`rtasidagi  savdo  alokalari  va  bunda  so`gdiylarning  roli  xakida 
kimmatli ma`lumot beradi. 
Dun`xuan  va  Xo`tan  xujjatlari  A.Steyn,  Talasdan  topilgan  yozuvlar  esa 
V.A.Kallaur, 
M.e.Masson, 
D.F.Vinnik, 
A.A.Asanaliev, 
K.Ashiraliev, 
U.Jumagulovlar tarafidan o`rganilgan. 
Mamlakatimiz  tarixi,  xususan  unda  yashagan  kadimiy  xalklar  tarixini 
o`rganishda, so`gd tilida yozilgan “Xalklar ro`yxati” deb atalgan bir xujjat (VIII asr) 
o`ta muximdir. Unda O`rta Osiyoda yashagan 21 xalk va elatning nomi keltirilgan. 
 
 
6–mavzu. Islom manbashunosligi asoslari 
 
Reja: 
1. Kur`on va kur`onshunoslik. 
2. Xadis va muxaddislar.  
3. Tafsir ilmi.  
3. Islomshunoslik. 
 


Asosiy  tushunchalar:  Kur`on,  sura,  oyat,  xadis,  tafsir,  kissa,  rivoyat, 
paygambar, saxoba, xalifa, Xalifai – Rashiddin, Sayyar Sharif, Imom, sunniy, shiya, 
xanafi, mazxab, juz`ya.  
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.  
 
1. Islam. Spravochnik.-M.: 1969;  
2. Imom Buxoriy «Jami-as-Saxix». 4-jildlik –T.: 1991.  
3. Muxammad Solik. «Tafsiri xilol».-T.: 1991.  
4. Entsiklopedicheskiy slovar`.-M.: Nauka. 1991.  
5.  «Kur`oni  karim»,  o`zbekcha  izoxli  tarjima.  Tarjima  va  izoxlar  muallifi  Alouddin 
Mansur.-T.: 1992.   
 
Ma`lumki, 
³adim  arab  tilidagi  yozma  yodgorliklar  Arabiston  va  Suriyaning 
janubidagi 
³oyatoshlarga  eramizning  I  asrlari  atrofida  bitilgan  bitik  toshlardan 
iboratdir.  Joxiliya  davri  V-VII  asrlar  she`riyati 
хam o²zaki tarzda rivojloana borib, 
VIII-X  asrlarga  kelibgina  xatga  tushurildi.  Yozma  adabiyot  arablarda  VIII  asrdan 
yuzaga keldi.  
 
Kuron  va  kuronshunoslik.  Kur`on  114  ta  suradan  iborat  bulib,  dastlabki–
Surai  fotixani  xisobga  olmaganda  eng  uzun  suralardan  boshlanib,  u  oxriga  kiskara 
boradi va kam oyatli suralar bilan yakunlanadi. kur`on kitob xoliga kelgach, u kuplab 
kuchirila boshladi. Shu bilan birga xalk ma`naviy extiyoji bilan boglik bulgan boshka 
ilmlar  yuzasidan  yoziladigan  kitoblarga  xam  ochildi.  Masjid  va  madrasalarda, 
saroylarda  kitob  xazinalari  yuzaga  keldi.  Islomgacha  bulgan  davr  adabiy,  tarixiy  va 
ilmiy manbalari bir sidira kurib chi³ildi va x.k.  
 
Xadis  va  muќaddislar.  Ma`lumki,  xadislar  islom  olamida  kur`ondan  keyin 
ikkinchi  mu
³addas  manba  xisoblanib,  ijtimoiy  xayotning  barcha  jixatlariga  uz 
ta`sirini  kursatgan.  muxaddislik  (xadis  yi
²ish  an`analari),  Rasulullox  xayot 
va
³tlaridayo³  yuzaga  kelgan.  ¥imom  ibn  Munnabbixning  (vft.  101  x.)  «Saxiyfa» 
asari eng 
³adimiy xadis xisoblanadi. U 138 ta xadisdan iborat bulgan. Bu asarning VI 
asr  xijriyda  kuchirilgan  nusxasi  sa
³lanib  ³olgan.  Islomshunos  olim  U.Uvatovning 
xabar  berishicha,  kitob  shaklida,  rasmiy  ravishda  yozilgan  birinchi  xadis  kitobi 
xijozlik olim Ibn Shixob az-Zaxriy (vft. 124 x.) 
³alamiga mansub. Bu tuplam xalifa 
Umar  kursatmasi  bilan  yuzaga  kelgan.  Umuman  xalifa  Umar  madinaliklarga  xam 
xudi  shunday  topshiri
³lar  bergan.  ¥ijriyning  ikkinchi  asrida  yaratilgan  xadis 
tuplamlari ichida Molik ibn Anasning «Muvatta» nomli kitobi (Uvatov, 9-b.) aloxida 
³adrlanadi.  Shuni  xam  aytish  kerakki,  bu  asrdan  kuplab  nu³sonli  xadislar  ular 
³atorida xatto soxta xadislar xam tar³ab ketdi.     
 
Tafsir  ilmi.  Islom  dini  turli  tillarda  suzlashuvchi  xalklar  urtasida  keng 
yoyilgan  bulsa-da,  kur`onning  tarjima  kilish  ta
³i³langan,  fa³at  tafsir  ³ilish  (aynan 
izoxlash) an`anaga aylangan edi.  
Ma`lumki, biror matnning ma`nosini echish, sharxlash, izoxlash tafsir deyiladi. 
Diniy  ma`noda  kur`on  oyatlarini  izoxlash  va  shu  tu
²risida  yozilgan  kitob  tafsir 
deyilgan. Tafsirda odatda xar bir sura yoki oyatning 
³aysi erda nozil bulgani, surada 
nechta  oyat  borligi  va  nimalar  xususida  gap  ketishi,  nozir  bulish  sabablari  batafsil 
yoritiladi.  Islom  dini  tarida  va 
³ulyozma  fonlarimizda  fors,  turk,  urdu  va  bosh³a 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə