Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

QURAN ELMLƏRİ
115
.  َينِقِدا َص ْ ُتنُك نإِا ُهْعِبَّاتأَ� اَمُ ْنِم ىَدْهأَ� َوُه ِ َّاللا ِدنِع ْنِّم  ٍباَتِكِب اوُتأْ�َف ْلُق  
“Ey  Rəsulum!  Onlara  de:  “Əgər  düz  deyirsinizsə,  ondan  Allahın 
dərgahından elə bir kitab gətirin ki, bunların ikisindən (Tövrat və Quran) 
də daha doğru yol göstərici olsun. Mən də onun ardınca gedim”.
126
Bu mümkün olmadığı üçün heç olmasa özü kimi bir kitab mey-
dana gətirməklərini istəyərək belə buyurur:
 اًايِه َظ  ٍضْعَبِل ْمُه ُضْعَب  َن َك  ْوَلَو ِ ِلْثِمِب  َنوُتأْ�َي َل  ِنآ�ْرُقْلا اَذـَه ِلْثِمِب ْاوُتأْ�َي نأَ�  َلَع ُّنِجْلاَو  ُسنإِلا  ِتَعَمَتْجا ِ ِئَّال لُق
“De:  “İnsanlarla  cinlər  bir  yerə  yığışaraq  bu  bənzərini  gətirmək 
istəsələr, bir-birlərinə arxa olsalar belə onun kimisini gətirə bilməzlər”.
127
Qurani-kərim insanlara meydan oxumağa davam edərək onla-
rın Qurandakı surələrə bənzər on surə, buna da gücləri çatmasa heç 
olmasa bir surə meydana gətirmələrini istəməkdədir:
  َينِقِدا َص ْ ُتنُك نإِا ِ ّللا ِنوُد نِّم  ُتْعَطَتْسسا ِنَم ْاوُعْداَو  ٍت َيََتْفُم ِ ِلْثِّم ٍرَو ُس ِ ْشَعِب ْاوُتأْ�َف ْلُق ُهاََتْفا َنوُلوُقَي ْمأَ�
“Yaxud da onlar deyərlər: “Bunu (Quranı) o, özündən uydurubdur”. 
De: “Əgər haqlısınızsa, onda Allahdan başqa kimi bacarırsınızsa, köməyə 
çağırın və buna bənzər uydurulmuş on surə də siz gətirin.”
128
 
“Yaxud da onlar deyərlər: “Onu o (Mühəmməd peyğəmbər) uydur-
muşdur”. De: “Əgər düz deyirsinizsə, onda Allahdan başqa kimi bacarır-
sınızsa, köməyə çağıraraq siz də ona bənzər surə bir gətirin!”
129
Qurani-kərimin  meydan  oxumasına  rəğmən  heç  kəs  onun 
bənzərini meydana gətirməyə müvəffəq olmamışdır. Mənbələr bizə 
bəzi inkarcıların ilk dövrlərdə Qurana nəzirə yazmağa çalışdıqla-
rını xəbər verir. Məsələn, Müseyləmə ibn Kəzzabın fili vəsf edən 
bu bənzətməsi çox məşhurdur: “əl-filu məl-filu və mə ədrakə məl-
126  Qəsəs, 28/49.
127  İsra, 17/88.
128  Hud, 11/13.
129  Yunus, 10/38.

---

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
116
filu, ləhə mişfərun tavilun və zənəbun əsilun / Fil, nədir o fil? Sən 
bilirsənmi o fil nədir? Onun uzun xortumu və böyük quyruğu var”.
  əl-Xəttabi  “Bəyanu  icazil-Quran”  adlı  əsərində  bu  nəzirə 
barədə belə deyir: “Ey aciz insan! Sən bilmirsənmi ki, belə bir üslub 
tərzi sadəcə çox əhəmiyyətli və mənalı bir məsələdən bəhs edərkən 
işlədilir?  Görmürsənmi  ki,  Allah-təala  sadəcə  insanları  dəhşətə 
salan  və  mahiyyətini  də  Özündən  başqa  heç  bir  kəsin  bilmədiyi 
qiyamətdən danışarkən :
ُةَّاقاَحْلا اَم  َكاَرْدأَ� اَمَو .ُةَّاقاَحْلا اَم . ُةَّاقاَحْلا .يمحرلا نحمرلا الله مسب
“O  qiyamət!  Nədir  o  qiyamət?  Sən  bilirsənmi  qiyamət  nədir  ?”
130
 
ayəsində olduğu kimi bu üslubu işlədir?”
Qurani-kərimin ecaz yönlərinə gəldikdə bunlar aşağıdakılar-
dır:
1. Nəzm və təlif
“Nəzm” kəlməsi “tərtib etmək, düzmək”, “təlif” isə “sıraya düzmək” 
mənalarını daşıyır.
Quranın hərfləri, kəlmələri və ayələri elə tərtib edilmişdir ki, on-
lardan hər hansı birini yerindən tərpətmək qeyri-mümkündür. İyir-
mi üç ildə fasilələrlə nazil olmasına baxmayaraq bu şəkildə tərtib 
olunması onun ecazkarlığını göstərən nişanələrdən biridir. 
2. Dil və üslubu
Qurani-kərimin ən əsas ecazkarlığı onun dil və üslubundadır. 
Səs  nizamındakı  həmahənglik,  ləfz-məna  tarazlığı,  eyni  vaxtda 
müxtəlif  səviyyədə  olan  insanlara  xitab  etməsi,  müxtəlif  mövzu-
ların iç-içə olması və bəyan tərzindəki müxtəliflik Quranın dil və 
üslub cəhətlərindən ecazkarlığını göstərir.
3. Qeybdən xəbər verməsi
130  Həqqa, 69/1-3.

---

QURAN ELMLƏRİ
117
Quranda  keçmişə,  indiyə  və  gələcəyə  dair  xəbərlər  vardır. 
Məsələn, risalətin ilk illərində səsanilər tərəfindən məğlub edilən 
bizanslıların  çox  yaxın  bir  zamanda  onlara  qalib  gələcəyi  Rum 
surəsində bildirilmişdir ki, həqiqətən də yeddi il sonra bizanslılar 
səsanilərə qalib gəlmişlər.
131
4. Bəşəriyyətin ehtiyacını qarşılaması
Qurani-kərim  hər  əsrdə  və  hər  yerdə  insanlara  doğruluğu 
göstərərək onları həm bu dünyada, həm də axirətdə xoşbəxt etməyi 
özünə  bir  hədəf  etmşdir.  O  bəşəriyyətin  mənəvi,  ictimai,  əxlaqi 
və  iqtisadi  əsaslar  ilə  yanaşı  onun  ruh,  qəlb  və  vicdan  təmizliyi, 
sağlamlığı,  idarəçiliyi,  hüquq  və  axirət  həyatına  dair  prinsiplər 
gətirmişdir.
5. Elmi cəhətdən ecazkarlığı
Qurani-kərim  insanlar  ibrət  alsınlar  deyə  elmi  həqiqətlərdən 
də bəhs etmişdir. Müasir elmlərin kəşf etməyə çalışdığı bəzi elmi 
həqiqətlər əsrlər əvvəl Quran tərəfindən bildirilmişdir. Yer və gö-
yün hərəkəti və digər xüsusiyyətləri haqqındakı Qurani bilgilər
132
 
bunun ən bariz nümunələridir. 
6. Quranın Hz. Peyğəmbər tərəfindən dəyişdirilməməsi
Müşriklərin  Hz.  Peyğəmbərdən  Quranın  onlardan  istədiyi 
bəzi  şeyləri  dəyişdirməsini  tələb  etmələrinə  baxmayaraq,  Onun 
müşriklərin  bu  arzularını  yerinə  yetirməməsi  və  Quranın  da 
Rəsulullahı (s.ə.s) bu mövzuda xəbərdar etməsi də Quranın ilahi 
bir mənbədən gəldiyini və möcüzəvi bir kitab olduğunu göstərir. 
“Onlara ayələrimiz açıq şəkildə oxunduğu zaman (öldükdən sonra) bizim 
görüşümüzə ümidi olmayanlar dedilər:”Ya bundan başqa bir Quran gətir, 
131  Rum, 30/1-5.
132  Ənbiya, 21/30, Zümər, 39/5, Naziat, 79/30, Yasin, 36/38.

---