Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 03. 05. 2012-ci IL tarixli 746

dünya  birliyinin  ekoloji  siyasətinin  əsas  istiqamətlərini 
müəyyən edir.
Məlumdur  ki,  ətraf  mühitin  qorunması  və  təbii  sər­
vətlərə  münasibət  sahəsində  BMT-nin  xeyli  sayda  gərəkli 
təşkilatları  fəaliyyət  göstərir.  1973-cü  ildə  BMT  tərəfindən 
bir  proqram  qəbul  edilmişdir.  Bu  ətraf  mühitin  qorun­
masına  dair  YUNEP  proqramı  adlanır  (baş  qərargahı 
Nayrobi şəhərində yerləşir).
YUNEP  proqramı  ətraf  mühitin  təbii  saxlanılması 
üçün  bütün  dövlətlərin  təcrübələrinə,  proqramın  perspek­
tivliyinə  bilavasitə  nəzarət  edərək  onları  tənzimləyir. 
YUNEP-in  idarəçilik  orqanı  BMT  Baş  Assambleyası  tərə­
findən  4  il  müddətinə  seçilən  idarəçilik  şurasıdır.  Bu  şuraya 
ətraf  mühitin  mühafizəsi  üzrə  beynəlxalq  əməkdaşlığa 
yardımı  həyata  keçirmək,  müvafiq  siyasətin  həyata  keçril- 
məsi üzrə tövsiyələr vermək, təbiəti mühafizə proqramlarına 
rəhbərlik  və  koordinasiyaları  həyata  keçirmək,  ətraf mühit 
haqqında  bilik  və  informasiyaların  beynəlxalq  aləmə  çat­
dırılması  və  s.  fuknsiyalar  həvalə  edilmişdir.  YUNEP  ətraf 
mühitin  mühafizəsi  sahəsində  monitorinqlərə,  qlobal  infor­
masiya  şəbəkəsinə,  zəhərləyici  kimyəvi  maddələrin  ehtiya­
tının  Beynəlxalq  qeydiyyatına,  səhralaşma  və  meşəsiz- 
ləşmələrin  qarşısının  alınması  tədbirlərinə,  bütün  ölkələrin 
çay  hövzələrindən  birgə  istifadəyə  nəzarət  edir.  Təşkilat, 
eyni  zamanda  aztullantılı  və  tullantısız  istehsal  sahəsinə  - 
texnologiyasına,  zəhərləyici  maddələrin  istehsalı  və  onların 
nəqlinə  də  nəzarəti  öz əlində saxlayır.  YUNEP ətraf mühit­
də  yaranan  törəmələrə  xüsusi  proqramlara  da  rəhbərlik 
edən  bir  təşkilatdır  və  öz  işlərini  BMT-nin  bütün  digər  təş­
kilatları ilə əlaqəli şəkildə həyata keçirir.
Bu  xüsusilə  ərzaq  və  kənd  təsərrüfatı  işlərinin  təşki­
lində  (FAO),  əmək  məsələlərinin  həllində  (MOT),  Ümum- 
dünya  səhiyyə  işlərinin  həllində (VOZ),  Ümumdünya  mete- 
reologiya  təşkilatları  ilə  görülən  işlərdə  (VMO),  Ümum-
374
dünya  təbiəti  mühafizə  fondu  ilə  (VFOP)  aparılan  işlərdə 
özünü daha çox göstərir.
YUNESKO -   1948-ci  ildə yaranmış və qərargahı Paris 
şəhərindədir.  Təbiətin  qorunması  sahəsində  bir  neçə  istiqa­
mətdə fəaliyyət göstərir:
1)  yüzdən  çox  dövlətin  məşğul  olduğu  ekoloji  proq­
rama  rəhbərlik edir.  Bu proqramlar  arasında uzunmüddətli, 
hökümətlərarası  proqramlar  (insan  və  biosfer),  ətraf mühi­
tin  qorunması  barədə  Ümumdünya  təhsil  proqramı,  Bey­
nəlxalq hidroloji proqram və s. vardır;
2)  ümumdünya  sərvəti  hesab  olunan  təbiət  abidə­
lərinin uçotu və mühafizə olunmasının təşkili;
3)  inkişaf  etməkdə  olan  və  digər  dövlətlərdə  ekoloji 
təhsilin  artırılması  və  ekoloq  -   mütəxəssislərinin  hazırlan­
masına kömək göstərmək.
Ümumiyyətlə, 
YUNESKO 
«İnsan 
və 
biosfer» 
proqramı  üzrə  işləri  həyata  keçirməklə,  insanlarla  mühit 
arasında qarşılıqlı əlaqə və inkişafın sosial-iqtisadi faktorları 
üzrə tədqiqatlar aparır.
Hələ XX  əsrin 50-60-cı illərində YUNESKO tərəfindən 
«Arid zonalar»,  «Rütubətli tropika»,  «Hidroloji onillik» adı 
altında  proqramlar  həyata  keçirilmişdir.  Bunlarla  yanaşı 
YUNESKO-nun  1970-ci  ildə  MAB  adlanan  «İnsan  və 
hidrosfera»  adlı  çoxillik  proqram  çərçivəsində  dünyanın 
100-dən artıq dövləti iştirak etdiyi müxtəlif istiqamətli proq­
ramların  yerinə  yetirilməsində  rolu  böyük  olmuşdur.  Belə 
proqramlardan  «Tropik  və  subtropik  ekosistemlərin  eko­
logiyasına  insanların  əmək  fəaliyyətinin  təsiri»,  «İnsanların 
Əmək  fəaliyyətlərinin  torpaqlara,  eləcə də mülayim  zonanın 
və  Aralıq  dənizi  zonasının  meşələrinə  təsirləri»,  «İnsanların 
əmək  fəaliyyətinin göllərin, bataqlıqların, çay deltalarının və 
sahil  rayonlarının  ekoloji  şəraitinə  təsirləri»  -   layihələrinin 
yerinə yetirilməsi daha çox fərqlənir.
375

---

FAO  -   1945-ci  ildə  yaradılmışdır.  Onun  fəaliyyət 
sahəsi  kənd  təsərrüfatı  və  dünya  ərzaq  ehtiyatlarıdır.  FAO 
torpaqlardan istifadə və onun qorunması,  Dünya okeanının 
bioloji  resursları,  heyvanlar  aləmi,  meşə  örtüyü,  su  ehti­
yatları kimi ekoloji problemlərlə məşğul olur.
FAO  dünyanın  torpaq  xəritəsini  hazırlamış,  onun 
təşəbbüsü ilə Ümumdünya Torpaq xartiyası qəbul olunmuş, 
əhalinin  yerləşməsi,  ərzaq,  səhralaşma,  su ehtiyatlarının  qo­
runması  üzrə  beynəlxalnq  konfranslar  təşkil  etmişdir.  FAO 
kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalı  və  emalının  yaxşı­
laşdırılması,  balıqçılıq,  aqrar  sahəyə  sərmayə  yatırımlarına 
yardım  göstərmək, kübrə və pestisidlərdən,  torpaq  və su  re­
surslarından  səmərəli  istifadə  olunması  kimi  məsələlərə 
yardım edir.
MAQATE  -   Atom  enerjisi  üzrə  Beynəlxalq  Agentlik 
1957-ci  ildə  yaradılmışdır.  Əsas  məqsədi  nüvə  təhlükəsiz­
liyinin  təmin  edilməsi  və  ətraf mühitin  radioaktriv  çirklən­
mədən  qorunması  proqramlarının  icrasını  təmin  etməkdir. 
MAQATE  atom  elektrik  stansiyalarının  istismarı  və  tikil­
məsi  qaydalarım  işləyib  hazırlayır,  layihələşdirilən  və  fəa­
liyyət göstərən  AES-in  ekspertizasını  aparır,  atom material­
larının  ətraf  mühitə  göstərdiyi  təsiri  qiymətləndirir,  radia­
siya  təhlükəsizliyi  normalarını  müəyyənləşdirir  və  onların 
yerinə yetirilməsinə nəzarət edir.
BTMİ  -   Beynəlxalq  təbiəti  mühafizə  və  təbii  resurs­
ların  qorunması  ittifaqı  1948-ci  ildə  təsis  olunmuşdur.  Bu 
qeyri-hökumət  təşkilatı  olub  100-dən  çox  dövlətin  qeyri- 
hökumət  təşkilatlarını  və  beynəlxalq  hökumət  təşkilatlarını 
özündə birləşdirir.
BTMİ-nin əsas vəzifələri:
1)  təbii ekosistemin, flora və faunanın qorunması;
2)  nadir  və  nəsli kəsilməkdə  olan  bitki  və  heyvan  növ­
lərinin,  habelə təbiət abidələrinin saxlanması;
376
3)  qoruqların,  təbii  landşaftların,  şəhərətrafı  milli 
parkların genişləndirilməsi;
4)  ekoloji təhsildən ibarətdir.
Bu  təhkilatm  təşəbbüsü  ilə  nadir  və  məhv  olmaqda 
olan növlərin «Qırmızı kitab»ı aparılır.
ÜST  -   Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatı  -   1946-cı  ildə 
yaradılmışdır.  O  insan sağlamlığının qorunmasını ətraf mü­
hitin  mühafizəsi  aspektində  öyrənir.  ÜST  ətraf  mühitin 
sanitar-epidemioloji monitorinqini  aparır,  ətraf mühitin  və­
ziyyəti  ilə  əlaqədar  xəstəliklərin  məlumatlarını  ümumiləş­
dirir.  Ətraf mühitin sanitar-gigiyena ekspertizasını aparır və 
onun  keyfiyyətinə  qiymət  verir.  Eləcə  də  əhalinin  təmiz  su 
təminatı,  qidalanma və  tullantıların  məhv  edilməsi  də  daxil 
olmaqla ümumi ekoloji təhlükəsizlik məsələlərini araşdırır.
BDT -  Beynəlxalq Dəniz təşkilatı  1948-ci  ildə yaradıl­
mışdır.  BDT  dəniz  gəmiçiliyi  və  dənizlərin  çirklənməkdən 
qorunması  sahəsində  fəaliyyət  göstərir.  Bu  təşkilat  dəniz­
lərin neft və digər ziyanlı maddələrlə çirkləndirilməsinə qarşı 
beynəlxalq konvensiyaların hazırlanmasında iştirak edir.
Q EF  -   Qlobal  Ekoloji  Fond  -   1990-cı  ildə  yaradıl­
mışdır.  Fondun  başlıca  vəzifəsi  inkişaf etməkdə  olan  ölkə­
lərdə  ümumi planetar xarakter  daşıyan problemlərin  həllinə 
kömək  göstərməkdir.
QEF-in fəaliyyətində 3  beynəlxalq struktur iştirak edir:
1)  BMT-nin inkişaf proqramı;
2) Ətraf mühit üzrə BMT proqramı;
3)  Dünya bankı.
Q EF çərçivəsində maliyyələşməsi tələb olunan  bir  neçə 
problemlər daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar, iqlimin 
qlobal  istiləşməsi,  dövlətlərarası  suların  çirklənməsi,  bioloji 
müxtəlifliyin azaldılması və ozon təbəqəsinin seyrəlməsidir.
ÜM T  -   BMT-nin  Ümumdünya  metereologiya  Təşki­
latı  1947-ci ildə yaradılmışdır. Onun vəzifyəsi planetin hava­
sına  və  iqliminə  antropogen  təsirinin,  ümumilikdə  regionlar
377

---