Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 Mütəxəssislər və alimlər yaranmış vəziyyətdən yeganə çıxış yolunu tullantısız və az tullantılı müəssisələrin yaradılmasında görürlər. Hazırda belə müəssisələr artıq fəaliyyət göstərir. Belə müəssisələr çox profılli olmalı, lazım olan xammal yataqlarına yaxın yerləşməlidir. Hazırda domna şlakları əsasında şüşədən katalitik emal yolu ilə şlakostallar alınır. Stallar yüksək fiziki, mexaniki və fıziki-kimyəvi xassələrə malikdir. Bu xassələr onlardan qiymətli inşaat materialı kimi istifadə etməyə imkan verir. Son vaxtlar köhnəlmiş avtomobil şinlərindən təkrar istifadə edilməsi də müəssiələrə böyük iqtisadi fayda verir. Bir çox müəssisələrdə köhnə rezin şinlərin regenerasiyası prosesi həyata keçirilir. Bu yolla alınan material kauçuku əvəz edir və inşaatda istifadə edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, hətta eyni adlı tullantılar belə bir-birindən tərkiblərinə görə fərqlənirlər. Bu onların təkrar emalını çətinləşdirir. Ona görə də müxtəlif metodların təsirilə onlar ayrı-ayrı komponentlərə ayrılır, onlara lazımi görkəm verilir ki, onların sonrakı istifadesi nisbətən asanlaşdırılsın. Məlumdur ki, əksər kimyəvi diffuziya və biokimyəvi proseslərin intensivliyi və effektliliyi maddələrin ölçüləri azaldıqca daha böyük olur. Bu məqsədlə doğrama üsulrından istifadə edilir. «Doğrama» metodunda iri ölçülü materiallar doğrayıcı maşınların köməyilə kəsiklərin ölçüsü 5 mm-ə qədər olan hissəciklərə çevrilir. Əgər emal texnologiyası daha xırda hissəciklərlə aparılırsa, onda doğrama əməliyyatından çıxan material xırdalama maşınlarına verilir (müxtəlif dəyirmanlar) və 5 mm-dən az ölçüyə qədər xırdalanır. Xırdalanma maşınları vasitəsilə hissəciklərin ölçülərini 0,1-0,5 mm-ə çatdınnaq mümkündür. 104 Materialların təkrar emalı fraksiyaların ölçülərindən və növündən asılı olaraq aparılarsa, bu zaman təsnifat və növləşdirmə üsullarından istifadə edilir. Bu üsulda hissəciklər ölçülərinə görə ayrı-ayrı fraksiyalara ayrılır. Materialın fraksiyalara ayrılması ətalət-qravitasiya və mərkəzdənqaçma- qravitasiya prinsipi əsasında aparılır. Bərk halda tullantı maddələrindən təkcə onlarm xırdalanmasından yox onların iri ölçülü parçalar şəklinə salınması təcrübəsindən istifadə edilir. Bu növ əməliyyat əsasən inşaat materialları ilə aparılır. Məsələn, tozşəkilli maddələrdən kürə və ya silindr formalı iri ölçülü hissələr alıb, onları əlaqələndirici və ya sementləyici maddələrlə işləyib inşaat materialı şəklinə salmaq olar. Bərk tullantı maddələrin təkrar emalına tətbiq edilən metodlarda piroliz (plastmas, ağac, rezin materialları, neft tullantıları), təkrar əritmə (metal şlakları, metallom və s.), yandırma və yandırma yolu ilə yağsızlaşdırma üsulları aid edilir. Təcrübədə bərk tullantı maddələrin təkrar emalı üçün on- ların zənginlşdirilməsi metodundan istifadə edilir. Zənginləşdirmə metodu qravitasiya, maqnit, elektrik, flotasiya və başqa üsullarla aparılır. Burada əsas məqsəd eyni adlı maddələrin toplusunu bu və ya digər üsulun tətbiqi ilə artırmaqdan ibarətdir. Təkrar emal zamanı fıziki-kimyəvi üsuldan istifadə edilir. Bu metod əsasən qələviləşdirmə (ekstraksiya), həlletmə və kristallaşdırma üsulundan ibarətdir. Metodun məğzi ondan ibarətdir ki, qarışıq daxilində olan komponentlərdən biri və ya bir neçəsi müvafiq maye həlledicilərdə həll olunaraq qarışıqdan ayrılır. Maye daxilində doymuş şəkildə həll olmuş komponent soyuma, həlledicinin buxarlanması və ya hər ikisinin tətbiqi ilə kristaliaşdrılır ki, bu kristallaşma üsulu adlandırılır. Bərk tullantı maddələrin növləri onların mənbəyi və istifadə sahəsi cədvəl 7.1-də göstərilmişdir. 105 Bəzi bərk tullantıların növləri və onlardan istifadə olunması Cədvəl7.1. Sənaye növü Tullantıların mənbəyi Tullantıların adı Tullantılardan istifadə olunması 1 2 3 4 Kimya sənayesi Fosforlu güb- rələr istehsalı Fosfogipslər Sement istehsahnda yapışdırıcı material kimi və bundan tikinti və məişət üçün məmulatlar hazırlanmasında Inşaat materialiarı sənayesi İnşaat materil- iarının çıxarıl- ması, azbestin alınması Azbestli xırda- vat və digər ya- rarsız tullantılar Azbest ehengli sement və yumşaq örtük istehsalı üçün komponent, linolium istehsa- lında doldurucu kimi, asfalt qarışığı, beton, rəng, odada- vamlı materiallar hazırlan- masında. 1 2 3 4 Qara metalurgiya sənayesi Dəmir fılizi- nin çıxarılma- sı, zənginləş- dirilməsi və saflaşdırılması Kvars tullan tıları (dəmir filizi 50 faiz) 0,15-5 mm öl çülü fraksiya 0,14 mm Monolit dəmir-beton və ağır yığma beton konstruksiyalarında doldurucu kimi, asfalt-beton istehsalında və s. Ağır və məsa məli beton, sili ölçülü fraksiya. kat tərkibli ağır beton konst- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|