Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
168 Bakı buxtasının yerləşdiyi Abşeron yarımadası yayı isti və quru, qışı mülayim və rümbətli iqlimdə yerləşdiyindən il ərzində günəşli günlərin miqdarı çox olur ki, bu da bioloji aktivliyi, üzvi birləşmələrin və neft çirklənməsinin bioloji tənəzzül prosesini gücləndirir. Bakı buxtasında çirkabların toplanmasında cənub-qərb və cənub-şərq küləklərinin, onlarm açıq dənizə apanlmasında isə şimal-şərq və şimal-qərb küləklərinin xüsusi rolu vardır. Xəzər gölünün səviyyə tərəddüdü də buxtanın çirklənməsinə təsir göstərir. Bakı buxtası yarımdairəvi formada olduğundan və qarşısını Böyük Zirə adası kəsdiyindən cərəyanlar buxtaya təsir edə bilmir və bu da çirkabların yığüıb qalmasına səbəb olur. Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Bakı buxtası fiziki, kimyəvi və bioloji yollarla çirklənir. Ümumiyyətlə, fiziki çirklənməyə əsasən su hövzələrinə İEM və bəzi sənaye müəssisələrindən işlənib çıxmış isti sularla çirklənmə aid edilir. Belə çirklənmə suların təbii rejiminin dəyişməsinə, onların tərkibində oksigenin miqdarının azalmasına səbəb olur. Nəticədə suların «çiçəklənməsi» prosesi baş verir. Radiaktiv tullantılar da fıziki çirklənməyə səbəb olur. Kimyəvi çirklənmə su hövzələrinə müxtəlif kimyəvi maddələrin və onların birləşmələrinin çirkab suların tərkibində axıdılması nəticəsində baş verir. Bu suların tərkibində olan metallardan qurğuşun və civə daha təhlükəli hesab olunur. Digər xarakterik kimyəvi çirklənmə sulara nitratların fosfatların, səthi fəal maddələrin, karbohidrogenlərin axıdılmasından baş verir. Bioloji çirklənmə isə sulara müxtəlif çirklənmə mənbələrindən axıdılan xəstəliktörədici mikroorqanizmlər vasitəsilə baş verir. Bakı buxtasmın əsas çirklənmə mənbələrindən biri olan və onun yaxınlığında yerləşən Azərneftyağ zavodu öz çirkab sularını birbaşa Bakı 169 buxtasına axıdır. Zavodun çirkab sularını təmizləmək üçün mexaniki təmizləmə qurğusu olmasına baxmayaraq qurğu şlamlarla dolduğu üçün çirkablan təmizləyə bilmir və nəticədə ildə buxtaya Azərneftyağ zavodundan 200-500 ton karbohidrogenlər və 500 kq fenol axıdılır. Buxtaya axıddan çirkab sularının tərkibində neft karbohidrogenlərinin miqdarı hər litrdə 35- 85 mq arasında dəyişir. Bakı buxtasınm ikinci çirklənmə mənbəyi Bibiheybət neflçıxarma buruqlarından suya axıdılan çirkablardır. Bibiheybət neft mədənləri Azərbaycanın ən qədim neft çıxarma mədənlərindən biridir. Hazrrda bu mədəndəki yataqlar tükənmək üzrədir. İldə bu yataqdan 130 min ton neft çıxarılrr. Neftin köhnəlmiş qurğularla çıxarılması nəticəsində daim dənizə neft axıdılır. Neft çıxarma zamanı yer səthinə çıxan lay suları Bakı buxtasna axıdılır ki, bu da suyun ildə 1200-6000 ton karbohidrogenlə çirklənməsi deməkdir. Bibiheybət neft mədənləri yaxnlığında yaşayan əhali də ekoloji cəhətdən yararsız, yanğın təhlükəsi olan sahədə məskunlaşmışdır. Bu da onların həyat şəraiti, sağlamlıqları üçün olduqca təhlükəlidir. Bakı şəhər kanalizasiyası vasitəsilə gündə 400 min m 3 tə-mizlənməmiş sənaye və məişət çirkab suları Bakı buxtasına axıdılr. Həmin sular vasitəsilə buxtaya ildə 500-1000 tona yaxın karbohidrogenlər, oksigenlə təmin olunmamış 15 min ton çirkab suları daxil olur. Bakı buxtasına neft daşıyan tankerlərin mllantılar və onların yuyub təmizləyən zaman yaranan çirkab suları da axıdılır. Qapalı su hövzələrində neft tankerlərinin yuyulması beynəlxalq konvensiyaya əsasən qadağan olunsa da bu iş indi də davam etdirilir. Son tədqiqatların nəticəsinə əsasən məlum olmuşdur ki, hazırda Bakı buxtasına 5 yerdən çirkab suları axıdılır. Buxtaya axıdılan həmin çirkablar cənub küləkləri dövründə sahil zonasma yığılaraq ekoloji dözülməz mənzərə 170 yaradır. Bununla yanaşı xarab olmuş, batmış gəmilərin, tullanmış neft borularının sahil sularında yığılıb qalması da ətraf ərazilər üçün mənfi ekoloji nəticələr yaradır. Hazırda buxtada 1990-cı ildən etibarən dəniz suları altna atılmış 200 neft buruğu qalmışdır ki, bu da ciddi ekoloji nəticələrə səbəb ola bilər. Bakı buxtası sularının tərkibində karbohidrogenlərin və fenolun miqdan suların keyfıyyət standartları üzrə olan miqdarını 3-6 dəfə ötüb keçir. Keyfiyyət göstəricilərinə görə belə sular «təhlükəli» sular hesab olunur. Bakı buxtasmın dib çöküntülərində neft karbohidrogenlərinin miqdarı 1 kq quru qalıqda 110 qr. təşkil etmişdir. Bu kəmiyyət buxta ərazisinin 40%-ni əhatə edir. Dib çöküntülərinin çirklənmə sahələrinin qaltılığı 2 m-ə yaxın təşkil cdir. Neftli karbohidrogenləri ilə çirklənmiş dib çöküntülərinin ümumi həcmi 100-150 mln.m 3 təşkil edir ki, onun da tərkibində 4-5 mln.t neft karbohidrogenləri vardır. Həmin göstəricilər əsasında belə bir ümumi nəticəyə gəlmək olar ki, Bakı buxtası sularındakı neft karbohidrogenlərinin 25-75%-i dib çöküntülərindən ayrılan karbohidrogenlərdir. Dənizin içərilərinə doğru çirklənmənin tədricən azalması müşahidə edilir. Bakı buxtası sularında apanlan analizlərin nəticələrinə əsasən sularda neft məhsullarının miqdarının ayrı-ayrı məntəqələr üzrə 0,12-0,32 mq/1, fenolların miqdarının 0,003-0,006 mq/1 arasında dəyişilməsi müşahidə edilmişdir. Bu göstəricilərə əsasən neft məhsullarının və fenolların miqdarı mümkün norma həddini 3-6 dəfə ötüb keçir. Buxta sularının tərkibində mis elementinin miqdarının da mümkün norma həddindən 5-10 dəfə yüksək olduğu müəyyən edilmişdir. Yuxarıda qeyd etdiklərimizdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Bakı buxtası daha çox neft karbohidrogenləri vasitəsi ilə çirklənir. Həmin neft karbohidrogenlərinin 10-40%-i Bibiheybət neft mədənlərinin, 5-10%-i Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|