Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
174 rimizin isə 26%-i müxtəlif dərəcəli eroziyaya uğramışdır. Ən geniş yayılmış eroziya növləri səthi, yarğan və süni suvarma sistemi formalarıdır. Ərazimizin 16%-i güclü, 14,8%-i orta və 31,2%-i zəif dərəcəli eroziya proseslərinə məruz qalmışdrr. Respublikamızın dağ yamacları və yüksəkliklərində yerləşən torpaq sahələrindən səthi eroziya nəticəsində ildə 105-516 m 3 /ha torpaq yuyulur. Sel və torpaq sürüşməsi nəticəsində isə müvafıq olaraq 310 km 2 və 420 km 2 torpaq sahələri korlanmışdır. Hər il 1,5 mln. ha artıq münbit torpaq qatı sel sulan vasitəsiilə yuyulub aparılır. Torpaq sürüşməsi nəticəsində isə nəinki torpaq qatı korlanır, hətta kənd təsərrüfatı, sənaye və mülki obyektlərə də böyük zərər vurulur. Dağlıq ərazilərdə eroziya proseslərinin artmasının başlıca səbəbi heyvandarlığın inkişafı, meşələrin sistemsiz şəkildə kütləvi qırılması və sıldırım yamaclarla onların daşınmasıdır. Bunun nəticəsində dağ yamacları çılpaqlaşır və yerüstü axar sularının miqdarı artır. Belə sahələrdə torpağın yuyulmasının həcmi 246 m 3 /ha müəyyənləşmişdir. Lənkəran-Astara zonasının dağətəyi yamaclarında bitki örtüyünün məhv edilməsi eroziya proseslərini kəskin surətdə artırmışdır. Zonanın 63,5 min ha ərazisindən 22%-i orta və zəif, 10%-dən çoxu güclü eroziyaya məruz qalmış, 30%-dən çox münbit torpaq örtüyü tamamilə yuyulmuşdur. Ümumiyyətlə, eroziya proseslərinin ilbəil artması torpaq dan istifadənin aşağı səviyyədə olması, bütün dağlıq vo dağətəyi təsərrüfatlarda torpaqlardan istifadə də eroziya proseslərinin təhlükəsi və hər bir sahənin relyef şəraitinin nəzərə alınması ilə bilavasitə bağlıdrr. Eroziya prosesləri demək olar ki, meşəsiz olan Naxçıvan MR üçün daha xarakterikdir. Naxçıyan MR torpağınm 19,9%-i zəif, 24%-i orta, 32%-i isə güclü (şiddətli) eroziyaya uğramış və nəticədə 402 min ha torpaq sahəsi bu və ya başqa dərəcədə öz münbit qatmı itirmişdir. 175 Respublikänın düzənlik ərazilərində torpaqların şumlanması, gübrələnməsi, suvarma zamanı aqrotexniki qaydalanın pozulması nəticəsində torpağın məhsuldar, humus qatının yuyulub aparılması prosesi baş verir. Bu proses daha çox üzümçülük, pambıqçılıq və tərəvəzçilik təsərrüfatlarında baş verir. Kür-Araz ovalağında torpaqların vəziyyətinə su və külək eroziyaları daha çox təsir göstərir. Burada 35%-dən artıq əkin sahəsi və 20% qış otlaqları eroziyaya məruz qalmışdrr. 134 min ha torpaq az və ya çox dərəcədə, 66 min ha artıq torpaq güclü eroziyaya uğramış, 400 min ha torpaq qatı yuyulub aparılmışdır.. Respublika ərazisində külək eroziyası əsasən Abşeron yarımadası, cənub-Şərqi Şirvan, Ceyrançöl və digər ərazilərdə geniş yayılmışdır. Respublikamızda eroziya proseslərinin qarşısını almaq məqsədilə 24,5 min ha ərazidə meşə-mühafizə zolağının salınması, 10 min ha sahədə tarla qoruyucu, 226 min ha sahədə yol və suvarma xətləri kənarları yarğan, çay kənarları və su hövzələri ətrafı, 105 min ha sıldırım yamaclar, 30 min ha sa- hədə scyrək meşəli yamac və dağ ətəklərində meşə zolaqlarının salınması planlaşdırılmışdrr. Kənd təsərrüfatında suvarma əkinçiliyinin inkişafi, suvarma qaydalarına düzgün riayət olunmaması, suvarma kanallarının betonlaşdınlmaması, torpaq kanallardan istifadə, ekoloji tarazlıq nəzərə alınmadan düzənlik ərazilərdə su anbarlarının yaradılması və digər bu kimi səbəblər torpağa çoxlu miqdarda su hopmasına şərait yaradır ki, bu da minerallaşmış qurunt sularının səviyyəsini qaldırır və torpaqların şoranlaşmasna səbəb olur. Şoranlaşmış torpaq sahələri əsasən Kür-Araz ovalığı zonasında geniş yayılmışdır. Şorlaşmış torpaqların ümumi sahəsi 500 min ha artıqdrr. Ən çox 176 şorlaşmış torpaqlar Ağdaşda 220 min ha, Kürdəmirdə 40 min ha, Ağcəbədidə 38,4 min ha, Salyanda 32 min ha, Ağsuda 21,4 min ha, İmişlidə 26,6 min ha, Saatlıda 32 min ha, Sabirabadda 40 min ha təşkil edir. Kür-Araz düzənliklərində 450 min ha artıq torpaq sahəsi şoranlaşmışdır. Şoranlışmış torpaq sahəsinin 120 min ha güclü dərəcədə şorlaşmışdır. Torpaqların suvarılma norma və rejiminin pozulması təkrar şoranlaşmaya səbəb olmuşdur. Hazırda suvanlan torpaqlardan 83%-dən çoxunun müxtəlif formalı meliorasiyaya ehtiyacı vardır. Kür-Araz ovalığnda uzun müddətli suvarmalar nəticəsində torpağın su, fiziki, kimyəvi, mexaniki xassələri dəyişilmiş, şoranlaşma, bataqlıqlaşma sahələri genişlənmişdir. Həmin ərazilərin bərpası, torpaqların məhsuldarhğının yüksəldilməsi üçün çoxlu əlavə maliyyə vəsaiti və əmək sərfi tələb olunur. Torpaq örtüyünün pozulmasına antropogen amillər daha çox təsir göstərir. Torpaqlara mineral gübrələrin və zəhərli kimyəvi maddələrin elmi- cəhətdən əsaslandırılmış norma üzrə verilməməsi nəticəsində torpaqların kimyəvi çirklənməsi prosesi baş verir. Kimyəvi zəhərləyici maddələrlə respublika üzrə 840 min ha, o cümlədən, herbisidlərlə 400 min ha torpaq sahəsi dərmanlanmışdrr. Zəhərli kimyəvi maddələrlə ekoloji cəhətdən ən çox çirklənmiş region Kür-Araz ovalığıdır. Bu regionun Muğan-Salyan torpaqlarında herbisidlərin miqdarı yol verilən norma həddindən 9,0 dəfə artıqdır. Torpaqlarımıza dünyada qəbul olunmuş normalardan 3-5 dəfə çox pestisid səpilmişdir. Şirvan və Salyan düzlərində 50 ha torpaq ncft məhsullari ilə çirklənmiş, kanallar boyu 3 min ha torpaq tullantılarla, 12 ha karxanalarla, 6 ha ərazi bərk məişət tullantıları ilə örtülmüşdür. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|