Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 476,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
61 axınçılar Egey və Mərmərə sahillərinə, İsküdərəyə qədər bütün Anadolunu ələ keçirdilər. Əvvəlki türk axınları qənimət əldə etdik- dən sonra öz əvvəlki yaşadıqları yerlərə-Hələb və Əhlətə dönürdü- lərsə, Malazgirt savaşından sonra onlar Anadoluda qaldılar. Türklər Anadolunu fəth etməyə və yurd yerinə çevirməyə başladılar. Malazgirtdən sonra Anadoluda türk dövlətlərinin qurulması yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Kiçik Asiyada türklərin çoxalması Malazgirt döyüşü ilə daha yüksək mərhələyə daxil oldu. Yuxarıda qeyd olunanlardan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Səlcuqlar Malazgirt döyüşündən sonra Kiçik Asiyaya, o cümlədən Şərqi Anadoluya sahib oldular. Lakin bir çox rus və gürcü tarixçiləri bu dönüşü və müvəffəqiyyəti qəbul eməyərək bildirirlər ki, Malazgirt döyüşündən sonra səlcuqların müvəffəqiyyəti və məskunlaşması Bizansdakı qarmaqarışıqlıq və yunanların Şərqdə olan şəhər və kənd- ləri tərk edərək getməli ilə əlaqəlidir. M.A.Zaborovun fikrincə, Ma- lazgirt döyüşü ərəfəsində Bizansda tam özbaşınalıq hökm sürürdü. Müxtəlif feodal qruplaşmaları istər şəhər, istərsə də kənddə özlərinə status qazanmağa və hakimiyyətlərini gücləndirməyə çalışırdılar. Ordu tamamilə muzdlu əsgərlərdən təşkil olunduğundan etibarsız hala düşmüşdü. Xəzinədə pul qıtlığı yaranmışdı. Bunun səbəblərin- dən biri vergi verən kəndlilərin təhkimli halına düşmələri idi. Bizans getdikcə siyasi cəhətdən parçalanmış yarımmüstəqil feodal əra- zilərinə bölünürdü. İmperiya artıq iri torpaq sahiblərinə məxsus olan və silahlı qüvvələr saxlayan mülkədardan asılı vəziyyətə düşürdü. Bəzi tədqiqatçılar bildirirlər ki, Malazgirtdə baş verən uğursuz- luq yüksək təbəqədə çəkişmələri daha da şiddətləndirmiş, guya xris- tianların kütləvi surətdə Kiçik Asiyadan getməsinə səbəb olmuş, nə- ticədə səlcuqlara fəthlərini genişləndirmək üçün geniş imkanlar ya- ranmışdır. Bizim qənaətimizcə Malazgirt döyüşündən sonra səlibçi- lərin Kiçik Asiyaya yürüşü səlcuqlara qarşı deyil, sadəcə katolik kil- səsinin pravoslav Bizans üzərində nəzarətini təmin etmək məqsədini güdürdü. Səlcuqlara qarşı səlib yürüşünün təşkilatçılarından olan VII Georgi üçün dini maraqlar önəmli deyildi. Onun 1076-cı ildə Əlcəzair knyazına yazdığı məktubdakı «biz və siz vahid Allaha ina- 62 nırıq, baxmayaraq ki, müxtəlif vasitələrdən istifadə edirik» ifadəsi də qənaətimizi təsdiq edir. Beləliklə, səlcuqlarla müharibə tam başqa məqsədə xidmət edirdi. Yunan kilsəsini Romanın təsir dairəsinə qaytarmaq, katolik- lərin təsir dairəsini genişləndirmək və ən əsası yunan-pravoslav kil- səsinin var-dövlətinə sahib olmaq başlıca məqsəd idi. Əhalinin öz yaşadıqları əraziləri tərk edərək getməsi və boş olan yerlərin müqa- vimətsiz səlcuqlar tərəfindən tutulması fikri həqiqətə uyğun deyil. Belə yanaşma həm XVII-XIX əsr qərb tarixçiləri tərəfindən, həm də müasir dövrdə səlib yürüşləri haqqında yazan tarixçilər tərəfindən dəstəklənir. Müəlliflərin çoxu tutarlı əsas olmadan belə hesab edirlər ki, səlcuqlar xristianlığa qarşı təhlükə idilər və onların əlində xilas olmaq üçün əhali kütləvi surətdə qaçır, yerlərini isə səlcuq türkləri tuturdu, halbuki orta əsr xristian mənbələri bu yanaşmanı rədd edir. Çünki başqa dinlərə fanatik dözümsüzlük səlcuqlara xas olan xü- susiyyət deyildi. Səlcuqlar digər dinlərə inananlara qarşı ərəb istila- ları zamanından mövcud olan «loyal» - münasibəti saxlamışdılar. Həm xristianların, həm də yəhudilərin «müqəddəs kitabı» var idi və Məhəmməd peyğəmbər onları allahsız deyil, yollarını çaşmış hesab edirdi. Doğurdan da, səlcuqlar bu xətti dəstəkləyərək xristian və yəhudilərə qarşı heç bir «sıxışdırma» siyasəti aparmamış, onlardan «vergi» verməyi tələb etmişlər. Vergini isə işğal edilmiş ərazilərin bütün əhalisi ödəməli idi. Digər məsələlər isə əvvəlki qaydada davam edirdi, hətta dövlət idarəetmə işlərində əvvəlki qaydalar nis- bətən saxlanılırdı, xristian və yəhudilər yenə vəzifə sahibi olurdular. Onlar öz dini mərasimlərini heç bir çətinliklə üzləşmədən yerinə yetirirdilər. Səlcuqlar ənənəyə sadiq qalaraq Kiçik Asiya, Suriya və Fələstində yaşayan xristianların bəzi təriqətçiləri üçün, xüsusilə pravoslavlar, pavlikanlar, tondrakitlər, nestorianlar, qriqorianlar üçün şərait yaratdılar. Onlar Bizans kilsəsi tərəfindən təqiblərdən yaxa qurtara bildi. Matvey Edesli, «Dünya xronikası» nın müəllifi Mixail Suriyalı, «Aleksandriyalı patriarxların tarixi» anonim kitabı bu faktı təsdiqləyir. Digər dinlərdən olan yerli xalq nə qərbdən, nə 63 də Bizansdan səlcuqlara qarşı mübarizə üçün kömək istəmədilər. Zəvvarlar Qüdsü ziyarət edə bilir və heç bir sıxıntıya məruz qalmır- dılar. Aleksey Komninin Sultan Süleymanın ələ keçirib paytaxt elan etdiyi Konya və ya Ağşəhər üzərinə yürüş etmək üçün uzun müddət tərəddüddə qalması və hətta kağız üzərində hər iki şəhərin adını ya- zaraq hansının üzərinə getməyin daha əlverişli olması barədə səhə- rə qədər Allaha dua etməsi haqqında qeydlər də tədqiqatçıları dü- şündürməlidir. İrəli sürülən fikirlərdə aparıcı bir xətt diqqəti cəlb edir. Bizans kubarları türklərin hərbi qüdrətindən istifadə edərək öz siyasi rəqiblərini zərərsizləşdirməyə cəhd edirdilər. Bu mənada Nikifor III Votoniatın (1078-1081) guya Asiyada olan düşmənlərini məğlub etmək üçün Nikeyanı və Qara dəniz sahili əraziləri səlcuqlara verməsi ilə razılaşmaq olmaz. Əgər belədirsə, imperator Votaniatı əvəz edən Aleksey Komnin nə üçün boğazlar bölgəsini Süleymanın əlindən almaq üçün mübarizə aparmış və buna nail olmayanda, onunla sülh müqaviləsi imzalamışdı. ĠĢğal bütün müharibələrə xas olan insan tələfatı ilə nəticə- lənir. Təbiidir ki, boş sahələr, ovalıqlar və yaylalar türkmənlərlə dolduğu kimi, səlcuqlar da yeni kəndlər və şəhərlərdə yerləşir, onla- rın daha da böyüməsinə səbəb olurdular. Ankara, Kutahya, Afyon, Qarahisar, Cangir, Niksar, Amasiya, Divriki və Nikde şəhərlərində bu prosesi görürük. Yüklə 476,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|