Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
V FƏSĠL. SƏLCUQLARDA DÖVLƏT QURUCULUĞU
Yüklə 476,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Sirat-əl-Məlik Toğrul bəy Səlcuqi», «Məliknamə», «Risala-i Məlikşahiyyə Səncərnamə», «Uyun-at-təvarix»
6 V FƏSĠL. SƏLCUQLARDA DÖVLƏT QURUCULUĞU ............ 141 Dövlət təşkilatları ................................................................................ 141 Dövlət təşkilatlarının idarəçilik funksiyaları ....................................... 143 Hökumət təşkilatları. Ali Divan və sahə hökumət təşkilatları ............................................................................................ 147 Hakimiyyət rəmzləri ............................................................................ 153 Ordu quruculuğu .................................................................................. 169 VI FƏSĠL. MƏDƏNĠYYƏT.............................................................. 173 NƏTĠCƏ ............................................................................................. 197 ƏDƏBĠYYAT .................................................................................... 200 7 «Türk dəniz balıqqulağında incidir, öz evində yaşadıqca qiyməti yoxdur, lakin o kənara çıxdıqca qiymətə malik olur…». Turan hökmdarı Alp Ər Tunqa (Əfrasiyab) GİRİŞ Türk dünyası tarixinin parlaq səhifəsini təşkil edən Böyük Səlcuq imperiyasının tarixinin araşdırılması aktuallığını itirməmiş- dir. Bu dövlətin tarixinə dair öncə məlum olmayan yeni mənbələrin aşkar olunması və elmi tədqiqata cəlb edilməsi türk dünyası tarixi- nin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biridir. X əsrin birinci yarısında Yaxın Şərqdə ən qüdrətli oğuz və türk tayfalarının hərbi-siyasi birliyindən orta əsr feodal dövlətlərin- dən biri yarandı. Tayfa başçısı Səlcuqun adı ilə adlanan bu birliyin üzvləri X-XIII əsrlərdə Yaxın Şərqdə böyük dəyişikliyə səbəb oldu, geniş miqyaslı hərbi yürüşlərdə iştirak etdilər. Türküstandan Aralıq dənizinə, Zaqafqaziyadan Fars körfəzinə qədər geniş bir ərazini əhatə edən Səlcuq dövlətinin əsası qoyuldu, bu dövlət bir çox xalq- ların iqtisadi, sosial, etnik və mədəni həyatına, ümumiyyətlə orta əsr dünya tarixinə təsir göstərdi. Dərs vəsaitində Böyük Səlcuq imperatorluğu tarixinin komp- leks şəkildə araşdırılmasına cəhd edilmiş, problemə aid qaynaqlar, faktlar və materiallar əsasında Səlcuq dövlətinin yaranması, onların Kiçik Asiyaya və İrana yürüşlərinin şərhinə xüsusi diqqət yetiril- mişdir. Vəsaitdə imperiyanın idarəçilik aparatındakı vəzifələrin funksiyaları, onların daşıyıcılarının kimliyi müəyyənləşdirilmiş, səl- cuq saray həyatına dair yeni faktlar üzə çıxarılmış, mənbələrin ma- terialları əsasında Böyük Səlcuq imperiyasının tabe və qonşu döv- lətlərlə münasibətlərinin bəzi məqamları işıqlandırılmış, imperiya- 8 nın parçalanmasından sonra yaradılan Səlcuq dövlətlərinin tarixinə nəzər salınmışdır. Səlcuqlar dövrünün mədəniyyəti faktlar əsasında şərh olumuşdur. Vəsait ali məktəblərin tarix fakültələrinin tələbələri və magisr- lər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ondan ümumtəhsil məktəblərinin müəllimləri, həmçinin turk xalqlarının tarixi ilə maraqlananlar fay- dalana bilərlər. 9 I FƏSİL MƏNBƏLƏR VƏ TARİXŞÜNASLIQ Oğuz tayfalarının bir qolu olan səlcuqlar dünya tarixi səhifəsində mühüm yerlərdən birini tutur. Səlcuqların yaratdığı imperiyanın həm si- yasi, həm iqtisadi, həm də mədəni tarixi bir çox tarixçilərin tədqiqat obyekti olmuş və tədqiqatlar davam etməkdədir. Səlcuqların tarix səhnəsinə gəldiyi dövrdə Yaxın və Orta Şərq- də inkişaf etmiş tarixşünaslıq mövcud idi, düzdür bunlar əsasən ərəb və fars dillərində yazılmış və bir çoxu ayrı-ayrı sülalələrə həsr edil- mişdir. Lakin həmin salnamələr və əsərlər içərisində səlcuqların mən- şəyi və ilk fəaliyyətləri ilə bilavasitə bağlı olan əsərlərin mövcudluğu haqqında heç bir məlumat yoxdur. Bu səbəbdən də, Şarl Lui Monteskye 1711-ci ildə qələmə aldığı «İran məktubları» nda yazırdı: «Dünyanın heç bir xalqı şöhrəti və əzəməti ilə «tatarlarla» yarışa bilməz…Onlar türk adlanıb Avropada, Asiyada və Afikada nəhəng fatehliklər edib dünyanın üç qitəsində ağalıq edirlər…Bu müzəffər xalqın yalnız tarixçiləri çatmayıb ki, onların ağlasığmaz qələbələrinin şöhrətini yazsınlar…Bu cəngavər xalq öz gündəlik şöhrəti ilə məşğul olub, əbədi məğlubedilməzliyinə inanıb keçmiş qələbələrinin əbədiləşdirilməsi qayğısına qətiyyən qalmamışdır». Asiya qitəsindən Avropanın qərb ölkələrinədək, şimalın əlçat- maz ənginliklərindən cənubun ləpədöyəninədək uzanan, böyük əra- zidə öz gücünü və qüdrətini nümayiş etdirən böyük türk xalqının ta- rixinin, xüsusilə dünyanı lərzəyə salan Böyük Səlcuq dövlətinin ya- ranmasının, onun məğlubedilməz yürüşlərinin faktiki materiallar əsasında və yeni baxış bucağından şərhinin böyük elmi və nəzəri əhəmiyyəti vardır. Orta əsrlər dövrünün salnamələri olan «Sirat-əl-Məlik Toğrul bəy Səlcuqi», «Məliknamə», «Risala-i Məlikşahiyyə Səncərnamə», «Uyun-at-təvarix» dövrümüzə cəlib çatmasa da, Səlcuqların erkən tarixini əks etdirən ən mühüm mənbələrin bəziləri saxlanılmışdır. Mənbələr Yüklə 476,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|