Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
137 
etdiyini  müĢahidə  edir.  Digər  uĢaqlardan  ayrıca,  fərdi  Ģəkildə  təlim 
keçməklə.  Eva  Petyaya  tullanmaq  vərdiĢini  hissə-hissə  öyrədir.  Bu 
təcrübəni keçdikdən sonra Petya sinif uĢaqları ilə bir sırada dayana bilir.  
müstəqil  fəaliyyətlə  məĢğul  olan  uĢaq  –  təklikdə  byrənmə 
uĢağın  əĢya  və  təcrübələrlə  yükləndiyi  zaman  müĢahidə  edilə  bilər. 
Müəllimlər  uĢaqları  fərdi  fəaliyyətə  sövq  edəndə,  onlar  uĢaqlar  üçün 
seçim  imkanı  yaradır  və  uĢaqlara  bilavasitə  göstəriĢlər  verməklə 
müstəqil olmaqda yardım edirlər. 
Tədrisin şablon üsullarından istifadə 
QoĢma  siniflərdə  təĢkil  edilmiĢ  gündəlik  cədvəl  və  müvafiq 
Ģablon  uĢaqların  öyrənmə  imkanlarını  gücləndirir.  Bir  fəaliyüyət 
növündən  digərinə  keçməklə,  qrupun  fəaliyyətini  sistematik  olaraq 
stimullaĢdırmaq  ola  bilər  ki,  bir  çox  uĢaqlar  üçün  çətinlik  yaratsın. 
Müvafiq  qərarların  çıxarılması  proqramın  tipinə,  uĢaqların  yaĢına, 
məktəbdə  günün  uzunluğuna  və  fərdi  proqramlar  üçün  səciyyəvi  olan 
digər aspektlərə əsaslanır.  
Sövqedici Ģablonların qurulması. 
Gündəlik  fəaliyyətin  ardıcıllığının  təyin  edilməsi  məqsədilə 
müəllimlər uĢaqların fərdi xüsusiyyətlərinə, onların xüsusi ehtiyaclarına 
qarĢı  həssas  olmalıdırlar.  Evdən  məktəbə  uzun  bir  yol  keçib  gələn 
uĢaqlar  üçün  qəlyanaltı,  yaxud  yemək  yemək  iĢ  gününə  baĢlamağın 
stimulerici  amili  ola  bilər.  Digər  bir  qrup  üçün  çöldə  oynanılan  fiziki 
fəaliyyət  növləri  uyğun  ola  bilər.  AzyaĢlı  uĢaqlar  məktəbə  çatan  kimi, 
müəllimləri ilə yaxın ünsiyyətdən faydalana bilərlər.  
Bir çox uĢaqlar, xüsusən xüsusi ehtiyaclı uĢaqlar üçün gün ərzində 
müəyyən  sövqedici  göstəriĢlər  almaq  müəyyən  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Müntəzəm  Ģablonlar  uĢaqlarda  özünə  inam  hissini  formalaĢdırır  və 
inkiĢaf  etdirir:  uĢaq  artıq  yörəĢdiyi  təcrübəyə  əsaslanaraq,  yerinə 
yetirdiyi iĢin nə ilə nəticələndiyini bilir və ondan ləzzət alır. Ģablonların 
dəyiĢdirilməsi azyaĢlı uĢaqlar və inkiĢaf baxımından geri qalan uĢaqlar 
üçün müxtəlif problemlər yarada bilər.  
FərdiĢlərin 
münəmsənilməsinə 
yardım 
göstərən 
Ģablon-
fəaliyyətlərdən istifadi edilməsi 
ġablon  fəaliyyətlər,  inkiĢaf  proqramını  stimullaĢdıran  tapĢırıq  və 
vəzifələrdən  ibarətdir.  ġəkillərdən  istifadə  olunması  görmə,  yaddaĢ  və 
ünsiyyət  vərdiĢlərinin  formalaĢmasına  kömək  edir.  Çöldə  oyun 
oynanıldığı zaman fərdi seçimlərdən uĢaqlar elə istifadə etməlidirlər ki, 
onlar  bu  seçim  imkanları  haqqında  əvvəlcədən  müəyyən  məlumata 
malik  olsunlar  və  bu  prosesdən  böyüklər  onlara  oyun  seçimini 

---

 
138 
dəyiĢməkdə yardım göstərə bilsinlər. Qəlyanaltı, yaxud günorta yeməyi 
zamanı  ünsiyyət  lövhələri,  yaxud  cədvəlləri  uĢaqlara  diqqətlərini 
günorta yeməyi sözlüyünün üzərinə cəmləĢdirməkdə kömək edir.  
Sadə bir tapĢırığın yerinə yetirilməsində fasilə verilməsi, məsələn, 
əllərin yuyulması, uĢağa bu tapĢırığı mənimsəməkdə kömək edir və uĢaq 
onu  daha  sonralar  müəllimin  köməyi  olmadan  yerinə yetirir.  Deyək  ki, 
üzərində  əllərin  sabunla  yuyumasını,  əllərinqurudulması  və  dəsmalın 
asılmasını  əks  etdirən  Ģəkil  hamamda  divardan  asıla  bilər.  Belə  bir 
vizual  nümunə  sövqedici  səciyyə  daĢıyır  və  uĢaqların  hamısı  üçün 
konkret vərdiĢlərə yiyələnmək imkanı verir.  
AĢağıdakı  cədvəldə  Ģəkil  simvolları  vasitəsilə  uĢağın  iĢ  günü 
göstərilmiĢdir:  
 
 
Üç və dörd yaĢlı uĢaqlar üçün gündəlik cədvəl nümunəsi 
 
7.00-10.00 
Məktəbə  çatma,səhər  yeməyi,  gündüz  iĢ 
vaxtı.  UĢaqlar  məktəbə  çatırlar,  müəllim 
onları  salamlayır  və  səhər  yeməyi  təklif 
edir.  Onlar  yeməyi  yeyib  qurtaran  kimi  iĢə 
baĢlamaq  üçün  fəaliyyət  növünü  seçə 
bilərlər. 
 
10.00-
10.15 
Qrupun  fəallıq  vaxtı  bir  böyük  və  iki  kiçik 
qrup  süəllimlə  görüĢür.  ĠĢlə  məĢğul  olan 
uĢaqlar  öz  iĢlərinə  davam  edərək  qrupun 
fəaliyyətinə qoĢulmaya bilərlər.  
 
10.15-
10.30 
Yüngül qəlyanaltı və təmizləmə vaxtı  
 
10.30-
12.30 
Çöl oyunu 
 
11.30-
12.30 
Yuyunma,  süfrənin  salınması  və  günorta 
yeməyi 
 
12.30-
12.45 
Fərdi kitab oxuma vaxtı 
 
12.45-2.15 
Ġstirahət və sakitlik vaxtı 
 
2.15-3.15 
Asudə  vaxt.  UĢaqlar  nə  iĢ  görəcəklərini 
seçirlər.  
 
3.15-3.30 
Qəlyanaltı və süfrənin yığıĢdırılması  
 
3.30-4.30 
Bayırda oyun 
 
4.30-4.45 
Qrupun  fəallın  vaxtı  bir  böyük  və  iki  kiçik 
qrup  müəllimlə  görüĢür.  MəĢğul  olan 

---

 
139 
uĢaqlar  iĢlərinə  davm  edə  və  qrupun 
fəaliyyətinə qoĢulmaya bilərlər.  
 
4.45-5.30 
Fəaliyyətin dayandlırılması 
 

---

 
140 
HAMI  İLƏ BİRLİKDƏ: TEMATİK TƏLİMAT 
 
Fəslin məzmunu  
Tematik təlimat nə deməkdir?  
Qüsurlu  uĢaqlar  üçün  planlaĢdırma  apararkən  tematik 
yanaĢmanın faydaları 
Mövzu 
ilə 
əlaqədar 
geniĢ 
fəaliyyət 
növlərinin 
planlaĢdırılmasının əhəmiyyəti  
Tematik  vahidlərin  fərd  üçün  aparılan  planlaĢdırılma  ilə 
əlaqələndirilməsi 
bütün tələbələr üzrə təlimat planı. 
 
Tematik təlimat nə deməkdir?  
 
Əsas  mövzular  içində  inkiĢaf  etdirilən  tədris  planı  uĢaqların 
düĢünmə  qabiliyyətinin  yaranmasına,  xüsusən  onların  təfəkkürünün 
formalaĢmasına  Ģərait  yaradır.  YaĢlarının  az  vaxtlarında  uĢaqlar  öz 
təcrübələri üçün səciyyəvi olan xəĢətləri sezməklə və yadda saxlamaqla, 
konseptual  ideyaları  inkiĢaf  etdirirlər.  Onlar  məxsusi  təcrübələrini  iki 
cəĢət üzərində təĢkil edirlər: (a)invariant, yaxud həmiĢə baĢ verən Ģeylər 
(b) seçimli, yaxud təsadüfi baĢ verən hadisələr. YaĢ ötdükcə və təcrübə 
qazanıldıqca,  uĢaqlar  fəhmlərini  inkiĢaf  etdirməklə,  fəhmlərinə  əsasən 
bu  və  ya  digər  hadisəni  aydınlaĢdırmaqla  və  müvafiq  nəticələr 
çıxarmaqla konseptual biliklərini artırırlar.  
AzyaĢlı  uĢağın  üzərində  qurulan fəaliyyət  növləri,  necə  deyərlər, 
daha  çox  hadisə  əsasına  malik  olmalıdır.  Müəllimlər  tematik  tədris 
planını  tutanda,  onlar  uĢaqların  konseptual  düĢünmə  bacarığını 
formalaĢdırmaq üçün yaranacaq bir çox imkanları nəzərə alırlar. UĢaqlar 
tədris planını özlərinin həyatda qazandıqları təcrübə ilə əlaqədəndirirlər. 
Bu yolla müəllimlər və uĢaqlar tədris planını bir yerdə hazırlayır, onlar 
bir  növ  kollektivin  hər  bir  üzvünün  sinfin  ümumi  təcrübəsinə  nə 
gətirəcəyi üzərində düĢünürlər.  
Tematik  iĢ  planı  və  tədris  planı  uĢaqlara  düĢünmə  prosesini 
inkiĢaf  etdirməyə  yardım  göstərir.  Bu  zaman  məktəbdəki  konkret  gün 
ərzində  uĢağın  fəaliyyəti  elə  planlaĢdırılmıĢdır  ki,  o,  özünə  müvafiq 
məlumat bazasını yarada bilsin. Onların ixtiyarında olan əsas vərdiĢlərin 
inkiĢafını təcrübədən keçirmək imkanları açılır. Onlar müvafiq fəaliyyət 
növünün həyata keçirilməsi məqamında mövcud materialları öyrənir və 
əsas mövzu ilə bağlı sahəyə ekskurs zamanı dürüst məlumat toplayırlar. 

---