Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
153 

UĢaqlar arasında fərqli cəhətlər haqqında açıq müzakirənin təĢkil 
edilməsi. 

Öyrənmə  prosesinə  diqqətin  yönəldilməsi  və  bütün  səy  və 
bacarığın məhz real nəticələrin əldə edilməsinə istiqamətləndirilsin.  

Hər bir uĢağın inkiĢafını dəyərləndirmək və planlaĢdırmaq üçün 
gündəlik vaxtını cədvəl üzrə bölmək.  

Müstəqil  Ģəkildə  hərəkət  etmək  üçün  uĢaqlara  imkanların 
verilməsi.   
  Bütün  uĢaqlarda  sosial  davranıĢı  inkiĢaf  etdirmək  məqsədilə 
birgə fəaliyyətin həvəsləndirilməsi. 
 Valideynlərin sinifdəki fəaliyyətə cəlb edilməsi.  
Nəticə  etibarilə  deyə  bilərik  ki,  sosial  və  emosional  ehtiyaclı 
uĢaqların sinfə daxil edilməsi iĢində uğurun əldə edilməsi üçün konkret 
bir  formula  mövcud  deyildir.  Həqiqətən  də  müəllimlər  dərs  dedikləri 
daxiletmə  siniflərində  uĢaqlara  təlimi  uğurlu  Ģəkildə  öyrətmək  üçün 
fundamental  vərdiĢ  və  strateji  üsulları  tətbiq  etmək  üçün  ehtiyacına 
malikdirlər.  Buraya  daxildir:  uĢağın  valideynlərindən  onun  haqqında 
məlumatın  əldə  edilməsi;  seçim  aparmaq  vasitəsilə  təlim  prosesi  üçün 
əlveriĢli  imkanların  təmin  edilməsi;  hər  bir  uĢağın  fərdi  ehtiyaclarının 
ayrılıqda öyrənilməsi; hər ğir uĢağın fərdi tədris ehtiyaclarının müĢahidə 
edilməsi, 
müəyyənləĢdirilməsi 
və 
planlaĢdırılması 
və 
təlim 
komandasının bir üzvü kimi birlikdə iĢləmək. 
 
Sosial və emosional inkişafa təkan verən təlim fəaliyyətləri  
 
UĢağın emosional və sosial inkiĢafına kömək iĢində müəllimin ən 
əhəmiyyətli rolu konkret davranıĢ tipinin modelləĢdirilməsindədir. Bu iĢ 
fasiləsiz  olaraq  aparılmalıdır.  Digər  uĢaqlara  hörmət  edilməsi,  onlarla 
əməkdaĢlığın  aparılması,  kompromislərə  gedilməsi  və  emosiyaların 
büruzə  verilməsi  müəllimin  sinifdə  dostluq  kollektivi  yaratmasına 
imkan verən modellərdir. UĢaqlar müəllimin göstərdiyi nümunəyə əməl 
edəcək  və  sinifdə  yaradılan  mühitə  uyğunlaĢacaqlar. YaxĢı  nümunənin 
yaradılması  açar  rolunu  oynayır.  Müəllimin  bütün  hərəkətləri  açıq  və 
aydın olmalıdır ki, uĢaqlar bundan dərhal nəticə çıxara bilsinlər.  
Sosial  və  emosional  vərdiĢlər  yalnız  gün  ərzində  müəyyən 
müddətlərdə tədris edilməməlidir. Onlar hər bir dəqiqədə öyrədilməli və 
gücləndirilməlidir.  Bu  vərdiĢlər  gücləndirmək  və  sosial  tədris 
proqramını  həyata  keçirmək  məqsədilə  meydana  çıxan  hər  hansı 
təsadüfdən istifadə etməyə çalıĢ.  

---

 
154 
Müəllim tərəfindən istifadə edilən sual vermə texnikası uĢaqlarla 
qarĢılıqlı  münasibətə  girmək  üçün  misilsiz  vasitədir.  Müvafiq  Ģəkildə 
həyata keçirildiyi halda sual vermə uĢağa bu və ya digər məsələni daha 
aydın  Ģəkildə  baĢa  düĢməyə  imkan  yaradacaqdır.  Bu  proses  həyata 
keçirilərkən  müəllim  həm  də  uĢabın  ehtiyacları  əlavə  məlumatlar 
qazanacaqdır.  
 
Özünütanıma və özünüdəyərləndirmə 
 
Uşağa  özünü,  ailəsini  və  daxil  olduğu  mədəni  şəraiti  təsvir 
etməklə yardım et.  
  Rolların  oynanılması  iĢində  oğlanın,  yaxud  qızın  kuklasından 
istifadə et. 
  Dramatik  oyun  mərkəzində  uĢaqlara  rolları  bölmək  iĢində 
müstəqillik  ver.  lazım  olduğu  halda  hər  hansı  bir  fəaliyyət  növü  ilə 
məĢğul  olmaqda  onları  həvəsləndirmək  məqsədilə  uĢaqlara  spesifik 
suallar  ver:  «Səhər  çağı  məktəbə  gəlmək  üçün  ilk  əvvəl  nə  edirsən? 
Yatağa  girməmişdən  əvvəl  nə  edirsən?»  Spesifik  əĢyaların 
adlandırılması uĢaqlara ətraf aləmin öyrənilməsində yardım göstərir.  
  «Hər  Ģey  mənim  haqqında»  (məktəbdə  və  evdə  ən  sevimli 
əyləncə  növləri  yemək  növləri  və  rənglər,  dostlar  və  s.)  və  «Mənim 
ailəm» (ailə üzvləri, yaxud ailənin bazar günü məĢğul olduğu fəaliyyət 
növü) kimi fərdi, yaxud sinif kitablarının təĢkil edilməsi.  
UĢaqlara özlərinə və digərlərinə qarĢı müsbət münasibət nümayiĢ 
etdirməkdə kömək et. 
 
Avtoportretin yaradılması. 
  Üzərində  bədən  hissələri  çəkilmiĢ  kağız  parçalarının 
birləĢdirilməsi. 

Diqqəti  bədən  hissələrinə  yönəldən  mahnı  və  oyunların 
yaradılması  və  bu  yolla  uĢaqda  müsbət  ideyalara  meylin  artırılması: 
«Sən özün haqqında nə fikirləĢirsən». 
  Bayram  ənənəsini  nümayiĢ  etdirmək  məqsədilə  musiqidən 
istifadə edilməsi: «Bu mahnını bilirsənmi? Bu mahnı ailədə oxuduğunuz 
mahnının eynidir, yaxud ondan fərqlidir?» 
  Səhər  çağı  elə  etmək  lazımdır  ki,  uĢaq  yavaĢ-yavaĢ  valideynin 
müĢayiəti olmadan yoluna davam edə bilsin. Valideyn və uĢaq hər səhər 
ayrılmazdan  əvvəl  birlikdə  kitab  oxuya  bilər,  yaxud  Ģəkil  çəkə  bilər. 

---

 
155 
Bəzən yola düĢməzdən qabaq bu, ev iĢlərinin paltarların asılması, hər bir 
fəaliyyətin seçilməsi və s. birlikdə görülməsi ilə müĢayiət oluna bilər. 
  UĢaq  valideyn  üçün  Ģəkil  çəkə  bilər  və  günün  sonunda  evə 
aparmaq üçün məktub yaza bilər. 

UĢağa zamanın, müddətin nədən ibarət olmasını öyrətmək üçün 
təqribən belə demək olar. «Anan sənin yanında getməmiĢdən qabaq on 
dəqiqə qalacaqdır».  
  UĢağın  cədvəl  dəqiq  Ģəkildə  bilməyinə  əmin  ol  və  valideynin 
onu  aparmağa  vaxtında  gəlməsini  təmin  et.  Lazım  olduqda,  uĢağa 
cədvəlin tutulmasında köməklik göstər. 
  UĢaq  evdən  oyuncağı,  yaxud  digər  Ģeyləri  gətirdikdə,  heç  bir 
maneçilik  törətmək  lazım  deyildir.  Lazım  olduqda  uĢaq  ailəsinin 
fotosunu  cibində  gəzdirə  bilər  və  gün  ərzində  istədiyi  vaxt  cibindən 
çıxarıb o Ģəklə baxa bilər.  
  Müəllim  valideyni,  yaxud  digər  yaĢlı  Ģəxsi  inandırmaq  üçün 
münasib informasiyaya malik olmalıdır.  
  Bəzi  uĢaqlar  məktəbdə  dostlarının  olub-olmayacağı  ilə 
maraqlanırlar- sadəcə bir yerdə, oturmaq, oynamaq və s. üçün.                               

UĢağın  Ģəkil  çəkmək,  yaxud  Ģəkilləri  kəsmək  fəaliyyətindən 
hansını  xoĢladığını  bilərək,  buna  müvafiq  fəaliyyət  növlərini,  rəngi, 
yeməyi seçin və Ģəkillərdən kollag yaradın.  
Özünəinamın yaradılması 
 Kağız qutunun düzəldilməsi. Ġstənilən vaxt uĢaq hər hansı yeni 
vərdiĢ və ya bacarığı öyrənir, yaxud sinifdə müəyyən bir uğur qazanır, 
bütün  bunları,  zolaqlı  kağızın  üzərinə  qeyd  edərək  onları  bir-birinə 
sancaqlamaq lazımdır.     
  «Emosiya  müqəvvaları»nı  yarat.  UĢaqlar  müvafiq  müqəvva 
sifətindən  öz  emosiyalarını  ifadə  etməkdə  çətinlik  çəkdikləri  zaman 
istifadə edə və onları göstərə bilərlər.  
  Müəllim  gün  ərzində  «emoosiya  etiketlərindən»  istifadə  edə 
bilər və gün ərzində .zünü necə hiss etdiyini bu yolla büruzə verə bilər. 
UĢaq da hissiyatını büruzə verə bilmədikdə, belə emosiya etiketlərindən 
istifadə  edə  bilər  və  nəticə  etibarilə  müəllim  hansı  konkret  problemin 
olduğunu müəyyənləĢdirəcək. 
 Tapmaca oyunundan istifadə et, məsələn «Bu kimin səsidir?» - 
bu oyunda uĢaq gizlənir və digər uĢaq səs eĢitməklə kimin gizləndiyini 
tapmalıdır.  Hansı  səsdən  Ģən,  qəmgin,  yaxud  qorxulu  səsdən  istifadə 
edilməsi haqqında spesifik göstəriĢlər ver.  

---