Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 8 malik olmalıdır". Tassonun bu mülahizələrində katolik irticasının təsiri aydınca hiss olunur. Gördüyümüz kimi, Tasso özü başa düşür ki, möcüzə və həqiqətəuyğunluq bir-birini rədd edən keyfiyyətlərdir. Lakin katolik irticasının təzyiqi altında İntibah dövrünün sağlam insani dünyagörüşündən geri çəkilən şair bu birləşməz keyfiyyətləri birləşdirməyə ümid edir, görünür, daha çox insanların dini hisslərinə arxalanır. Məhz şüur və baxışlarda əmələ gələn bu cür parçalanma və ziddiyyətlər bir sıra Qərbi Avropa ölkələrinin incəsənətində barokko adlandırılan üslubi cərəyanın meydana gəlməsinə səbəb oldu. Bu üslubi cərəyanın daxili mahiyyəti şən, nikbin İntibah dünyagörüşü ilə yenidən bərpa edilən kədərli, bədbin, tərki-dünya orta əsrlər xristian baxışları arasındakı ziddiyyətlərlə şərtlənir. İnsanların şüur və hislərini feodal katolik irticası orta əsr xristianlığına, tərki-dünyalıq, həyatdan küskünlük əhval-ruhiyyəsinə doğru çəkirsə, İntibah onu sevincə, şadlığa, təbiətə, həqiqətəuyğunluğa doğru meylləndirir. İnsan qaranlıqla işıq, elmi dünyagörüşlə dini xurafat arasında sərgərdan qalır. Bu baxımdan Tassonun "Azad edilmiş Yerusəlim" poeması diqqəti daha çox cəlb edir. Şair əsərində daim bir- birilə düşmən və barışmaz olan həzz ideyası ilə xristian asketizmi ideyasını birləşdirməyə, barışdırmağa can atır. Poemada Yerusəlim (Beytülmüqəddəs, Qüds) di- varları qarşısında dayanan xristian cəngavərlərinin qəhrə- manlığından söhbət açılır. Bulonlu Qotfrid onların sərkərdəsidir. Müəllifin fikrinə görə, o, xristian idealları uğrunda vuruşan bir sərkərdə kimi oxucunun diqqətini daha çox cəlb etməli, onun idealına çevrilməlidir. Türklərin Avropada yerləşməsi və İtaliya dəniz ticarətinin Şərqə yolunu bağlaması baxımından poemanın mövzusu aktual səslənirdi. Poema italyanlara qəhrəmanlıq ruhu aşılayıb, XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 9 onları türklərə qarşı ümumxalq mübarizəsinə ilhamlandırmalı idi. Digər tərəfdən poemada təsvir edilən xristianlarla kafirlərin döyüşü müasirlərin şüurunda katoliklərin islahatçılığa qarşı mübarizəsi ilə səsləşirdi. Göründüyü kimi, Tassonun səlib yürüşlərini və xristian cəngavərlərini tərənnüm etməsi tamamilə aktual, müasir səciyyə daşıyırdı. Tasso poemasının əsas süjetinə bir sıra aşiqanə epizodlar da artırmışdır. Olind və Sofroniya, Tankred və Erminiya, Armida və Rinaldo epizodları buna misal ola bilər. Poemanın XVI nəğməsində cadugər Armidanın tilsimli bağları, onun öz sehrli kəməri ilə cəngavər Rinaldonu sehrləməsi təsvir olunur. Armida surəti Tasso tərəfindən böyük məharətlə yaradılmış, epizodik səciyyə daşımasına baxmayaraq əsas qəhrəmanı kölgədə qoymuşdur. Poemada o, tədricən xristianlığa nifrət edən, onları məhv etməyə çalışan cadugərdən adi bir qadına çevrilir. Rinaldoya bəslədiyi məhəbbət ona qalib gəlir. Rinaldo Armidanı dərin ehtiraslı bir məhəbbətlə sevsə də, allaha xidmət xatirinə dünyəvi sevgidən əl çəkir, Armidanın sehrli bağından uzaqlaşır. Rinaldo xristian dini qarşısında borcunu yerinə yetirib Armidadan ayrılsa da, onu unuda bilmir, Armida da özünü məcbur edə bilmir ki, Rinaldoya nifrət bəsləsin. Qəhrəmanların səhrada axırıncı görüşü, özünü zəhərli oxla öldürmək istəyən Armidanın qarşısında Rinaldonun həqiqəti etiraf etməsi, onun cəngavəri və qulu olduğunu bildirib xristianlığı qəbul etmək üçün ona yalvarması Tassonun baxışlarındakı ideya ziddiyyətlərindən xəbər verir. Xristian asketizmi, tərkidünyalığı ilə bütpərəst hissiyyatlığının, həyatsevərliyinin toqquşmasında faktiki olaraq hiss və ehtiras qələbə çalır. Tassonun bütün cəhdlərinə baxmayaraq onun poemasında xristian ideallarının qələbəsi Afaq Yusifli İshaqlı 10 təsdiq edilmir. Tasso özü də başa düşür ki, birləşməz, yovuşmaz ünsürləri birləşdirmək, qovuşdurmaq mümkün olmamışdır. Ona görə də, qəfəsdə quş kimi çırpınır, gah onu Romaya aparıb mütəxəssislərin müzakirəsinə verir, gah özünü bidətdə təqsirləndirərək könüllü şəkildə inkvizisiya məhkəməsinin mühakiməsinə təqdim edir. İnkvizisiya məhkəməsi ona bəraət qazandırsa da, şairin şübhələri dağılmır, poemanı yenidən işləməmiş çap etmək istəmir. Tasso gah istəyir ki, poemada dünyəvi, həqiqətəuyğun nə varsa məhv etsin, gah da allahı unudur, məhəbbətə və gözəlliyə həsr edilmiş səhifələr üzərində göz yaşı tökür. Bu dövrdə Qərbi Avropanın hər yerində eyni vəziyyət hökm sürürdü. İspaniyada katolik şair Kalderon bir sıra əsərlərində, o cümlədən "Ölümdən sonra sevgi" dramında dünyəvi insan məhəbbətinə heyranedici bir himn yaradır. İngilis şairi Con Donnun şeirlərində dini mistika ilə cismani sevginin tərənnümü bir-birinə qarışır. Feodal sistemin başlanan böhranı ilə əlaqədar Qərbi Avropa ölkələrinin ədəbiyyat və incəsətində barokko cərəyanı formalaşır. Tarixdə həmişə olduğu kimi, aparıcı mövqeyini itirən siniflər özlərinin xəstə, cılız həyat fəlsəfəsini işləyib hazırlayırlar. Ölən siniflərin bədbin, ümidsiz əhval-ruhiyyəsi xüsusi estetik formalara bürünür. Vahiməli və dəhşətli mənzərələr şair və rəssamları daha çox cəlb edir. İntibah dövrü humanistlərinin dinə şübhə ilə yanaşan görüşlərinin yerini dini vəcd və çılğınlıq tutmağa başlayır. Allah özü də qəddar, amansız bir qüvvəyə çevrilir. İnsanın ilahinin qorxunc qüdrəti qarşısında acizliyi, miskinliyi mövzusu barokkonun ən sevimli mövzusu olur. Xüsusi forma şikəstliyi, hiss və duyğulardakı sınıqlıq, parçalanma, bir-birini rədd edən uyğunsuzluqlar ölən bir Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|