Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 17 xüsusiyyətləri və ənənələri nəzərə alınmırdı. Məhz bu cəhətinə görə klassisizm Almaniya, İngiltərə, İtaliya kimi ölkələrdə əlverişli zəmin tapa bilməmişdir. Tarixi inkişafın xüsusi keyfiyyətləri nəticəsində klassisizm Fransada geniş yayılmış və bir sıra parlaq uğurlar qazanmışdır. Malerb, Gez de Balzak, Şaplen, Vojla, d`Obinyak və xüsusən Bualo onun nəzəriyyəsini hazırlamış, Kornel, Rasin, Molyer kimi sənət- karlar isə klassisist dramaturgiyanın ölməz nümunələrini yaratmışlar. XVII əsrin Qərbi Avropa ölkələrinin ədəbiyyatından danışarkən bir cəhət nəzərə alınmalıdır ki, bu dövrdə ayrı- ayrı ölkə və xalqların tarixi inkişafı eyni səviyyədə olmamışdır. Dünya ticarət yollarının dəyişməsi İtaliyanın iqtisadiyyatına məhvedici təsir göstərdi. Avropanın ən varlı ölkəsi olan, XIV, XV, XVI əsrin əvvəllərində Avropa və dünya mədəniyyətinin mərkəzi sayılan İtaliya get-gedə hər cəhətdən, o cümlədən mədəniyyət sahəsində yoxsullaşmağa üz qoydu. XVII əsrdə onun ədəbi mənzərəsi bəzi qabaqcıl Avropa ölkələrinin mədəniyyəti ilə müqayisədə yoxsul görünür, başqa ölkələrin ədəbiyyat xadimlərinin diqqətini cəlb edəcək böyük əsərlər yarada bilmir. Təkcə İntibah döv- rünün böyük humanistlərinin axırıncı nümayəndələrindən biri olan Qaliley hələ də öz axtarışları və kəşfləri ilə dünyanı heyrətləndirir, cəlb edir. Ancaq o da irticanın təzyiqi altında fəaliyyət dairəsini məhdudlaşdırır, universitet kafedrasını tərk edir. İtaliyada feodal katolik irticası qələbə qazanır, ölkə geriyə orta əsrlərə doğru qayıdır, burjuaziya mövqelərini onun əvvəlki sahibi olan zadəganlara tərk edərək geri çəkilir. Bunun ən mühüm səbəbi, bir az əvvəl xatırlatdığımız kimi, dünya ticarət yollarının dəyişməsi ilə əlaqədar idi. Almaniyanın özündə də belə bir iqtisadi, siyasi və mədəni geriləmə müşahidə olunurdu. Burada geriliyin əsas Afaq Yusifli İshaqlı 18 səbəbi otuz illik müharibə və onun dağıdıcı nəticələri idi. Məhz buna görə də XVII əsrdə Almaniya mədəniyyət sahəsində hər hansı böyük bir uğur qazana bilməmişdir. Qısa bir müddət ərzində İspaniya digər Avropa ölkələrini qabaqlayaraq irəli çıxdı. Bir sıra müstəmləkələr tutan, yeni kəşf edilmiş Amerikadan çoxlu qızıl əldə edən İspaniya az bir müddət içində varlanır və XVII əsrdə ən güclü dövlətlərdən birinə çevrilir. Lakin bu varlanma və güclənmə prosesi çox çəkmədi. Amerikadan qızıl gəlməsi dayandı, ölkənin daxili təsərrüfat həyatı isə büsbütün pozuldu. Amerikadan gələn qızıla arxayın olaraq heç kəs işləmək istəmirdi. Bu da özlüyündə acınacaqlı nəticələrə gətirib çıxardı. XVI əsrin sonunda İngiltərə sahillərində "Məğlubedilməz Armada" bütünlüklə məhv olur. Niderland inqilabı və Niderland torpaqlarının İspaniyadan ayrılması onun əvvəlki qüdrətinə xələl gətirdi. XVII əsrdə İspaniya get-gedə daha artıq zəifləyir və yoxsullaşır. Feodal katolik irticası burada da öz işini görür. Servantesin ölümündən /1616/ sonra ispan nəsri dünya mədəniyyəti səhnəsinə çıxmağa cəsarət etməsə də, ispan dramaturqlarının gücü hələ qurtarmamışdır. Lope de Veqanın yaradıcılığı nikbinliyi, rənglərinin əlvanlığı ilə İntibah ənənələrinin hələ güclü olduğunu təsdiq edirdi. Kalderonun güclü istedadı ilə yaradılmış əsərlər qaldırılan problemlərin mühümlüyü və sənətkarlığının əlvanlığı ilə seçilir. Lakin onun dramalarındakı haray çəkən uyğunsuzluqlar, kəskin və aydın gözə çarpan ziddiyyətlər də diqqəti cəlb edir. Bu dramlarda gah intibah dövrünə məxsus işıqlı rənglər, həyat və sevgi çağırışları görünür, gah da ki dəfn nəğmələri, mistik ölüm himnləri eşidilir. XVII əsrdə Fransada ədəbi-mədəni həyat daha qaynar və coşqun bir dövr keçirir. XVII əsri Qərbi Avropa ölkələrinin ədəbi tarixində Fransa əsri adlandıranlar, bizcə, XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 19 tamamilə haqlıdırlar. XVI əsrin dəhşətli dini müharibələrindən sonra XVII əsrdə Fransada müəyyən bir siyasi sabitləşmə əldə edilir. Mütləqiyyətçi silki-zadəgan dövləti burada ən klassik bir şəkildə bərqərar olur. Fronda hərəkatı isə mərkəzləşmiş mütləqiyyət dövlətinin yaranmasına heç bir təsir göstərə bilməyən bir hadisə kimi qaldı. Fransada yaranan milli birlik öz bəhrələrini verir, mədəniyyət gur inkişaf dövrü keçirir. Dekartın və Hassendinin fəlsəfi görüşləri, Kornel və Rasinin klassist faciələri, Molyerin komediyaları dünya elmi və mədəniyyəti sahəsinə çıxa biləcək hadisələr kimi qarşılanır. Molyerin komediyaları Şekspir və Lope de Veqadan sonra Bomarşenin meydana çıxmasına qədərki dövrün ən güclü dram əsərləri sayılır. Təmsil /Lafonten/, aforizm /Paskal, Laroşfuko, Labruyer/, memuar /Kardinal de Reti, hesaq Sen-Simon/ və psixoloji roman /madam de Lafayet/ janrları sahəsində də böyük uğurlar qazanılır. XVI əsrin ortalarında İngiltərədə baş verən burjua inqilabı bəşər tarixində yeni səhifə açır, ictimai müna- sibətlərin feodal sisteminə son qoyulur, yeni burjua, kapitalist ictimai münasibətlər sistemi başlanır. Bu inqilabın XVII və XVIII əsrlərin ictimai, mədəni həyatı üçün mütərəqqi əhəmiyyəti xüsusilə böyük olmuşdur. İngiltərə XVII əsrdə dünya fəlsəfi fikrinin tarixinə Frensis Bekon və Hobbs kimi iki böyük materialist filosof bəxş etmişdir. Bədii ədəbiyyat sahəsində İngiltərənin xidməti C.Milton kimi üsyankar bir şairin yetişməsi ilə müəyyənləşir. Onun "İtirilmiş cənnət", "Qaytarılmış cənnət", "Pəhləvan Samson" əsərlərində XVII əsrin inqilabi yürüşlərinin güclü əks-sədaları eşidilir. XVII əsrdə İngiltərədə baş verən inqilabi hadisələr Qərbi Avropa ölkələrində feodal qayda- qanunlarının bütünlüklə məhv olması ilə nəticələnən XVIII əsrə gətirib çıxarır. Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|