Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli
Yüklə 186,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
2 5 4 Zəngin flora və faunası ilə məşhur olan və bır hissəsi Lənkəran rayonunun ərazisində yerləşən Hirkan Milli Parkı, Qızılağac qoruğu və Kiçik Qızılağac yasaqlığı bölgənin zəngin təbiət muzeyləridir. Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu 1929-cu ildə köçəri, su, bataqlıq və çöl quşlarının qışlaması, artırılması və qorunması məqsədi ilə Xəzər dənizi sahilinin cənub-qərbində 88,4 min hektar ərazidə yaradılmışdır. 1976-cı ildə qoruq YUNESKO-nun «əsasən su quşlarının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyətli olan Sulu-bataqlıq yerlər haqqında» Konvensiyanın su bataqlıq regionunun biri kimi siyahısına daxil edilmişdir. Müstəqil dövlət elan edildikdən sonra Azərbaycan həmin Konvensiyaya qoşulmuş və 2001-ci ildə yenidən Beynəlxalq Əhəmiyyətli Sulu Bataqlıq Yerləri Siyahısına daxil edilmişdir. Qoruqda və sərhəd ərazilərdə respublikanın «Qırmızı Kitab»ına düşən quşların əksər növləri müşahidə olunur. Burada 248 növ quşlara rast gəlmək olar. Qoruq Kür-Araz və Lənkəran ovalıqlarında yerləşir. Qoruq Böyük Qızılağac və kiçik Qızılağac körfəzinin Şimal hissəsinin su sahəsini və sahilyanı ərazini əhatə edir. Qoruğun Şimal hissəsində mülayim və mülayim-isti iqlim, cənub hissəsində isə mülayim quru, yay iqlimi hökm sürür. Bozyer-çəmən və çəmən bataqlıq torpaqları qoruğun quruluq sahəsində mövcuddur. Yerüstü flora qoruqda nisbətən kasıbdır. Belə ki, körfəzlərin sahilləri, şoran torpaqları, bataqlıqların hündür yerləri qamışlıqla, kolluqla örtülmüşdür. Ov quşlarının gizlənməsi üçün münasib şərait, məhz belə kolluqlarda yaradılır. Qərbi Sibirdən, Qazaxıstandan, Cənubi Uraldan, Şimali Avropadan qaz, ördək, duma, qaşqaldaq, bağ quşu, qutan quşu və başqa qışlamağa gələn quşların çoxalması üçün Qızılağac qoruğu çox faydalıdır. Burada qaban, canavar, porsuq, su samuru, tülkü və s. məməlilər məskunlaşmışdır. Qoruğun su hövzəsində 54 növ balıq vardır - siyənək, kütüm, Ə.T.Əsgərov, В.Ə,Bilalov, Ç.G.Gii/ahyev çəki, naxa, sıf, çapaq, kefal, xul və s. balıqlar mühüm sənaye əhəmiyyətlidir. Kiçik Qızılağac Dövlət Təbiət Yasaqlığı sahəsi 10,7 min hektar olmaqla, 1978-ci ildə Lənkəran rayonunun ərazisində Kiçik Qızılağac körfəzinin orta və cənub hissəsində yaradılmışdır. Buradakı su, bataqlıq və quru ərazilərinin köçəri və oturaq quşlarını qorumaq məqsədilə yasaqlıq yaradılmışdır. Kiçik Qızılağac körfəzi balıqlarla zəngindir və çoxlu sayda köçəri və oturaq quşların məskənidir. Yasaqlıqda quşlardan turac, dovdaq, mərmər cürə, dəniz qartalı, məzar qartalı, sultan toyuğu, ərsindimdik, qırmızıdöş qaz və s., məməlilərdən canavar, tülkü, çaqqal, qamış pişiyi, porsuq və s. növlərə təsadüf edilir. Bu yasaqlıq bilavasitə qızılağac qoruğu ilə həmsərhəddir. Azərbaycanın ən rəngarəng və füsunkar təbiətli guşələrindən biri də Lerik rayonudur. Azərbaycanın cənub-şərq hissəsini əhatə edən, qərbdən canlı muzeyi xatırladan sıra dağlar və meşələrlə, Muğan torpağı ilə, cənubdan isə İranla həmsərhəd olan bu yerlərin gözəlliyindən göz doymur. Lerik rayonunun 1084 km2 ərazisi, 74,3 min nəfər əhalisi var. Təbiət əzəmətli dağlardan tutmuş, təbii meşələr, büllur kimi saf sulu çaylar və şəlalələr, təmiz hava və bərəkətli torpaqlara qədər heç bir nemətini bu yerlərdən əsirgəməmişdir. Burada yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi üstünlük təşkil edir. Orta temperatur yanvarda +1 -4°C qədər, iyulda +12°-22°C-dir. Payız və qış fəsillərində əgər heç bir yerdə qara rast gəlməsək də Lerikə gəlib onu görmək olar. İstirahət zonaları kimi məşhur olan, tərkibində 30-a yaxın müalicəvi əhəmiyyətə malik mikroelementlər olan Bülüdül su bulağı rayon mərkəzindən 18 km və Zərinqala təbii istirahət zonası rayon mərkəzindən 20 km uzaqlıqdadır. Meşələrin əlçatmaz yerlərində, dağlarda bəbirə də rast gəlmək olar. Sahəsi 15 min hektar təşkil edən Zuvand Dövlət Təbiət Yasaqlığı 1969-cu ildə Leriklə Yardımlı rayonlarının ərazisində Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç .G .G ülahyev____________________ 2 5 5 256 yaradılmışdır. Dağ quru bozqır şəraitində bezar keçisi, kəklik və s. heyvanlarının qorunması üçün yasaqlıq yaradılmışdır. Ərazinin bitki örtüyü çox kasıb olub, quru bozqır bitkiləri komplekslərindən təşkil olunmuşdur. Yasaqlıqda əsasən yabanı dənli və paxlalı-dənli bitki qrupları üstünlük təşkil edir, lakin ərazi heyvanlar aləmi ilə çox zəngin deyildir. Burada qaya keçisi, kaftar, çöl donuzu, dovşan, canavar, tülkü və s. heyvanlar yayılmışdır. Astara rayonu İran-Azərbaycan sərhədində, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Azərbaycanın ən mənzərəli yerlərindən biri olan Astaranın ərazisinin bir hissəsi Talış dağlan, bir hissəsi isə ovalıqdır. Burada dağların bənzərsiz gözəlliyi və bu yerlərin təmiz havası qonaqları həmişə heyran edir. Rayonun ərazisi 616 km2-dir. Düzənlik və dağətəyi hissələr respublikamızın subtropik zonasına daxildir. Hündürlük artdıqca iqlimin dəyişməsi və temperaturun aşağı düşməsi baş verir. Xəzər dənizinin sahilində bu ərazilərdə gözəl qumlu çimərliklər çoxdur. Bu yerlərdə dənizin suyu digər ərazilərdən təmiz və şəffaf olması ilə fərqlənir. Bu rayonun ərazisində olan Hirkan Milli Parkının giriş binası Lənkəran-Astara yolunun üstündə yerləşmişdir. Park Hirkan Dövlət Qoruğunun bazasında 2004-cü ildə yaradılmışdır. Talış dağlarının nadir təbii komplekslərini əhatə edən bu parkın ərazisinin çox hissəsini meşələr və şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru uzanan sıra dağlar əhatə edir. Rayonda yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim tipi vardır. Parkın ərazisində şərqdən-qərbə, doğru dağlara qalxdıqca əsasən dəmirağac, qismən də şabalıd- yarpaq palıd ağacları tədricən azalır və onları fıstıq meşələri əvəz edir. Milli Parkın meşələrində ayıdöşəyi, Hirkan bigəvəri, Hirkan şimşadı, pırkal, m üxtəlif lianalar geniş yayılmışlar. Bu bitkilərin çoxu Azərbaycanın «Qırmızı K.itab»ına daxil edilmişdir. Parkın Ə.T.Əsgərov, В.Ə.Bilalov, Ç.G.Gülalıyev entamofaunası endemik növlərlə zəngindir. Ərazidə «Qırmızı Kitab»a düşmüş növlərdən tündqırmızı Talış uzunbığı, Talış brameyası, iri tənək hafı, Oxim qızılı kəpənəyi, Aleksandra sədəflisi, Talış məxməri kəpənəyi və digər həşərat növlərini görmək olar. Bu ərazidə amfıbiya (suda-quruda yaşayan) heyvan növlərindən adi triton, daraqlı triton, Suriya sarımsaqiyli qurbağası, Qafqaz xaçlıcası, adi quru qurbağası yayılmışdır. Milli Parkın ərazisində sürünənlərdən Aralıq dənizi tısbağası, zolaqlı çılpaqgöz kərtənkələ, girdəbaş yovşanlıq kərtənkələsi, xarabalıq kələzi, Eskulap ilanı və s. növlər vardır. Azərbaycanın «Qırmızı kitab»ına daxil edilmiş qara leylək, məzar qartalı, qıvnmlələk qutan, turac, mərmər cürə, Talış qırqovulu, Hirkan anquşusu, toğlugötürən və s. quşlar Hirkan Milli Parkının omitofaunasına daxildir. Ümumiyyətlə, ərazinin bitki aləminin zənginliyi burada heyvanat aləminin çoxnövlü və zəngin olmasına şərait yaradır. Burada məməlilərdən bəbir, xallı maral, vaşaq, porsuq, çöl donuzu, cüyür, yenot və s. növlərə rast gəlmək olar. Bakıdan cənubda Lənkəran və İrana gedən əsas yol boyunca, bir tərəfdən Xəzər dənizi ilə, digər tərəfdən Talış dağları ilə əhatə olunmuş Masallı rayonu yerləşir. Relyefinə görə rayonu şərti olaraq, dağlıq və düzənlik hissələrə bölmək olar. Düzənlik hissə Lənkəran ovalığına, dağlıq hissə isə Talış dağlarına yaxın ərazini əhatə edir. Əhalisinin sayı 193 min nəfər, ərazisi 0,72 km2 olan Masallı rayonu Lənkəran, Lerik, Yardımlı, Cəlilabad, Neftçala rayonları ilə həmsərhəddir. Fıstıq, vələs, dəmirağacı, qızılağacı, qızılağac, palıd və başqa qiymətli ağac növlərinin qorunub saxlanıldığı Qəriblər və Yenikənd meşə təsərrüfatları da zəngin bitki aləminə malik olan bu diyarda yerləşir. Rayonda, yay vaxtı buraya gələnlər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən müalicəvi təsirə malik olan kükürdlü su bulaqları çoxdur. Onların arasında revmatizm xəstəliyindən əziyyət çəkdiklərinə Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G .Gülalıyev____________________ 257 Yüklə 186,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|