Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli
Yüklə 186,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
262 səviyyəsindən 1500 metr yüksəklikdə Qazançı kəndi yaxınlığında yerləşir. Muxtar Respublikanın inzibati mərkəzi olan Naxçıvan şəhəri Naxçıvançayın sağ sahilində, dəniz səviyyəsindən 1000 metr yüksəklikdə yerləşir. Ordubad rayonu şimalda və şərqdə Ermənistanla, cənubda İranla həmsərhəddir. Bu rayon Muxtar Respublikanın şərqində yerləşir. İqlimi çox təzadlıdır. Qış çox soyuq, yay isə isti keçir. Burada zəngin flora və fauna, heyrətamiz dərəcədə təmiz hava, çoxlu dərman bitkiləri və dadlı meyvələr yetişir. Rayonun inzibati ərazisinin 12131 hektar sahəsində 2003-cü ildə Ordubad Milli Parkı yaradılmışdır. Milli Parkın yaradılmasında məqsəd ərazidə olan ekosis temlərin ayrı-ayrı komponentlərinin mühafizəsi, burada müxtəlif növ heyvanların, o cümlədən, endemik növlərin qorunub saxlan ması ilə yanaşı ekoloji monitorinqin həyata keçirilməsi, əhalinin ekoloji maarifləndirilməsi, tənzimlənən turizm üçün əlverişli şəraitin yaradılmasıdır. Milli Parkın ərazisində orta hündürlüyü 3200 metrə çatan Zəngəzur dağ silsiləsi, xüsusən də onun ən yüksək zirvəsi olan Gəmiqaya Kiçik Qafqazın ən yüksək silsiləsi və zirvəsidir (3906 m). Bu silsilənin sonuncu - üçüncü hissəsi Soyuq dağdır ki, o da Milli Parkın ərazisinə daxildir. Bu dağın mütləq yüksəkliyi 2000-3000 metr arasında dəyişir. Burada uçurumlu yamaclar, dar su ayrıcları var. Aşınmış süxurlar çox geniş yayılmışdır. Soyuq dağda qədim buzlaq relyefi azalır və relyeflərin alçalması ilə əlaqədar olaraq yox dərəcəsinə çatır. Milli Parkın ərazisinin çox hissəsi dağlıqdır. Yayı quraq keçən soyuq iqlimi var. Orta temperatur yanvarda 3-10°C-dək, iyulda 10+25°C-dəkdir. Orta illik yağıntı 300-800 mm-dir. Rayonun su şəbəkəsi Gilançay, Vənənçay, Ordubad çaylarıdır. İranla sərhəd boyu Araz çayı axır. Ərazinin torpaq örtüyü müxtəlif olub, əsasən Ə.T.Əsgərov. B.Ə.Bilalov, Ç.G.GiiIalıyev boz, çəmən - boz, allüvial - çəmən, dağ-meşə, çimli, dağ-çəmən torpaqlardır. Zəngəzur Milli Parkının və Ordubad Dövlət Təbiət Yasaqlığının ərazisi ali və nadir bitkilərlə də zəngindir. Belə ki, Muxtar Respublika ərazisində bitən 110 növ ali və nadir bitkidən 77 növü Milli Parkm və Yasaqlığın ərazisində mövcuddur. Bunlardan çılpaq dorema, yabanı zınbırtikan, Araz palıdı, zərif süsən, Qrossqeym süsəni, Gözəl qayışləçək, Mişşenko zümrüdçiçəyi və s. Buradakı 77 növ ali və nadir bitkilərin əksəriyyətinin adlan «Qırmızı kitab»a düşmüşdür. 2009-cu il 25 noyabr tarixində ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə Ordubad Milli Parkı ərazisi Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğu, Şahbuz, Culfa, Ordubad rayonlarının torpaqlan hesabına genişləndirilərək 42797,4 ha-ya çatdınlmış və adı dəyişdirilərək akademik Həsən Əliyev adma Zəngəzur Milli Parkı adlandınlmışdır. Muxtar Respublikada 62-yə qədər məməli heyvan növünə və ya yarımnövünə təsadüf edilir. Bunlardan 32 növ və ya yarımnövünə Ordubad Dövlət Təbiət Yasaqlığının ərazisində rast gəlinir, ərazidə bunlardan Blazilius və ya Aralıq dənizi nalbumu, cənub nalbumu, adi uzunqanadlı, oxlu kirpi (tirəndaz), kəsəyən dağ siçancığı, bəbir, çöl pişiyi, manul pişiyi, qonur ayı, Qafqaz bezoar keçisi, dağ qoyunu (muflon) və s. məskunlaş mışdır. Muxtar Respublika ərazisində 12 növ yırtıcı heyvan yayılmışdır ki, bunlardan canavar, çaqqal, adi tülkü, zolaqlı kaftar, daşlıq dələsi, porsuq, meşə pişiyi və sairə Milli Parkm ərazisində rast gəlmək olar. Respublikamızın sularında yaşayan 100-dən artıq balıq növün dən 16-sı Naxçıvan Muxtar Respublikasının sularında müəyyən olunmuşdur. Bunlardan: Kür altağızı, Kür qumlaqçısı, Araz xramul- yası, Kür şirbiti, ilişkən, çəki, qızılxallı balıq, zərdəbər, Qafqaz gümüşcəsi və s. göstərmək olar ki, bunlardan «Qızılxallı» balıq Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G .Gülalıyev_____________ _______263 2 6 4 «Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitab»ma düşmüşdür. Bu balıq növü əsasən Ordubad Milli Parkının ərazisində olan Çalğarsu, Əyriçay, Paraqaçayda geniş yayılmışdır. Culfa rayonu Muxtar Respublikanın inzibati mərkəzi olan Naxçıvan şəhərindən şərqdə yerləşir. Burada yayda quru və isti, qışda çox soyuq olur. Orta ilik yağmtmm miqdarı 220-600 mm- ə yaxın olur. Ərazidə Əlincə, Qardərya, Araz çaylan axır. Rayonda dağlar olduqca gözəl və özünəməxsus olub, zahirən nəhəng, qübbəvarı, fantastik tikililəri xatırladır. Bu dağlarda rast gəlinən meşə massivlərində daha çox fıstıq, vələs, palıd bitir. Heyvanlardan canavar, tülkü və dovşan olur. Rayonun ərazisində çoxsaylı (40-a yaxın) su qaynaqları və bulaqlar mövcuddur. Dandağın ətəklərindən çıxan bir bulaq gündə 500 tona yaxın güclü minerallaşmış su verir. Rayonda turizm infrastrukturunu inkişaf etdinnək imkanları böyükdür. Babək rayonu - Muxtar Respublikanın şimalında Ermənis tanla, cənubda isə İranla həmsərhəddir. Ərazinin şimalı və cənub şərqi relyefinə görə dağlıq, cənub-qərbi isə düzənlikdir. Ən yüksək dağ zirvələri - Keçəltəpə (2740 m), Qaraquş (2617 m) və Buzqovdur (2470 m). Ərazidə Sirab, Qahab, Vayxur mineral su qaynaqlan, daş duz yataqları var. Həmçinin Araz, Nehrəm, Uzunoba, Sirab su anbarları burada yerləşir. Buradan Naxçıvançay və onun qolu olan Cəhriçay axır. Rayonda meşəlik ərazilərə rast gəlinmir. Şahbuz rayonu - Muxtar Respublikanın şimalında dağlıq ərazidə yerləşir. Ən yüksək nöqtəsi Salvartı (3160 m) və Keçəldağdır (3115 m). Biçənək dağ aşırımı da buradadır. Muxtar Respublikanın digər yerlərində olduğu kimi, burada da çoxlu yeraltı sular, o cümlədən Badamlı, Batabat, Karvansara, Biçənək mineral suları vardır. Rayonda Naxçıvan- çay və onun qolları: Kükü, Şahbuz, Salvartı çaylan axır. Ə.T.Əsgərov, В.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilahyev Qanlıgöl və Batabat gölləri də buradadır. Dağlarda meşə massivləri mövcuddur. Rayonun füsunkar təbiəti və buradakı təbii gözəlliklər ekoturizmin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Şərur rayonu - Muxtar Respublikanın qərbində yerləşir. Cənub tərəfdən İranla həmsərhəddir. Rayonun şimalı və şərqi dağlıq relyefə malikdir, Dərələyəz dağ sistemi bu ərazidən keçir. Ən yüksək zirvəsi - Qalınqayadır (2775 m). İqlimi yarımsəhra quraqdır, lakin xeyli yumşaqdır - qışda temperatur çox az hallarda +3°C-dən aşağı düşür. Yayda isə +26°C-dən yuxan qalxır. Rayondan Araz çayının qolu olan Arpaçay və digərləri axır. Çayın üstündə Arpaçay su anbarı tikilmişdir. Yerli faunası - muflonlar (dağ qoyunu), canavarlar, tülkülər, qabanlar, dağ keçiləri və dovşanlardır. Burada təbiətin əsrarəngiz gözəlliyi rayonda ekoturizmin inkişafına yaxşı zəmin yaradır. Kəngərli rayonu - Babək və Şənır rayonlarının arasında yerləşir. Rayonun cənub hissəsi İranla, şimal hissəsi isə Ermənistanla həmsərhəddir. Ərazinin relyefi dağlıq olub, Dərələyəz dağlarında yerləşir. Muxtar Respublikanın əksər sahələrində olduğu kimi burada da iqlim kəskin kontinentaldır. Yayda çox isti, qışda soyuq olur. Rayonun ərazisindən İranla sərhəd boyu Araz çayı axır. Dağlıq relyef, iqlimin xüsusiyyətləri və ərazidə kiçik çayların olmaması yerli bitki örtüyünün formalaşmasını şərtləndirir. Burada əsasən yarımsəhra və dağ yerləri üçün səciyyəvi olan bitkilər - kolluqlar, otlar, nadir ağaclar bitir. Ümumiyyətlə, Naxçıvan iqtisadi-coğrafi rayonunda turizm obyektləri kimi istifadə edilə biləcək nadir və unikal relyef formalarından İlandağ, Əshabülkəhf, Sirab, Nəhacir vulkanik kümbəzləri olduqca cazibədardır və ekoturizmin inkişafı üçün yaxşı perspektivə malikdir. Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilahyev____________________ 265 Yüklə 186,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|