Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

maliyyə göstəricilərinin təhlilinin dərinləşdirilməsi məqsədi 
ilə müqayisəli analitik cədvəl, həmçinin konkret göstəricilər 
üçün də tərtib edilə bilər. 
Cədvəlin 
məlumatlanndan 
göründüyü 
kimi, 
müəssisənin  əmlakının  dəyəri  6  min  manat  artmışdır.  Bu 
artımın  83,3%-i  əsas  fondların,  16,7%-i  isə  dövriyyə 
vəsaitlərinin  artımı  hesabına  əldə  edilmişdir.  Müəssisənin 
əmlakının artımının 66,6%-i xüsusi vəsait artımı, 33,4%-i isə 
öhdəliklərin artımı hesabına təmin edilmişdir. Eyni zamanda 
müəssisənin  özünün  vəsaitlərinin  xüsusi  çəkisi  demək  olar 
ki, dəyişilməz qalmışdır və 50%-ə yaxın təşkil edir. Baxılan 
dövr  ərzində  ehtiyatlar  və  xərclərin  mütləq  ifadədə  həcmi 
artmış, pul vəsaitləri və digər aktivlərin dəyəri azalmışdır. 
Müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığını  onun  ödəmə 
qabiliyyətinin  olması  xarakterizə  edir.  Müəssisə  o  zaman 
ödəmə  qabiliyyətli  hesab  edilir  ki,  onun  malik  olduğu  pul 
vəsaitləri,  qısamüddətli  maliyyə  qoyuluşlan  müəssisənin 
qısamüddətli öhdəliklərini ödəyə bilsin. Müəssisənin ödəmə 
qabiliyyətini  aşağıdakı  bərabərsizlik  şəklində  ifadə  etmək 
olar. 
D>M + P 
(11.4) 
burada:  D  -  debitor  bordan,  qısamüddətli  maliyyə 
qoyuluşlan, pul vəsaitləri və digər aktivlər; M - 
282 

---

qısamüddətli  kreditlər;  P  -  kreditor  borcları  və  digər 
passivlərdir. 
Müəssisənin maliyyə dayanıqlığının iqtisadi mahiyyəti 
ondan ibarətdir ki, onun ehtiyat və xərclərinin formalaşması 
mənbələri təmin edilmiş olsun. Maliyyə dayanıqlığının təhlili 
prosesində  ehtiyat  və  xərclərin  formalaşması  üçün  xüsusi 
xərclərin  artıqlığı  və  yaxud  çatışmaması  kimi  göstəricinin 
hesablanması lazım gəlir. 
Müəssisə üzrə ehtiyat və xərclərin formalaşması üçün 
lazım  olan  vəsait  mənbələrinin  xarakteristikası  məqsədi  ilə 
mənbələrin növlərinin əhatə 
olunma 
dərəcəsini  əks  etdirən  göstəricilərdən  istifadə  olunur.  Bu 
göstəricilərə aiddir: 
1. Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin məbləği. Bu göstərici 
E ^ = K   +   U , - A ,
 
(
11
.
5
)
 
burada: K - kapital və ehtiyatlar; Uj, - uzunmüddətli kreditlər 
və borclar; Aı,- dövriyyədənkənar aktivlər. 
Ehtiyat və xərclərin formalaşmasının əsas 
mənbələrinin ümumi həcmi: 
 
(
11
.
6
) 
burada: Ö/t - qısamüddətli kreditlər və borclardır. 
283 

---

Müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığının  dərəcəsi  üzrə 
aşağıdakı dürd tip hal ola bilər: 
1. Maliyyə vəziyyətinin mütləq dayanıqlı olması. Bu 
hal aşağıdakı şərt daxilində mümkündür: 
 
(11.7) 
burada: Z - ehtiyatlann məbləğidir. 
2. Maliyyə vəziyyətinin normal dayanıqlı olması. Bu 
aşağıdakı halda mümkündür: 
Z = E^+M 
(
11
.
8
) 
3.
 
Maliyyə  vəziyyətinin  qeyri-dayanıqlı  olması.  Bu 
hal  ödəmə  qabiliyyətinin  pozulması  ilə  əlaqədardır  və 
aşağıdakı şərt daxilində baş verir: 
Z = £■„ + M + /
 
(11.9) 
burada:  i  -  maliyyə  gərginliyini  zəiflədən  mənbələr 
(müvəqqəti  sərbəst  xüsusi  vəsaitlər,  dövriyyə  vəsaitlərinin 
müvəqqəti təmin edilməsinə bank kreditləri). 
4.
 
Böhran maliyyə vəziyyəti. Bu aşağıdakı halda baş 
verir: 
Z>E^+M 
(11.10) 
284 

---

Müəssisənin ehtiyat və xərclərinin formalaşması üçün 
vəsaitlərin mövcudluğunun 
və artıqlığının 
(çatışmamazlığı) hesablanmasından 
sonra maliyyə 
dayanıqlığının təhlili cədvəlinin tərtib edilməsi təklif edilir. 
Əvvəldə verilmiş məlumatlar əsasında tərtib edilən cədvələ 
aşağıdakı göstəricilər daxil edilir (Cədvəl 11.2). 
Cədvəl 11.2 
Maliyyə dayanaqlığınm təhlili 
№
 
Maliyyə göstəriciləri
 
Dövrün
 
əvvəlinə
 
Dövrün
 
axınna
 
Hesabat dövrü 
ərzində 
dəyişilmə
 
1.
 
Kapital və ehtiyatlar
 
314
 
318
 
+4
 
2.
 
Dövriyyədənkənar aktivlər
 
232
 
237
 
+5
 
3.
 
Uzunmüddətli kreditlər və borclar
 
98
 
85
 
-13
 
4.
 
Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin məbləği 
(sət.l+sət.3-sət.2)
 
180
 
166
 
-14
 
5.
 
Qısamüddətli kreditlər və borclar
 
147
 
122
 
-25
 
6.
 
Ehtiyat və xərclərin formalaşmasının 
əsas mənbələrinin ümumi kəmiyyəti 
(sət.4+sət.5)
 
327
 
288
 
-39
 
7.
 
Ehtiyatlar
 
221
 
224
 
+3
 
8.
 
Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin artıqlığı 
(+) və yaxud çatışmaması (-) 
(sət.4-sət.7)
 
-41
 
-58
 
-17
 
9.
 
Ehtiyat və xərclərin formalaşmasının 
əsas mənbələrinin ümumi 
kəmiyyətinin artıqlığı (+) və yaxud 
çatışmaması (-) (sət.6-sət.7)
 
+ 106
 
+64
 
-42
 
Müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığının  xarakteristikası 
üçün  eyni  zamanda  bəzi  maliyyə  əmsallarından  da  istifadə 
edilir ki, bunlara da əsasən aşağıdakılar daxildir; 
285 

---