Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
61 zəruridir: təsərrüfat yoldaşlığı cəmiyyəti, istehsal koopera- tivləri, dövlət və bələdiyyə formaları, unitar müəssisələr. İqtisadi ədəbiyyatda təsərrüfat yoldaşlığının tam yol- daşlıq və kommandid yoldaşlıq formaları fərqləndirilir. Tam yoldaşlıq əsasında fəaliyyət göstərən müəssisədə müəyyən təsərrüfat fəaliyyətini birgə həyata keçirmək üçün iştirakçılar öz aralarında müqavilə bağlayırlar. Tam yoldaşlıq zamanı əmlakın formalaşma mənbələri əsas eti- barı ilə iştirakçıların əmanətlərindən ibarət olur. Tam yoldaşlığa əsaslanan müəssisənin yaradılması zamanı nizamnamə tələb olunmur. O, təsis müqaviləsi əsasında yaradılır və fəaliyyət göstərir. Təsis müqaviləsini təsərrüfat yoldaşlığının bütün iştirakçıları imzalayırlar. Tə- sis müqaviləsində yoldaşlıq müəssisəsinin adı, onun yer- ləşdiyi ərazi, fəaliyyətin idarə olunması qaydası, yoldaşlıq müəssisəsində yığıma yönəldilən kapitalın həcmi və tər- kibi, hər bir iştirakçının pul əmanətinin həcmi göstərilir. Burada həmçinin tam yoldaşlıq müəssisəsinə təqdim olu- nan əmanətlər üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilmədiyi hal- larda iştirakçıların məsuliyyəti ilə bağlı məsələlərə də to- xunulur. Tam yoldaşlıq müəssisələrində mənfəət və zərər onun iştirakçıları arasında yığıma yönəldilən kapitalda xü- susi çəkiyə görə proporsional qaydada bölüşdürülür. Hər bir iştirakçıya görə verginin məbləğini müəyyən etmək üçün onun malik olduğu gəlirin üzərinə ümumi mənfəət- dən xüsusi çəkidə əlavə edilir və bu məbləğdən vergi he- sablanır. Tam yoldaşlığa əsaslanan sahibkarlıq müəssisə- nin iştirakçıları öz əmlakları üzərində tam məsuliyyət da- şıyırlar. 62 İqtisadi ədəbiyyatda və sahibkarlıq praktikasında kom- mandid yoldaşlığını çox hallarda qarışıq yoldaşlıq forması da adlandırırlar. Qarışıq yoldaşlıq formasının mahiyyəti sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən və öz əmlakına görə məsuliyyət daşıyan iştirakçılarla yanaşı bir və ya bir neçə iştirakçı da olur ki, bunları da komandidçilər adlandırırlar. Komandidçilər yoldaşlıq müəssisəsində sahibkarlıq fəaliyyə- tinin həyata keçirilməsində iştirak etmirlər. İstər tam yoldaşlıq və istərsə də qarışıq yoldaşlıq for- malarına əsaslanan sahibkarlıq qurumları heç bir nizamna- məyə malik olmur. Onlar bütün iştirakçıların imzaladıqları təsis müqaviləsi əsasında yaradılır və fəaliyyət göstərir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin müasir təşkilat formasından biri də təsərrüfat cəmiyyətləridir. Təsərrüfat cəmiyyətləri- nin aşağıdakı növləri fərqləndirilir: məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, əlavə məsuliyyətli cəmiyyətlər, səhmdar cə- miyyətləri, asılı cəmiyyətlər. Keçmiş İttifaq respublikalarında bazar münasibətlə- rinə keçidin ilkin dövrlərində məhdud məsuliyyətli yoldaş- lıq müəssisəsinin yaradılması geniş yayılmışdır. Bu cür cə- miyyətlər bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən təsis edilir. Bu cəmiyyətin nizamnamə kapitalı hər bir təsisçinin kapitalının xüsusi çəkisi əsasında formalaşır. Məhdud məsuliyyətli cə- miyyətin iştirakçıları onun öhdəliklərinə cavabdehlik daşı- mır və qoyduqları əmanətin dəyəri çərçivəsində cəmiyyətin fəaliyyəti ilə bağlı zərərlilik öz üzərinə götürülür. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdən fərqli olaraq əlavə məsuliyyətli cəmiyyətin iştirakçıları cəmiyyətin təsis sə- nədləri əsasında müəyyən edilmiş əmanətin dəyəri çərçi- vəsində istər öz əmanətləri üzrə öhdəliklərə və istərsə də cəmiyyətin bütün fəaliyyətinə birgə məsuliyyət daşıyır. İş- 63 tirakçılardan birinin müflisləşdiyi şəraitdə onun öhdəliklə- ri qalan iştirakçılar arasında əmanətlərə uyğun proporsio- nal qaydada bölüşdürülür. Sahibkarlıq fəaliyyətinin müasir təşkilat formasından biri də təsərrüfat cəmiyyətləridir. Təsərrüfat cəmiyyətləri- nin aşağıdakı növləri fərqləndirilir: məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, əlavə məsuliyyətli cəmiyyətlər, səhmdar cə- miyyətləri, asılı cəmiyyətlər. Müasir şəraitdə sahibkarlığın ən geniş yayılmış for- malarından biri səhmdar cəmiyyətidir. Səhmdar cəmiyyət- lərinin əksəriyyəti dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinə əsas- lanan müəssisələrin özəlləşdirilməsi yolu ilə yaradılır. Səhmdar cəmiyyəti təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək məqsədilə nizamnamə fondunu səhm buraxmaq yolu ilə formalaşdıran fiziki və ya hüquqi şəxslərin könüllü saziş əsasında yaradılan müəssisədir. Səhmdar cəmiyyəti qapalı, yaxud açıq tipli səhmdar cəmiyyəti formasında yaradılır. Səhmləri yalnız təsisçilər arasında bölüşdürülən və təsisçilərin əksəriyyətinin razılı- ğı ilə özgəninkiləşdirilən cəmiyyət qapalı tipli səhmdar cə- miyyəti hesab edilir. Səhmləri müstəqil surətdə özgəninki- ləşdirilə bilən cəmiyyət açıq tipli səhmdar cəmiyyəti hesab edilir. Dövlət əmlakına sərəncam vermək hüququna malik olan idarəetmə orqanlarının təsis etdikləri səhmdar cəmiy- yəti istisna olmaqla, səhmdar cəmiyyəti azı üç fiziki və ya hüquqi şəxs tərəfindən təsis edilir. Dövlət əmlakına sərən- cam etmək səlahiyyətinə malik olan idarəetmə orqanları- nın təsis etdikləri səhmdar cəmiyyətinin təsisçilərinin sayı məhdudlaşdırılmır. Onlar təklikdə (təkbaşına) səhmdar cə- miyyətinin təsisçiləri ola bilərlər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|