Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik
T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 59 həll olunmuş oksigenin olmasıdır. Əgər oksigen çatışmazlığı vardırsa, onda ali orqanizmlər məhv olur. Üzvi birləşmələr oksidləşmə əvəzinə hidrogen-sulfid, dəm qazının, metanın və hidrogenin anaerob ayrılmasına səbəb olur, nəticədə su hövzəsi təkrar çirklənir. Sanitar normalarına (SNİP) əsasən OBT təbii hövzələrin növündən asılı olaraq 3-6 mq/l O 2 /l H 2 O-nu aşmamalıdır. Axar sularda OBT 200-dən 3000 mq/l təşkil edir, buna görə də su hövzələrinə sənaye axarlarını buraxdıqda, onlar ya təmizlənməli, ya da güclü dərəcədə su ilə qarışdırılmalıdır. Suyun və atmosferin keyfiyyətinin əsas kriteriyası YVHK- dir. Lakin onlar bütün maddələr üçün təyin olunmamışdır. YVHK-si təyin olunmamış yeni maddələrin su hövzələrinə axıdılması bir çox ölkələrdə qadağan edilmişdir. Bundan başqa çox vaxt axar sular üçün YVHK-dan deyil, hövzələr üçün YVHK- dan istifadə edilir. Beləliklə, təyin edilmiş YVHK-ya nail olmaq üçün axar suları əlavə su ilə həll edilir ki, bundan da çox vaxt istifadə olunur. Yerdə axar suların təqribən yarısı su hövzələrinə tökülməzdən əvvəl xüsusi təmizlənmədən keçirilir. Onun zərərsizləşdirilməsi yalnız təmiz su ilə qatışdırılmasından və su hövzələrinin özünütəmizləməsindən ibarətdir. Məsələn, polietilen və polistrolun istehsalının axar sularını 30 dəfə, sintetik kauçukun istehsalının axar sularını isə 185 dəfə təmizləmək lazımdır. Rusiyada hər il 21 km 3 axar sular əmələ gəlir, onlardan 16 km 3 Volqa və onun qollarına axıdılır. Cu, Zn, Cr-nın tullantıları YVHK-ni aşır. Bu səbəbdən Volqa və Ural hövzələrində ətraf mühitin qorunması üzrə xüsusi qərar qəbul edilmişdir. Axar suların tullantıları, həmçinin müəssisələr üçün axıdılmanın yol verilən həddi (AYVH) ilə də tənzimlənir. 90-cı illərdə dünyada 2000-3000 km 3 şirin su, yəni təqribən dayanıqlı çay axarlarının 30%-i istifadə edilmişdir. Məhv olmamaq üçün bütün ölkələr suyu təmizləməlidirlər. Bundan əlavə, istifadə üçün yararlı olan şirin su olduqca qeyri-bərabər paylanmışdır. Dünyanın 70% əhalisinin yaşadığı Avropa və Asiyada çay sularının dünya ehtiyatları olduqca azdır. Rusiyanın hidroehtiyatları zəngindir, lakin 80% çay axarları Şimal və Şərqin Ekoloji təhlükəsizlik 60 az əhalisi olan ərazilərin payına düşür. Rusiyanın Avropa hissəsində yaşayan 80% əhalinin payına cəmi 20% su ehtiyatları düşür. Beləliklə, insanın təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsində təbiətdəki su dövranı aşağıdakılara gətirib çıxarmışdır: quru ərazinin su hövzələrində suyun miqdarı azalmışdır; su sərfi artmışdır; su hövzələrinin özünütəmizləmə qabiliyyəti tükənmişdir; təbii sular deqradasiyaya uğramışdır. Vəziyyətdən çıxış – qapalı su dövranı sistemlərinin yaradılmasıdır. Yuxarıda göstərilən amillərdən əlavə bu iqtisadi amillərlə də bağlıdır. Əhəmiyyətli dərəcədə su ilə qatışdırılmadan sonra belə təmizləmə qurğularının dəyəri olduqca yüksəkdir. Əgər 1 şərti vahidi (ş.v.) 90% təmizləmə üçün qəbul etsək, onda 99% təmizləmə isə – bu daha te-tez tələb olunur, artıq 100 dəfə baha olacaqdır, yəni 100 ş.v. təşkil edəcəkdir. Nəticədə axar suların lokal təmizlənməsi, bu axar növü üçün xarakterik olan çirklənmədən təmizlənməli və həmin istehsalatda ondan təkrar istifadə edilməsi sanitar-gigiyena orqanlarının tələblərinə uyğun olan təmizlənmədən əhəmiyyətli dərəcədə ucuz başa gələcəkdir. Qapalı su dövranı sistemləri üçün sudan istifadə edilmənin dəfəlik kriteriyasından istifadə edilir: burada Q ist – müəssisənin istifadə etdiyi suyun ümumi həcmi (m 3 /saat, m 3 /q xammal və ya məhsul); Q göt – istifadə üçün təzə suyun götürülməsi. Sudan təkrar istifadə dəfəliyi nə qədər çoxdursa, bir o qədər su təchizatı sxemi mükəmməldir. 1995-ci ildə ABŞ-da dəfəliyin orta qiyməti 7,5-ə bərabər idi. Rusiyada 1995-ci ildə sudan istifadənin dəfəliyi istehsal sahələri üzrə aşağıdakı kimi olmuşdur: Neft-kimya – 7,00 Qara və əlvan metallurgiya – 5,25 n= Q ist Q göt T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 61 Yeyinti sənayesi – 3,00 İstilik energetikası – 2,25 Tikinti materialları istehsalı – 1,60 Yüngül sənaye – 1,30 Rusiyada bu göstəricini yaxın illərdə orta hesabla müəssisələr üçün 7,0-yə, ABŞ-da isə 27-yə çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur. İqtisadi cəhətdən qapalı su təsərrüfatı sistemlərinin yaradılması olduqca mürəkkəb məsələdir. Axar suların mürəkkəb kimyəvi tərkibi, onların tərkibindəki birləşmələrin müxtəlifliyi universal axarsız texnoloji sxemin yaradılmasını mümkünsüz edir. Yalnız axarsız sistemlərin yaradılmasının və layihələndirilməsinin ümumi prinsiplərindən danışmaq olar. Su dövranı sistemlərinin yaradılmasının əsas müddəaları: 1. Bütün texnoloji prosesin və əməliyyatlarda istifadə edilən suyun keyfiyyətinə olan elmi cəhətdən əsaslandırılmış tələblərin işlənilməsi. 2. Su ilə soyudulma əvəzinə hava soyuducu sistemlərinin maksimal dərəcədə tətbiqi. Burada əsas rolu vahid güclü böyük aqreqatların tətbiq edilməsinin mümkünlüyü oynaya bilər. Bu halda yüksək enerjili, istilik texnoloji məqsədlər üçün, aşağı enerjili isə – qızdırılma məqsədləri üçün istifadə edilir. Belə ki, məsələn, neftemalı müəssisələrində hava soyuducu qurğularının tətbiqi nəticəsində suyun sərfi orta hesabla 110-160 m 3 /ildə azalmışdır (Omsk neftayırma zavodu və s.). 3. Sənaye sahələrində istehsalat komplekslərinin yerləşdirilməsi (ərazi – istehsalat kompleksləri adlandırılan – ƏİK adlandırılır) texnoloji proses və əməliyyatlarda sudan çoxdəfəli istifadə etmə imkanını yaradacaqdır. 4. Texnoloji əməliyyatlarda suyun ardıcıl olaraq çoxdəfəli istifadəsi az həcmli çirklənmiş axar suların alınmasına imkan yaradacaqdır. 5. Qazların suda həll olunan birləşmələrdən təmizlənməsində sudan istifadə yalnız qiymətli komponentlərin qazdan çıxarılması və sonradan tullantılardan istifadə edilməsi zamanı məqsədə uyğundur. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|