Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 07. 08. 2014-cü il tarixli 869 nömrəli əmri ilə təsdiq

1. Hecalardan keçilmiş mövzu  üzrə anlayışları qurub onların  tərifini verin: 
“spor – zoo ”, “qot – zi”, “ma – xro – for – to”, “ met – qa”, “rel – la – xlo”
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
2. Uyğunluğu müəyyən edin:
A) Xlamidomonadanın hərəkətində iştirak edir 
B) Yosun hüceyrəsində işığa həssas  hissəcik   
C) Xlamidomonadaya yaşıllıq verən struktur
D) Hüceyrə şirəsi ilə dolu olan hüceyrə strukturu
1. Xromatofor
2. Vakuol
3. Qamçılar
4. “Qırmızı gözcük”
2
2
19
18
 
     
BİTKİLƏR, BAKTERİYALAR VƏ GÖBƏLƏKLƏR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
İbtidai və ali sporlu bitkilər
Birhüceyrəli yaşıl yosunların çoxalması. Yosunlar həm cinsi, həm də 
qeyri-cinsi yolla çoxalır. Əlverişli şəraitdə onlarda qeyri-cinsi, əlverişsiz 
şəraitdə  (su  hövzəsinin  soyuması,  quruması  və  s.)    isə  cinsi  çoxalma 
müşahidə edilir. Xlamidomonadadan fərqli olaraq, xlorella yalnız qeyri-
cinsi yolla – ikiyə bölünməklə çoxalır. 
Birhüceyrəli yaşıl yosunların çoxalması
1. Yetkin xlamido-
monada. 2. Ana hü-
ceyrədə qametlər 
yaranır. 3.  Qamet-
lər suya tökülərək 
başqa fərdin qamet-
ləri ilə cüt-cüt bir-
ləşir. 4. Yaranan zi-
qot qalın qılafla ör-
tülür. 5. Ziqotdan 4 
ədəd yeni
əmələ gəlir.
 zoospor-
lar 
Düzgün variantı seçin: 
1. Yosunlarda     orqanlar olur/ orqanları olmur.   2. Yo-
sunun hüceyrəsi bakteriya hüceyrəsindən formalaşmış nüvənin olması/olma-
ması ilə fərqlənir. 3. Xlorella/amöb birhüceyrəli yosunlara aiddir. 4. Xlamido-
monadada işıq qıcığını qəbul edən qamçılardır/qırmızı “gözcükdür”.   5. Yaşıl 
yosun hüceyrələrində xlorofil xromatoforda/xloroplastlarda yerləşir.
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Xlamidomonadanın çoxalması. Bölünmədən əvvəl xlamidomonada qamçısını 
itirir və hərəkətsizləşir. 
–  Cinsi  çoxalması.  Xlamidomonadanın 
möhtəviyyatının  bölünməsinəticəsində 
çoxlu sayda ikiqamçılı qametlər (cinsiyyət 
hüceyrələri)  yaranır.  Onlar  başqa  fərdin 
qametləri ilə suda cüt-cüt birləşir və ziqot 
əmələ gətirir. Ziqot qalın qılafla örtülərək 
qışlayır. Yazda  ziqotun  bölünməsi  nəticə-
sində  yaranan  zoosporlardan  cavan 
xlamidomonadalar əmələ gəlir.
–  Qeyri-cinsi  çoxalması.  Xlamido-
monadanın  daxili  möhtəviyyatı  bir 
neçə dəfə bölünərək – 4, bəzən 8 ədəd 
hərəkətli kiçik hüceyrə – zoosporlar 
(yun.  zoon  –  heyvan,  spor  –  səpin, 
toxum)  əmələ  gətirir.  Onlar  xaricə 
çıxaraq  müs təqil  yaşayan  yeni 
yosunlara çevrilir.
Qeyri-cinsi çoxalma (sxem)
a
1. Yetkin 
2. İlkin 
mərhələ (zoospor-
ların yaranması). 
. Zoosporlardan 
yeni fərdlər yaranır. 
4.  
xlamido-
monada. 
Cavan xlamido-
monada. 
3
 
1
2
3
4
Cinsi çoxalma 
(sxem)
b
1
 
2
 
4
5
6. 
Çoxhüceyrəli yaşıl yosunlar
Mikroskopik yosunlarla yanaşı, uzunluğu onlarla metrə çatan yosunlar da var. 
· Çoxhüceyrəli yosunlar birhüceyrəli yosunlardan nə ilə fərqlənir?
Çoxhüceyrəli  yaşıl  yosunlar.  Çoxhüceyrəli  yaşıl  yosunların  nüma-
yəndələrində bədən sapşəkilli, lövhəşəkilli və ya digər formalı tallomdan 
(yun. tallos – cücərti) ibarətdir. Onların əksəriyyətinin toxuma və orqan-
ları  olmur.  Çoxhüceyrəli  yaşıl  yosunlara  misal  olaraq  durğun  və  sakit 
axan  sularda  rast  gəlinən  –  ulotriks,  spirogira  və  dənizlərdə  yaşayan 
ulvanı misal göstərmək olar. 
 
Fäaliyyät – 
Fäaliyyät – 
Laboratoriya iåi. 
Sapşəkilli yosunların quruluşu.
Sapşəkilli yosunların quruluşunun öyrənilməsi.
Məqsəd: 
Təchizat: Canlı yosun (spirogira yosunu) və ya hazır preparat, mikroskop, əşya 
və örtük şüşələri, preparat iynəsi, pipetlər, bir stəkan su.
İşin gedişi: 1. Mikroskopla yosunun yenicə hazırlanmış və ya hazır mikroprepa-
ratına baxın. 2. Yosun hüceyrəsinin qılafına, sitoplazmasına, xromatoforuna, 
nüvəsinə, vakuoluna diqqət   yetirin. 3. Gördüklərinizi spirogiranın böyüdül-
müş  şəkli  ilə  müqayisə  edin  və  onun  bir  hüceyrəsinin  strukturlarını  qeyd 
etməklə şəklini çəkin. 4. Spirogiranın quruluşu barədə nəticə çıxarın.
Nəticəni  müzakirə  edin:  1.  Yosunun  sapı  nədən  təşkil  olunub?  2.  Spirogira 
yosunu xlamidomonada və ya xlorelladan nə ilə fərqlənir?
Ulva
lövhəşəkilli, 
parlaq-yaşıl rəngli olub, kənar-
ları burulmuşdur. Tallomun alt 
hissəsində suyun dibinə yapış-
maq üçün qısa “saplaq” olur.  Xə-
zər dənizində də rast gəlinir.
nın tallomu 
Çoxhüceyrəli yaşıl yosunların quruluşu 
Ulotriksin tallomu sapşəkilli olub, 
bir cərgədə düzülmüş çoxlu hücey-
rələrdən  ibarətdir.  Aşağıda  yerlə-
şən  hüceyrəsi  vasitəsilə  substrata 
birləşir. 
Spirogira  yosununun  isə  sapları  heç  yerə 
birləşmir.  Suda  passiv  üzən  pambığabən-
zər yaşıl topalar şəklində olur. Uzunsov və  
üzəri  seliklə  örtülmüş  hüceyrələrə  malik-
dir.
1. Qılaf. 2. Sitoplazma.  
3. Nüvə. 4. Qapanmayan 
halqaşəkilli xromatofor.
Substrata yapışan 
hüceyrə
Ulva
Ulotriks
1
2
3
4
Lentşəkilli 
xromatofor 
Vakuol
Qılaf
 Nüvə
Sitoplazma 
Spirogira 
3

---