Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

tın da idi... 29 may 1953­cü ildə saat 11:15­də Edmund Hillari indiyə kimi
zir vəsini heç kimin görmədiyi Everestin ən uca nöqtəsində dayanmışdı.
O bunu bacardı və bu uğuruna görə ona kraliça II Yelizaveta tərəfindən
“cəngavər” adı verildi. 
Bəli, hər bir uğurun arxasında səbir,  əzmkarlıq, dözüm, zəhmət
dayanır. Əl bət tə, bir şagird kimi siz də yaxşı oxumaq, ali məktəbə qəbul
olmaq, istə diyiniz ixtisasa yiyələnmək istəyirsiniz. Unutmayın, bu çətin
yolda yalnız səbirli və iradəli olanlar  böyük uğurlara imza atacaqlar.
Çətinliksiz həyatın mənası və marağı olmur. Odur ki istənilən 
problemlə
üzləşəndə stressə düşməyin, ona dəf olunmalı 
maneə kimi
baxın. Problem
həllinin sevincini yaşayın. Belə olsa, uğur 
sizin üçün 
qaçılmaz olacaq. 
Aylin Atmacanın 
“Zamanı necә idarә etmәli” kitabından
Düşün və cavab ver
2
2. Verilmiş aforizml r m tnin hansı abzaslarına uyğun g lir?
1. Heç bir uğura çiç kli yollarla gedilm z. 
(Lafonten)
2. “Mümkün deyil” ifad si ancaq axmaqların lüğ tind  ola bil r.
(Napoleon)
3. M qs diniz  çatmaq üçün h min şeyi ür kd n arzulamalısınız.
(Ovidi)
4. Hara getdiyinizi bilmirsinizs , heç bir yol sizi getdiyiniz yer
apar ma yacaq. 
(Martens)
5. Elmd n keçm y n yolun sonu qaranlıqdır.
(Hacı B ktaş V li)
6. “Böyük işl ri asanlaşdırmaq üçün onların icrasını bir neç
m rh  l y  bölm lis n”. 
(Henri Ford)
7. H r ist diyini ed  bilmirs ns , ed  bil c yin şeyl ri ist . 
(Fir-
dovsi)
8. Sabah n  ed c yini bilm y n insan b db xtdir. 
(Konfusi)
3. Verilmiş aforizml ri öz sözl rinizl  izah edin.
1. H d fi olmayan g miy  heç bir kül k köm k ed  bilm z. 
(Mişel Mon-
ten)
2. Bütün böyük işl rin  vv li kiçik başlanğıclardır. 
(Siseron)
85
KAMİLLİYƏ DOĞRU
Çap üçün deyil

---

IIV 
BÖLMƏ
86
Dil qaydaları
4. M tnin sonuncu abzasında göy r ngl  verilmiş qoş ma ları aid olduğu
sözl  birlikd  t l ffüz edin. Deyilişi v  yazılışı arasında olan f rqi
mü yy nl şdirin.
5. Kimi, savayı, -can
2
, -d k, -t k qoşmalarını müvafiq sözl r  artı ra -
raq cüml l rd  işl din v  d ft riniz  yazın.
6. Cüml l rd n orfoqrafik qaydaya uyğun olmayan qoşmaları seçib
d ft riniz  düzgün ş kild  yazın.
1. Azad fikrini c ml m kçün gözl rini yumub sakitl şm y  çalışdı. 
2. Uşaqlar axşama can çalışdılar.
3. O, yay t k dartınıb yuxarı atıldı v  topu s b t  saldı.
4. Anar s h r  d k yatmayıb atasının dedikl ri haqqında düşündü.
5. Nail  r fiq l riyn n g zm y  çıxmışdı.
6. Anasıyçün bayrama göz l h diyy  hazırlamışdı.
7. Qoşmaların işl nm si il  bağlı düzgün variantı seçib cüml l ri d f -
t riniz  köçürün.
Bilmirdim ki, bunu m nd n ötrü / öt ri edirs n.
Sinfimizd  s ni / s nin q d r çalışan yoxdur.
O günl r x yald k / t k uzaqlardadır.
oxhecalı qoşmalar qoşulduğu sözl rd n ayrı yazılır:
tinlikl r
sin  g r  bilm k üçün qaya kimi möh k m olmaq lazımdır.
T khecalı qoşmalar (
-d k, -can
2
, -ca
2
, -t k), o cüml d n il qoş -
ma sı nın ixtisar forması (
-la, -l ) qoşulduğu sözl r  bitişik yazılır:
H min gün s h r c n yatmadıq. D ryaca ağlın olsa, yoxsul olsan,
gül rl r.
İl qoşması samitl  bit n sözl rd n sonra  [-nan], [-n n], saitl
bit n sözl rd n sonra [-ynan], [-yn n]  ş klind   t l ffüz olunur:
Varını heç k sl [k sn n] bölüşm k ist m y n yoxsuldur. M ktubu
ona çatdır, qalanı il [qalanıynan] işin yoxdur.
Üçün qoşması samitl  bit n sözl rd n sonra [-çün], saitl  bit n
söz l rd n sonra [-yçün] ş klind  t l ffüz olunur: 
Böyük insanların
s hvl ri axmaqlar üçün [axmaxlarçün] t s llidir. S rk rd  üçün
[s rk r d yçün] q   l b d n şirin şey yoxdur.
Yadda saxla!        
QOŞMALARIN DEYİLİŞİ V  YAZILIŞI
Çap üçün deyil

---

TTƏQVİM
Divardan təqvim asılıb.
Onun köməyi ilə yeni dərs
ilinə neçə gün qal 
dı ğını,
bayramların həftənin hansı
günlərinə düşdüyünü he 
­
sab lamaq olar. Təqvim ha ­
mı üçün vacibdir. Hər bir
insan, xalq, dövlət təqvim
üzrə yaşayır.
Qədim insanlar vaxtı hesablamağı bacarmırdılar. Lakin onlar gö rür dü ­
lər ki, qaranlıq gecələr işıqlı gündüzləri əvəz edir, müəyyən müddət ha va ­
lar soyuq keçir, sonra istilər başlayır və bütün bunlar vaxtaşırı təkrar olunur.
Onlar günləri saymaq üçün ağac və ya daş üzərində işarələr qoyurdular.
Həyat tərzi dəyişdikcə insanın dəqiq vaxt ölçülərinə tələbatı artırdı.
Məsələn, əkinçilər üçün səpin və məhsul yığımının nə vaxt başlanacağını
bilmək çox vacib idi. Vaxtı hesablamaq hökmdarlar, tacirlər, sənətkarlar
üçün də lazım idi. Bax onda təqvim meydana çıxdı.
Ən qədim təqvim Ay təqvimi olmuşdur. İlk Ay təqvimi Miladdan öncə III
minillikdə tərtib edilmişdir. Bu təqvimə görə, Ayın Yer ətrafında dövr etməsi
vaxtı – 29 sutka 12 saat – əsas vaxt ölçüsü kimi qəbul edilir və bir ay
adlanır. Bəlkə də, bir çox dillərdə “ay” sözünün həm səma cismi, həm də
zaman vahidi bildirməsi bununla əlaqədardır. Ay təqviminə görə, bir il on
iki aydan ibarətdir. Bu təqvim sonralar Şərq ölkələrində geniş yayıldı. Bu
gün iyirmidən çox Şərq ölkəsi Ay təqvimindən istifadə edir.
Müasir dövrdə  təqvimin geniş yayılmış növü Günəş  təqvimidir. Bu
təqvimin vətəni Qədim Misirdir. Misirlilər Nil çayında suyun nə vaxt bol
olacağını əvvəlcədən bilməli və həmin vaxta qədər kanalları təmizləməli,
bəndləri möhkəmlətməli idilər.  Əgər Nilin suyunu bəndləyib  əkinlərə
verməsə idilər, su axıb dənizə gedərdi və tarlalar susuz qalardı. Bütün
ölkənin həyatı və abadlığı isə məhsuldan asılı idi.
Misir kahinləri gördülər ki, iyunun 22­də, ən qısa gecədən sonra günəş
çıxmazdan əvvəl səmada parlaq Sirius ulduzu görünür. Elə həmin vaxt
çayın suyu daşır. Onlar hesabladılar ki, Sirius ikinci dəfə görünənə qədər
365 gün keçir. Bu uzun müddəti hər biri 30 gün olan on iki mərhələyə
1. Bildiyiniz xarici dill rd  “ay” sözünün t rcüm sini v  onun
m nalarını araşdırın.
87
KAMİLLİYƏ DOĞRU
Çap üçün deyil

---