Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

5
5. D ft  ri nizd  nümun y  uyğun c dv l ç kin. Müvafiq xanalarda
qeyd l r etm kl  qaydaların hansı cüml l r  aid olduğunu mü y -
y nl şdirin.
A) T krar olunan bağlayıcıdan  vv l (birincisind n başqa) vergül
qoyulur.
B) T krar olunan bağlayıcıdan sonra (sonuncudan başqa) vergül
qoyulur.
C) Bağlayıcının iştirak etdiyi cüml d n sonra vergül qoyulur.
D) Bağlayıcının iştirak etdiyi cüml d n  vv l vergül qoyulur.
E) Bağlayıcıdan n   vv l, n  sonra vergül qoyulur.
6. Vergüll ri yerli-yerind  işl tm kl  cüml l ri d ft riniz  köçürün.
1.  n etibarlı adamlara da oxumağa kitab verm yin bel  ki m nim
kitablarımın t n yarısı oxumaq üçün alıb qaytarmadığım
kitablardan ibar tdir.
2. Adama el  g lir ki kitablar d rd ç k n insanlara t s lli verm k
üçün yazılmışdır.
3. Kim h qiq t at şini söndürm y  c hd ets  ya saqqalı yanar ya da
bığı. (Diogen)
4. S hvi tapmaq h qiq ti tapmaqdan qat-qat asandır çünki s hv lap
üzd  olur h qiq t is  h miş  d rind dir.
5. İst s k d  ist m s k d  h qiq ti q bul etm k m cburiy y  tin d  yik.
6. Dostluq da düşm nçilik d  bahar buludu kimi gah yağar gah
k s r.
7. Danışark n  ll rini hara qoyacağını bilm y n adam bu  ll rl
ağzını örts  h m öz canını qurtarar h m d  biz xilas olarıq.
(Ş.Kalonn)
A B C D E
1
İnsan yalnız bilm diyi şeyd n qorxur, bilik is  adamı
c sar tli edir.
2
İfad  yazmaq h m dinl m , h m d  yazı bacarığını
inkişaf etdirir.
3
H rç nd m niml  yaxın dostdur, b z n fikirl rimiz
üst-üst  düşmür.
4
İnsanın  n böyük dostu da,  n böyük düşm ni d
onun t x yyülüdür.
5
Elmin t r qqisi aliml rin k şfl ri v  ixtiraları il
mü yy n olunur.
6
H qiq t göz ldirs , x yal da bir o q d r füsunkardır.
94
IV 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

Q
QƏDİM YAZI 
MATERİALLARI 
Azərbaycanda tarixin
müxtəlif dövrlərində fikri
ifadə etmək üçün müxtəlif
yazı material la rın dan istifa ­
də olunmuşdur.
Çox qədim zamanlarda
yazı materialı kimi daş  və
ya gil lövhələrdən istifadə
edilmişdir. 
Məsələn, qədim
türklər Orxon­Yenisey əlifbası ilə iri daşlar üzə rində öz qan yaddaşlarını
həkk edirdilər. Cənubi Azərbaycanda tapılmış mixi yazılı gil lövһələr Mi­
laddan öncə bu ərazidə gil kitabların olma sından soraq verir. Dərbənd,
Mingəçevir, Xocalı  və s. bölgələrdə  də mixi və alban yazılı daş  və gil
lövһələr tapılmışdır. 
Orta  əsrlərdə Azərbaycan sənətkarları – memarlar və  rəssamlar
һökmdar sarayları, məs cid və məqbərələrin inşası zamanı daş lövһələr
üzərində müəyyən yazılar həkk edirdilər. 
XII əsr ərəb coğrafiyaşünas səyyaһı əl­Əndəlusi yazırdı: “Xəzər dənizi
saһillərində tərkibində qızıl olan xeyli daş vardır. Yerli əһali onların üstündə
incə xətt nümayiş etdirir. Bu daşlardan birinin üzərində Məһəmmədin və
Əlinin kəlamları ən gözəl xətlə yazılmışdır”. 
Vaxtilə Nil çayının deltası papirus adlanan ya ­
banı bataqlıq bitkisi ilə dolu idi. Qədim misirlilər
onu emal edərək yazı materialı ha zı r layırdılar.
Yazı üçün hazırlanmış papirus uzun lent şəklində
olduğundan onu bürmələyərək lülə  şəklinə
salırdılar. 
Minilliklər ərzində elmin beşiyi sayılan Mi sirdə,
Yu nanıstanda və Romada papirus əsas yazı ma ­
terialı olmuş, kitab və yazı mə də niy yətinin in ki ­
şa fına xidmət etmişdir. Bir çox qədim alim və
şair lərin əsərləri məhz papirus kitablar şəklində
1. VI sinifd  tanış olduğunuz “Orxon-Yenisey abid l ri” m tnini
yada salaraq oxuduğunuz hiss ni genişl ndirin.
95
KAMİLLİYƏ DOĞRU
Çap üçün deyil

---

gələcək nəsillərə ötürülmüşdür. Məsələn, Evklidin (M.ö. III əsr) 13 cilddən
ibarət “Həndəsə” kitabı ilk dəfə qa   mış qələmlə zərif papirusda yazılıb dünya
kitabxanalarının qiymətli sər və tinə çev rilmişdir. Homerin “İliada” və “Odis­
seya” əsərləri yazıldığı vaxt dan iki əsr sonra papirusa köçürülmüşdür. 
Bu gün dünyanın bir sıra kitab xəzinələrində xeyli miqdarda yazılı pa­
pirus bürmələri saxlanılmaqdadır. Məsələn, Britaniya muzeyi kitabxa na ­
sın da papirus üzərində yazılmış üç min nüsxə əlyazma saxlanılır. 
Azərbaycanda da papirusdan XII əsrə qədər yazı materialı kimi istifadə
olunmuşdur. “Lülələnmiş kağıza diz üstə inci axar” deyəndə Nizami papi ­
rusu nəzərdə tutmuşdur. Azərbaycanda və digər Şərq ölkələrində min lərlə
müəllifin əsərləri papirus vasitəsilə yayılmışdır. 
Göründüyü kimi, Azərbaycan, Şərq və ümumiyyətlə, dünya kitab mədə ­
niyyətinin inkişafında papirus çox mühüm rol oynamışdır. Bir çox xalqlar,
məsələn, almanlar indi də kağıza “papir”, fransızlar “papye”, ingilislər “peypə”
deyirlər. “Papka” (qovluq) sözü də papirus sözündən əmələ gəlmişdir. 
Qədim mənbələrdə deyildiyinə görə,
Miladdan öncə III­II əsr lər də dünyada iki
kitabxana zən gin liyinə görə bir­biri ilə
rəqabət apa rırdı. Onlardan biri məşhur
İsgəndəriyyə ki tabxanası, digəri isə Ki ­
çik Asiyada yerləşən Per qam şə hə rinin
kitab xa na sı idi. Bunu görən mi sirlilər
birinci liyi əl dən verməmək üçün papi ru ­
sun ölkədən ixracına qadağa qoy dular.
Belə olduqda Perqam şə hə rinin hökm ­
darı Evmen yeni yazı materialı yaratmaq üçün dəri emalı üsulu icad etdi.
Beləliklə, papirusla yanaşı, heyvan dərisi əsas yazı mate riallarından birinə
çevrildi. Sonradan bir çox dillərə daxil olan “perqament” sözü Perqam
şəhərinin adından götürülüb. Hazırda “yazı üçün nəzərdə tutulmuş heyvan
dərisi” mənasını verir. 
Perqament düzəltmək üçün inək, qoyun, keçi, balıq, ceyran, bəbir dəri ­
sindən istifadə olunurdu. Bir yazı materialı kimi dəri papirusa nisbətən da ­
ha bahalı material idi və onun emalı daha çətin başa gəlir, çox vaxt tələb
edir di. Lakin dəri daha uzunömürlü material idi. 
Ona görə də dəridən hətta
kağız ixtira olunduqdan sonra da kitabçılıqda, xüsusən cildləmədə istifadə
olunurdu
.
2
2. Bu hiss d n aldığınız beş  n vacib m lumatı tezisl r ş k lin d
ifad  edin.
96
IV 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---