Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

Düşün və cavab ver
8
8. Aşağıdakı parça m tnin hansı hiss sin  uyğun g lir?
“Yeddi gәmi” adasındakı gәmilәr arasında 1887­ci ildә İsveçin gәmi tәr ­
sa nәsindә Lüdviq Nobelin layihәsinә әsasәn hazırlanmış “Zoroastr” (“Zәr ­
düşt”) adlanan vә dünyada ilk neft tankeri olan gәmi dә var idi. Sonralar onu
dәnizin dibindәn çıxarmaq cәhdlәri heç bir nәticә vermәdi. Bakı inşaatçıları
öz işlәrini çox keyfiyyәtli görmüşdülәr – tanker dәnizin dibinә hәmişәlik
pәrçim olunmuşdu.
Yazı
9. “Neft daşları” filml rimizd ” mövzusunda inşa yazın.
Dil qaydaları
10. M tnd  f rql ndirilmiş cüml y  diqq t yetirin. Hansı r ngl  ve -
ril miş “keçmiş” sözü feili sif tdir? H min cüml d  nöqt l rin ye -
rin  hansı bağ layıcı uy ğun g lir: “o cüml d n”, yoxsa “el c  d ”? 
11. M tnd  göy r ngl  verilmiş cüml l r  
eh, ura sözl rind n uyğun
g  l  nini  artıraraq hisl rinizi ifad  edin. Bu hissin sevinc, k d r,
qor xu  v  s. bildirdiyini izah edin.
12. Oxuyun, nidaları mü yy n edin. Durğu işar l rin  diqq t yetirin.
1. Uy, m n bu kişid n qorxuram!
2. N  kifir kişidir bu, ay Allah!
Dilimizd  el  sözl r var ki, danışark n hisl rimizin (sevinc, qorxu,
h y can v  s.) ifad sin  köm k edir. Bel  sözl r nida adlanır.
Aha, tanıdım s ni!  Vay! Vay! Dey s n, b ş r deyil bu!  (M. .Sabir)
Nida cüml  daxilind  vergül işar si il  ayrılır. Bu cür cüml l rin
so nunda nida işar si qoyulur.   
Ura, biz yen  birinciyik!
B z n nida bağlı olduğu cüml d n nida işar si il  ayrılır. 
Vay! N  yaman ç tin  düşdük!
B zi nidalar sözl r  qoşularaq çağırış bildirir. Bu nidalardan sonra
vergül qoyulmur. 
Ey V t n, torpağın  zizdir m n . (S.Rüst m)
Yadda saxla!     
NİDA
121
DƏYƏRLƏRİMİZ
Çap üçün deyil

---

3. Aha, dey s n, m nd n qorxurlar!
4. A M ş di, belim qırıldı, düş aşağı!
5. Ey, kims n orda, aç qapını!
6. Oho!.. Qız da oxuyur ki!
7. Ha-ha-ha, o kişi zarafat edibdir! 
(Ü.Hacıb yli)
8. Ah, n l r duyuram onun s sind , 
Bu ell r qızının xoş n f sind ! 
(S.Vurğun)
9. Ay haray, köm y  g lin!
10. P h-p h, n   tirli çaydır!
11. Vay-vay, n  yaman yerd  axşamladım!
12. Ay-hay, buna ç tin iş deyirsiniz?!
1
13. Cüml l ri oxuyun v  nidaların hansı hiss ifad  etdiyini araşdırın.
A. Of, ür yimd n tikan çıxdı!
B. Vay, uşaqlar bils , al m bir-birin  qarışacaq!
C. Ay can-ay can, axşam g zm y  gedirik!
D. Ay aman, bu n  iş idi, m n düşdüm!
E. Ah, hanı o göz l günl r.
Narahatlıq, qorxu ifad  edir.
A
B
C
D
E
H sr t, q m-qüss  ifad  edir. 
A
B
C
D
E
Şadlıq, sevinc ifad  edir. 
A
B
C
D
E
14. Debat. Misraların m zmununa gör  eyni nidaların hansı hisl ri
ifad  etdiyini mü yy nl şdirin.
Bizd n d  bir söz qalacaq, ay aman!
Kiml r bizd n söz salacaq, ay aman! 
(M.Ş hriyar)
A) Birinci misrada – sevinc, ikinci misrada – narahatlıq.
B) H r iki misrada – qorxu v  narahatlıq.
15. Hansı cüml l rd  nida yoxdur? Nida il  omonim olan sözl ri gös -
t  rin  v  hansı nitq hiss si olduğunu mü yy nl şdirin. 
1. Ahına anan qurban, ay bala!
Ah, biz bir daha görüşm y c yik!
2. Vayda da, toyda da  skik olmaz.
Vay, n  yaman q z bl  baxır!
3. Ay aman, uşağın qızdırması var!
Ondan aman gözl m .
122
V 
BÖLMƏ 
Çap üçün deyil

---

Ü
ÜMUMİL ŞDİRİCİ T KRAR
1.
Sizc , bölm d ki m tnl ri hansı ideya birl şdirir? 
2. Hansı m tnl r sizd  f r h v  qürur, hansılar t ssüf v  hidd t
do ğurdu?
Ü.Hacıb ylinin “O olmasın, bu olsun” operettasından M ş di İbadın
monoloqunu oxuyun, 3-cü v  4-cü tapşırıqları yerin  yetirin.
Zarafat deyildir, 
bir
t k pul verir m, 
bir
baxım görüm, mal n  cür
maldır, verdiyim pula d y rmi? A kişi, m n birc bilm dim 
ki,
camaat
m nim ha ra ma qoca deyir! Vallah, görünür ki, xalqın gözü pis görür.
Budur, bu ayna, bu da m n. Allaha şükür, dişl rim hamısı cab ca,
saqqalım da qapqara, ş v  kimi. Dey s n, burda 
bir
d n  ağ tük var -
dır. G r k dartam çıxsın. Ay z hrimar!.. Görünür ki, heyvan balası
d ll k h nanı pis yaxıbdır. Puf!.. R dd ol, şarlatan!.. Qoca odur ki,
dişl ri olmaya, gözü görm y , qulaqları eşitm y , özü d  yerind n
t rp n  bilm y ; m n 
ki
,  lh m dülillah,  quş kimiy m. Maşallah deyim
ki, göz d ym sin. Özüm d   lli yaşım ya ola, ya olmaya... Yaxşı, indi
m n papağımı  n  cür qoyum 
ki
, qızın xoşuna g lsin. H rgah bel
qoysam, onda qız qorxar, el  bil r ki, Bakı qoçusuyam.  g r be l
qoysam, onda da qız ürk r, el  bil r 
ki
, Qarabağın pambıq b y l  rin -
d n m. B s n  tövr qoyum? Hamısından yaxşısı budur 
ki
, başıaçıq
oturram, onda qızın xoşuna g l r, el  bil r ki, abrazavonnıyam.
Doğrudan da, m n bir q d r abrazavonnıyam, çünki uruslar m n il
çox alış-veriş eyl  yib l r v   m n onlardan urus dilini d  yaxşı öy -
r nmiş m. Aha, dey s n, qız g lir!.. 
3. Altından x tt ç kilmiş köm kçi nitq hiss l rini aşağıdakı c dv l
uyğun qruplaşdırın. 
4. Eyni r ngl  verilmiş sözl r arasında morfoloji baxımdan f rql n ni
tapın.  
5. Dördünd n biri nitq hiss sin  gör  f rqlidir:
A) ha, di, ha-ha, axı
B) paho, aha,  hs n, ha
C) af rin, b lk , n hay t, ümumiyy tl
Qoşma
Bağlayıcı
dat
Modal söz
Nida
123
DƏYƏRLƏRİMİZ
Çap üçün deyil

---