Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

avtomobilin qiymətini ucuzlaşdırmaqla ona olan tələbatı kəskin şəkildə
artırmaq mümkündür. 1903­cü ildə o, “Ford motor” adlı şirkət təsis etdi.
Ford ilk də fə olaraq avtomobillərin düzəldilməsində  konveyer üsulunu
tətbiq etdi. Beləliklə, “Ford” avtomobilinin kütləvi istehsalına başlanıldı.
Ford öz zavodunda hər gün 1000 ədəd avtomobilin yığılmasına nail oldu.
Bir neçə ildən sonra Bakı yollarında görünən ilk avtomobil də “Ford”
oldu. Onu şəhərə neft milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyev gətizdirmişdi. 
Rafiq Әlәkbәroğlu
Söz ehtiyatı
3
3.  “Müh rrik”, “karet”, “patent”, “konveyer” sözl rinin m nalarını
kontekst  gör  izah edin.
Yazı
4. İnternetd n v  dig r m nb l rd  olan m lumatlardan istifad  etm kl
avtomobilin ixtira olunma tari xi haqqında inşa yazın. 
Dil qaydaları
5. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl rd n birini “v ” bağlayıcısı il   v z
edin. H r iki sözü qrammatik m nalarına gör  f rql ndirin.
6. F rql ndirilmiş sözl rin m tnd ki yerin  gör  bağlayıcı v  ya  dat
olduğunu mü yy n edin.
1. Qoyma öz qanına boyana ceyran,
N göz l yaraşır Muğana ceyran. (S.Vurğun) 
H l  s n çox g ncs n, n müharib l r görmüs n, n  d qalalar
f th etmis n. 
(M.S.Ordubadi)
2. Y ni bu tanıdığımız xanların hamısının d d -babaları xan ol -
muş dur? 
(Y.V.
m nz minli)
H qiq td n uzaq insanda, y ni beyni  qa pa lı, kar, kor insanda kin,
dav t hissi güclü olur. 
(İ.Hüseynov)
Köm kçi nitq hiss l ri bir-biri il  d  omonimlik t şkil ed  bil r.
Onları f rql ndirm k üçün sözün cüml d ki funksiyasına diqq t
yetirm k lazımdır.
Bu işi ancaq ( dat: m nanı qüvv tl ndirir) s n h ll ed  bil rs n.
Bu işi s n yerin  yetir, ancaq  (bağlayıcı: cüml  üzvl rini bağlayır)
diqq tli ol. 
Yadda saxla!      
KÖM K İ NİTQ HİSS L RİNİN OMONİMLİYİ 
132
VI 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

7
7. Cüml l rd  “il  (-la
2
)” sözünün qoşma, yoxsa bağlayıcı olduğunu
mü yy n edin v  fikrinizi  saslandırın.
1. Qatarın q fild n fit verm yi il t rp nm yi bir oldu.
(M.Oruc)
2. Divarlar açıq-mavi kağızla örtülmüşdü. 
3. Hökmdar v zirin müşayi ti il çadıra daxil olduqda qullar  alın -
larını torpağa qoydular. 
(İ. f ndiyev)
4. S f rl Miraxur Kürün qırağına q d r bir yerd  getdil r, orada
halallaşıb ayrıldılar.
(Y.V.
m nz minli)
Nümun l r   saslanaraq aşağıdakı cüml ni tamamlayın:
İl ” (-la
2
) cüml d  bağlayıcı v  ... ola bilir.
İl ” (-la
2
) bağlayıcı kimi çıxış ed nd  onu ... bağlayıcısı il   v z
etm k olur. 
8. Buraxılmış durğu işar l rini  lav  etm kl  cüml l ri köçürün. Fik -
ri nizi  saslandırın.
1. De m n  kim günahkardır, deyim ki kimi c zalandıracaqlar.
(A.Perlyuk)
2. Kim ki m niml  deyil, o m n  qarşıdır.
3. M n ki bu bar d  heç kim  dem miş m. 
4. Soruşma ki ölk n s nin üçün n  ed  bil r, soruş ki s n özün ölk n
üçün n  ed  bil rs n. 
(C.Kennedi)
5. Kasıb o adam deyil ki az şeyi var, kasıb o adamdır ki çox şey
ist yir. 
(İngilis m s li)
G ldiyiniz q na tl r   sas n, nöqt l rin yerin  müvafiq nitq his -
s l rinin adlarını yazmaqla aşağıdakı cüml l ri tamamlayın:
“Ki” cüml l ri birl şdir rk n ..., cüml nin v  ya sözün t sir gücünü
artırark n ... olur.  ... kimi işl n nd  “ki”d n sonra vergül işar si
qoyulur.
*
9. Araşdırma. Altından x tt ç kilmiş sözl rin hansı nitq hiss si ol -
du ğunu  mü yy nl şdirin. M nb y  istinad ed r k fikrinizi  sas -
lan dırın.
N t miz, n böyük t bi ti var,
Ona b nz s ydi bütün insanlar. 
(S.Vurğunun “Vaqif” dramından)
133
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
Çap üçün deyil

---

BBUMERANQI KİM
İCAD EDİB
Aborigenlәrin ov və döyüş silahını –
bu meranqı kim tanımır 
ki
. (1) Əksəriyyət
əmin dir 
ki
,  (2) bumeranq Avstraliyada
icad edilib və qədimdə yalnız bu qitədə
isti fa də olu nub. Çoxumuz hətta uşaqlıq ­
da özü mü zü Avstraliya aborigen lərinə
bənzə dərək ağac dan bumeranq 
da
(1)
düzəltmişik və onun hədəfə dəydikdən
sonra niyə geri qayıtmadığına təəccüb ­
lən mişik. Axı oxumuşuq və kinolar
da
(2)
gör mü şük ki, bu əyri, yastı, ba laca dəyə nək fır lana­fırlana sonda mütləq atıl ­
dığı nöq təyə qayıdır. Hələ 
də
(3) belə dü şü nürük. Ona görə də kiminsə pis
əmə li özünə qayıdanda bunu “bumeranq effekti” ad lan dırırıq. 
Maraqlıdır ki, bumeranq haqqında bu təsəvvürlərdə bir neçə yanlışlığa
yol verilmişdir.
Əvvəla, bumeranqın məhz Avstraliyada icad olunduğuna dair heç bir
sübut yoxdur. Son arxeoloji qazıntılar göstərir ki, bumeranqı avropalılar ix ­
tira ediblər. Qazıntılar zamanı üzə çıxarılmış ən qədim Avstraliya bu me ­
ranqlarının yaşı 10­15 min ildir. Karpat dağlarındakı mağaralardan birin  də
tapılmış bumeranqın yaşının isə azı 23 min il olduğu müəyyən ləş dirilib.
Hə min bumeranqın buraya Avstraliyadan gətirildiyini güman etmək olmaz.
Təkcə yolun uzaqlığına görə yox, həm də ona görə ki, bu alət mamontun
diş sümüyündən düzəldilib. 
Beləliklə, bumeranqdan yalnız Avstraliyada deyil, dünyanın müxtəlif qi ­
tə  lə rində istifadə olunub. Hətta Misirdə Tutanxamonun sərdabəsi ya xın lı ­
 ğında fil sümüyündən olan bəzəkli bumeranqlar aşkar edilib. Braziliya
şa    manları isə bu gün də bumeranqdan dini ayinlәrin icrası zamanı istifadə
edirlər. 
1. Sonuncu abzasdan hansı n tic y  g lm k olar?
A) Avstraliyada kifay t q d r ciddi arxeoloji qazıntılar apa -
rıl mayıb.
B) Karpat dağları Orta Asiyada yerl şir.
C) Avstraliyada mamont yaşamayıb. 
D) Avstraliyalılar bumeranqı d mird n düz ldirdil r.
134
VI 
BÖLMƏ
KÖM K İ NİTQ HİSS L RİNİN
OMONİMLİYİ 
4-CÜ TAPŞIRIQ
Çap üçün deyil

---