Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

8
8. Qoşmaları  sinonimi il   v z edin v  cüml l ri d ft riniz  köçürün.
1. Onu t p d n-dırnağad k isladan yağış artıq dayanmışdı.
2. Evin bünövr sin  ilk daşı qoymazdan  vv l dodağının altında
dua oxumağa başladı.
3. Azıxa doğru uzanan yol t p nin başında yox olurdu.
4. H qiqi dostluqdan savayı, bütün münasib tl r müv qq tidir.
(J.Renar)
5. Başqa musiqi al tl ri kimi tar da uzun  srl r  boyu  for ma laş -
mışdır.
6. XX  srin 20-ci ill rin  kimi Az rbaycanda  r b qrafikalı  lif -
badan istifad  etmişl r. 
9. Cüml l rd ki köm kçi nitq hiss l rini seçin v  nümun y  uyğun
c dv li doldurun.
1. Ümid Sara xatuna qalmışdı: bu m s l ni yalnız o h ll ed  bil rdi. 
2. Sanki  bir p ridir, p ri yox, bir ay,
Q hr man bir qızdır, başda k lağay. 
(N.G nc vi)
3. Kür qırağının  c b seyr ngahı var,
Yaşılbaş sonası, hayıf ki, yoxdur.
(M.P.Vaqif)
4. H miş  sülh t r fdarı ol, amma müharib y  d  hazır ol. 
(Na po -
leon)
5. H rgah deyil nl r doğru olsa, siz s rb st buraxılacaqsınız.
6. Ağılla x yal birl ş nd  möcüz l r yaranır. 
(F.Qoyya)
7. Doğrudan da, h r gec nin bir gündüzü var. 
8. Madam ki israr edirsiniz, siz  h qiq ti söyl y r m.
9. İnsanın bir hadis  il  bağlı  ç kdiyi iztirab h min hadis nin
verdiyi  zabdan bet rdir. 
(Montegü)
10. Aşağıdakı cüml d  “il ” sözü t krar olunur. Onlardan birini si no -
ni mi  il   v z etm kl  redakt  işi aparın.
İnteraktiv veriliş canlı yayım zamanı aparıcı il  tamaşaçıların
qarşılıqlı  laq si il  müşayi t olunan televiziya verilişidir.
Söz
Sinonim
Nitq hiss si
1
yalnız
ancaq
dat
141
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
Çap üçün deyil

---

K
KOMPÜTER 
OYUNLARINI KİM
İXTİRA EDİB
Yəqin ki, müəllim və va li deyn ­
lərinizin qadağalarına bax maya ­
raq, imkan düşən kimi (1)
kom  püterdə se  vimli oyun la rınıza
kifayət qədər vaxt sərf edirsiniz.
Bəs heç düşünmü sü nüzmü, mily­
onlarla insanın zamanını oğurlayan kompüter oyunlarını kim ixtira edib?
Elə isə kompüterdə növbəti oyunun “start” düyməsini basmazdan əvvəl
sosial  şəbəkələrdə axtarış verin: “Kompüter oyunlarını kim yaradıb?”
Müxtəlif məlumat­sorğu bazalarından fərqli cavablar ala caq sınız, daha çox
Stiv Rasselin və Ralf Bayerin adlarına rast gələcəksiniz. Bayer bütün
dünyada “Videokompüter oyunları kralı” kimi (2)  tanınıb, amma nə o, nə
də Rassel bu oyunların ilk ixtiraçısıdır.
Kompüter oyunlarının tarixi 1940­cı illərin sonlarından başlanır. Əv vəl ­
cə ingilis riyaziyyatçısı Alan Türinq kompüterdə şahmat oyununun alqorit­
mini tərtib edib, ardınca amerikalı mühəndis Klod Şennon bu oyun üçün
proqram yazıb. Amma həmin illərdə bu proqramla işləməyə gücü çatacaq
elektron­hesablama maşını, müasir dildə desək, kompüter yox idi. Ona
görə də Şennon “Kompüterlər üçün şahmat oyunlarının proqramlaş dırıl ­
ması” məqaləsini dərc etməklə kifayətlənməli olub.
Növbəti addım İngiltərənin Kembric Universitetinin alimi Aleksandr
Duqlas tərəfindən atıldı. O, 1952­ci ildə uzun müddət üzərində çalışdığı
“İnsan – kompüter interaktivliyi” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını
bitirdi. Dissertasiyaya əlavə olaraq o, əyani vəsait də hazırladı. Bu vəsait,
faktik olaraq, kompüter üçün ilk elektron­qrafika oyunu idi. “OXO” adlanan
oyunun çox sadə qaydaları vardı: doqquzxanalı kvadratdakı xanaları
oyunçu və kompüter növbə ilə “X” və “O” hərfləri ilə doldururdu. Şaquli,
üfüqi və ya diaqonal istiqamətdə bir sıranı eyni hərflərlə dolduran oyunçu
qalib sayılırdı. Oyun müəllimlərin də, tələbələrin də çox xoşuna gəlmişdi.
On lar universitetdəki yeganə kompüterin önündə növbəyə düzülür, ma ­
şından ağıllı olduqlarını sübut etmək istəyirdilər. Bu oyunu yaradarkən
Duq las kommersiya məqsədi güdmürdü. Ona görə də ixtirasını patent ­
ləşdirmək onun heç ağlına da gəlmirdi.
142
VI 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

Nəhayət, 1961­ci ildə Stiv Rassel başda olmaqla bir qrup proqramçı
“Kos mik müharibə” oyununu yaratdı. Bu, məhdud yanacaq və silah eh ti ­
yatına malik iki ulduz gəmisinin döyüşü idi. Yanacağı və silahı daha tez
tükənən tərəf məğlub olurdu. “Kosmik müharibə” kommersiya tipli ilk kom­
püter oyunu oldu. Lakin müəlliflərinə gəlir gətirmədi. Oyunu ya ra danlardan
biri deyirdi: “Mənim “Kosmik müharibə”dən əldə etdiyim ye ganə gəlir oyun
sәnayesi ilə bağlı məhkəmə proseslərində ekspert qismində iş ti ra kıma
görə aldığım qonorarlar oldu”. 
Kompüter oyunları insanlarda 
bunca
maraq 
doğururdularsa
, bəs niyə
kommersiya uğuru gətirmir, zəif 
yayılırdılar
? Çünki 1970­ci illərin ortaları ­
na dək kompüterlər həddən artıq böyük və olduqca baha idi. Onu yalnız
varlı təşkilatlar, elmi müəssisələr və fərdi qaydada milyonçular ala bilər ­
dilər. Məsələn, Rasselin qrupunun ixtira etdiyi oyunun yazıldığı kompüter
so yuducu boyda, qiyməti isə 120 min dollardan 
artıqdı
. 
Alman əsilli Amerika alimi Ralf Bayer belə bir vəziyyətdən çıxış yolu
tapdı: o, kompüter oyunu yox, videooyunların yeni tipini və onları televizo ­
run ekranına çıxarmaq imkanı verən kiçik, ucuz qurğu ixtira etdi. 1971­ci
ildə o, “Magnavox Odyssey” qoşma cihazına patent aldı.
Beləliklə, ... kommersiya tipli ilk kompüter oyunu yaratmış qrupun rəh ­
bə ridir, ... isə, həqiqətən, “kompüter və video oyunları kralı”dır. Amma
məhz ... tarixdə ilk kompüter oyunu yaratmış şəxsdir.
1970­ci illərin ikinci yarısında fərdi kompüterlərin istehsalına başlan ­
dıq dan sonra video və kompüter oyunları biznesi sürətlə inkişaf etməyə
başladı. 1983­cü ildə dünya üzrə kompüter oyunları bazarının dövriyyәsi
3,2 milyard dollar təşkil edirdi. Sonrakı 30 ildə bu rəqəm 90 milyard dollara
qədər
yüksəldi. 
Azərbaycanda kompüter oyunları çox geniş yayılsa da, uzun illər “yerli
məhsul” olmayıb. Ölkəmizdə ilk kompüter oyunu 2012­ci ilin iyununda
1
1. Cütl rl  işl yin. “X” h rfini yazan kompüter,
“O” işar sini yazan istifad çi olmaq ş rti il
v r q üz rind  “OXO” oyununu da vam etdirin. 
2. Sizc , kompüter oyun s nayesi il  bağlı m hk m l rd  hansı
iddialar ir li sürül  bil rdi?
3. M tnd n  ld  etdiyiniz m lumatlara  sas n sonuncu cüml d
nöqt l rin yerin  müvafiq ş xsl rin adlarını yazın.
143
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
X
Çap üçün deyil

---