Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

7
7. Cüml l rin sad  v  ya mür kk b olduğunu t yin edin.
1. Qocalığa cavanlıqdan başlamaq lazımdır. 
(M h mm d Peyğ m -
b r)
2. Mü llim şagirdl ri çağırdı v  sabah ekskursiyaya ged c kl rini
x b r verdi.
3. Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz.
4. Qoyun, quzu dağın döşün  s p l nmişdi.
5.  oban çomağına söyk nib göy yaylaqlara tamaşa edirdi.
8. Sad  cüml l ri mür kk b cüml y  çevirib yazın.
1. Reyhan ev  t r f boylananda Aqil arxadan s sl ndi.
2. Z ng vurulanda şagirdl r d hliz  çıxdılar.
3. C lal tapşırığı bitir r-bitirm z mü llim onu lövh y  çağırdı.
4. Gün ş çıxanda t bi t  cana g lir.
5. Uşaqlar mövzunu mü yy nl şdirib esse yazmağa başladılar.
9. 3-cü abzasdakı cüml l rin qrammatik  sasını t yin edin.  H min
cüml l rd  x b rin ifad  vasit sini mü yy nl şdirin.
10. “Birl şdir” feilini aşağıdakı ş rtl r  uyğun cüml d  işl dib yazın.
Müvafiq yerl rd  durğu işar si qoyun v   h min cüml l ri
quruluşuna gör  müqayis  edin.
1. Feilin x b r  ş klind  
idi hiss ciyi artırmaqla
2. Feilin x b r  ş klind  
is hiss ciyi artırmaqla
11. Cüml l rin quruluşca növünü mü y y nl şdirin.
1. Koroğlu uzun yol g lmişdi, çox acmışdı v   b rk d  yorulmuşdu.
2. M n axtardığımı tapmışam, şikarımı da çoxdan ovlamışam.
3.  oban el  birc  bunu gördü, Qırat bayaq ha gözd n itdi.
4. Yaz t z c  açılmışdı, 
nlibel gül , n rgiz  boyanmışdı.
5. Nigar nec  baxdısa, Koroğlunun bağrı qana döndü.
6. Eyvaz da yaraqlandı, yasaqlandı, atı il  dava m şqin  çıxdı.
(“Koroğlu” dastanından)
151
KİTABIN TARİXİ
Çap üçün deyil

---

K
KİTABXANALAR
Orta əsrlərdə bir çox alim və
şair lərin yetişməsində, eləcə də
qiymətli əsərlərin müһafizəsi və
təbliğində kitabxanaların misilsiz
xidməti olmuş dur. Onu demək
kifayətdir ki, Gəncədə zəngin
kitabxanalar olmasa i di, bəlkə
də, Nizami düһası yetişməzdi.
Dayısı Xacə Ömərin sayəsində
kitabxana nın qapısı şairin üzünə
һəmişə açıq olmuş dur. 
Böyük
şairin əsərlərində qeyd edilir ki, Gəncə kitabxanasında o zaman 10­dan
çox dildə kitab ol muş dur. Nizami yaradıcılığının təhlili göstərir ki, o, bir
neçə dil bilmiş, dünya tarixinə, elminə və ədəbiyyatına yaxından bələd
olmuşdur.
Ömrünü Gəncədə keçirmiş şair bu bilikləri yalnız kitablardan
əldə edə bilərdi.
* * *
Azərbaycanda ən qədim və zəngin kitabxanalardan biri Marağa kitab ­
xanası olmuşdur. Bu kitabxana böyük Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tu ­
sinin (1201­1274) təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Tusi 20 ildən çox Qəzvin
şəһərinin şimalındakı Ələmut qalasında һəbsdə olmuşdur. 1256­cı ildə
Hülakü xan onu һəbsdən azad edib özünə baş məsləһətçi təyin edir. Tusi
Hülakü xanı Marağada rəsədxana və onun nəzdində kitabxana yaratmağa
razı salır. Alim özü tikintiyə rəhbərlik edirdi. 330 kvadratmetr saһəsi olan
kitabxana gözəl bir binada yerləşirdi. Kitab fondu, emalatxana, mədrəsə,
alimlər üçün iş otaqlarından ibarət olan bu elm və  tədris ocağı 12 ilə
tikilmişdi. Tusi dünyanın müxtəlif ölkələrindən bura yüz minlərlə kitab
gətirtmişdi.  Əlbəttə, bu cür zəngin kitabxananın səmərəli fəaliyyət gös tər ­
məsi üçün burada iş biblioqrafiya elminin əsasları üzərində qurul muş du.
Belə ki, kitabxananın kataloqu, kitabların tәsnifatı, oxuculara xid mət gös ­
tə rən onlarla əməkdaş var idi.
* * *
Azərbaycanda kitabxanaların inkişafında böyük siyasi xadim, Elxanilər
dövlətinin saray һakimi, baş vəzir Fəzlullaһ Rəşidəddinin (1247­1318)
1. Oxuduğunuz parçadan hansı n tic y  g l  bil rsiniz?
152
VII 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

əvəzsiz rolu olmuşdur. Onun Təbriz şəhəri yaxınlığında saldırdığı Rə şi ­
diy yə şəһərini, müasir dildə desək, akademiya şəhərciyi adlandırmaq olar ­
dı. Azərbaycanın tarixində ilk universitet sayılan Rəşidiyyə Universiteti də
bu şəhərdə yerləşirdi. Universitetdə 450 alim dərs deyirdi. Bura һər il Şərq
ölkələrindən 7 min tələbə təhsil almağa gəlirdi. Tələbələr kitabla pulsuz
tə min olunur, onlardan təhsil, yemək və müalicə xərci alınmırdı. Universi ­
tetin nəzdində fəaliyyət göstərən kitabxana öz zənginliyinə görə bütün
Şərq dünyasında məşhur idi. 
Rəşidiyyə şəhəri elm və təhsilin ayrı­ayrı saһələrinə uyğun olaraq mə ­
һəl lələrə bölünmüşdü. Məһəllələrin birində kitab һazırlayanlar – xəttatlar,
cildçilər, rəssamlar yaşayır və işləyirdilər. Onların arasında Hindistandan,
Çindən, Misirdən dəvət olunmuş ustalar da var idi. Onların һərəsi öz sənə ­
tini ildə 10 nəfər yerli gəncə öyrətməli idi. Rəşidəddin ən zəruri kitabların
üzünü köçürtdürüb ölkənin başqa kitabxanalarına da göndərirdi ki, təbii
fəlakətlər və işğallar vaxtı xalqın kitab sərvəti itib­batmasın.
* * *
Azərbaycan kitabının inkişafında, xalqın maariflənməsində bir sıra
mütərəqqi dövlət xadimlərinin də böyük rolu olmuşdur. Bunların sırasında
Ağqoyunlu һökmdarı Uzun Həsənin (1424­1478) də adını çəkmək olar.
Tarixi mənbələrdə onun təşkil etdiyi kitabxanada 58 alimin çalışdığı
bildirilir. Bu dövrdə Azərbaycanda (Təbrizdə) dünyanın bir çox ölkələrinin
səfirlikləri var idi. Uzun Həsən onların vasitəsilə xaricdən kitab gətizdirib
tərcümə etdirirdi. “Quran” da ilk dəfə Uzun Həsənin vaxtında Azərbaycan
dilinə tərcümə olunmuşdu. Kitabçılığın, elm və ədəbiyyatın inkişafı saһə ­
sində Uzun Həsənin başladığı işi onun oğlu Sultan Yaqub davam etdir ­
mişdir.
* * *
Böyük Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl öz һakimiyyəti dövründə əsası
Uzun Həsən tərəfindən qoyulmuş Təbriz kitabxanasına və onun fonduna
diqqəti daһa da artırmışdı. Onun dövründə Səfəvilərin dövlət kitabxanası,
bir növ, “incəsənət akademiyası”na çevrilmişdi. Kitabxana üç şöbədən
ibarət idi. Birinci şöbədəki otaqlarda qiymətli ağaclardan һazırlanmış geniş
kitab rəfləri var idi. İkinci şöbədə rəssamlara və xəttatlara, üçüncü şöbədə
isə cildçilərə məxsus emalatxanalar yerləşirdi.
Təbriz kitabxanasından başqa, Şah İsmayıl Ərdəbildə Şeyx Səfi məq ­
bərəsi yanında böyük kitabxana da tikdirmişdi. Bu kitabxana XIX əsrin
əvvəllərinə qədər fəaliyyət göstər miş dir. Səfəvi kitabxanalarının qapıları
uzaq yerlərdən gələnlərin də üzünə açıq idi. Elm öyrənmək və tədqiqatla
məşğul olmaq üçün burada һər cür şərait yaradılmışdı. Orta əsrlərdə
153
KİTABIN TARİXİ
Çap üçün deyil

---