Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

XX əsrin əvvəllərində senzuranın zəifləməsi ilə əlaqədar Bakıda mət ­
buat daha sürətlə inkişaf etməyə başladı. Bu illərdə Bakıda xeyli sayda
qəzet və jurnal çıxırdı. Qəzet və məcmuələrdən əlavə, mətbəələrdə kiçik
tirajlarla ol sa da, Azərbaycan yazıçılarının əsərləri kitab şəklində çap edilib
ya yılırdı.
Cəlil Məmmədquluzadə öz dostu Ömər Faiq Nemanzadə ilə birlikdə
1905­ci ildə “Şərqi­Rus” qəzetinin mətbəəsini aldı. Həmin vaxtdan “Qey ­
rət” adı altında fəaliyyət göstərən bu mətbəə az keçmədən iriһəcmli
nəşrlərin – elmi­kütləvi və bə dii ədəbiyyatın, dərsliklərin çapına başladı.
Mətbəədə işıq üzü görən ilk ki tablardan biri C.Məmmədquluza dənin “Poçt
qutusu” idi. Ədibin redaktorluq etdiyi “Molla Nəsrəddin” jurnalı da bir
neçə il bu mətbəədə çap olunmuşdu. 
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda ən böyük və məşhur nəşriyyat
Orucov qardaşlarının nəşriyyat­mətbəəsi idi.
Oruc, Qənbər və Abuzər Oru­
cov qardaşları  Bərdənin Alpout
kəndində doğulmuş, Tiflisdə, Gən ­
cədə  və Rusiyada yüksək təһsil
almışdılar. Rus, ərəb və fars dil ­
lərini mükəmməl bilmələri onların
sonralar һəm də jurnalist, tənqidçi,
tərcüməçi və  redaktor kimi işlə ­
mələrinə imkan vermişdi.
Ata­babalarından qalma mülkü
və əmlakı satmaqla əldə etdikləri
vəsait һesabına qardaşlar Almaniyadan yeni çap ləvazimatı və mətbəə
ava dan lığı alaraq Bakıya gətirmiş, o dövr üçün kifayət qədər güclü və
müasir mət bəə qurmuşdular. Bu, Bakıda elektrik enerjisi ilə  işləyən  ilk
mətbəə idi. Mətbəə Tağıyevin açdığı  və  һimayə etdiyi Qız məktəbinin
binasında yerləşirdi. Yer kirayəsi kimi Orucov qardaşları hər il məktəbi bitirən
məzunlara nəfis nəşr olun muş “Qurani­Kərim” kitabı hədiyyə edirdilər.
Nəşriyyat buraxdığı kitabların dövri mətbuatda reklamına da xüsusi
diqqət yetirir, vaxtaşırı qəzetlərdə һəmin kitablar һaqqında kiçik elanlar
yerləşdirirdi.
5
5. Sonuncu cüml l r H.Z.Tağıyev haqqında hansı fikirl ri söy -
l m y   sas verir?
4. Senzuranın z ifl m si m tbuatın inkişafına nec   t sir ed
bil rdi?
160
VII 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

Beləliklə, Orucov qardaşları, sözün əsl mənasında, nəşriyyat biznesini
müasir səviyyədə qurmuş iş adamları idilər. Onlar bir çox qəzet və jurnal ­
ların naşiri kimi çıxış edirdilər.
Orucov qardaşları Azərbaycan mətbuatı tarixində ilk dəfə olaraq
müəlliflərə qonorar verməyə başladılar. Məsələn, böyük yazıçımız Sabirə
hər gün yazdığı taziyanәlәri üçün ayda on manat qonorar verirdilər. 
Dünya və rus ədəbiyyatından tərcümə olunmuş kitablar da nəşriyyatın
iş planında müһüm yer tuturdu. Orucov qardaşları  bir çox görkəmli yazar ­
la  rın əsərlərini Azərbaycan oxucularına təqdim etmişdilər.
Orucov qardaşlarının mətbəəsi oxucular arasında kitabların təbliği məq ­
sədi ilə vaxtaşırı müxtəlif  kitab kataloqları da buraxırdı. Bu kataloq larda
nəşr olunmuş kitablar saһələr üzrə qruplaşdırılırdı. Onların qısa biblioqrafik
göstə ri ciləri və annotasiya ilə siyaһısı dərc edilirdi. 
1918­ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaranarkən qar daş lar
könüllü olaraq öz mətbəələrini müstəqil dövlətin ixtiyarına vermişdilər.
Lakin bolşevik­kommunist rejimi hakimiyyətə  gəldikdən sonra Orucov
qardaşlarının mətbəəsi “milliləşdirmə” adı altında əllərindən alındı.
Sovet hakimiyyəti dövründə Orucov qardaşları təqiblərə məruz qalaraq
Bərdəyə, öz doğma kəndlərinə qayıtdılar. Lakin burada da təqibdən yaxa
qurtara bilməyən Qənbər və Abuzər 30­cu illərdə dünyalarını dəyişdilər.
Böyük qardaş Oruc isə 1954­cü ildə Bərdədə vəfat etmişdir.
“Azәrbaycanda nәşriyyat işi” kitabından
Söz ehtiyatı
6. “Ayağı yüngül olmaq” ifad sinin v  “düny vi”, “tiraj”, “redaktor”,
“taziyan ”,  “annotasiya” sözl rinin m nalarını izah edin.
Düşün və cavab ver
7. XIX  srin sonu-XX  srin  vv ll rind  Az rbaycanda n şriyyat-
m tb   işinin inkişaf m rh l l rini qrafik informasiya (c dv l,
sxem v  s.) ş klind  t qdim edin.
8.  lav  m nb l rd n istifad  etm kl  n şriyyat işi il  m tb çilik
arasındakı f rqi mü yy nl şdirin.
9. Jurnalist, t nqidçi, t rcüm çi, redaktor v  naşirin  peş  v zi f l ri -
ni   açıqlayın.  
Yazı
10. Verilmiş m tn   annotasiya yazın.
11. Oxuduğunuz kitabların kataloqunu t rtib edin. 
161
KİTABIN TARİXİ
Çap üçün deyil

---

Dil qaydası
1
12. 2-ci abzasda qoşmaları v  onların qoşulduğu nitq hiss sini mü y -
y n   l ş dirin,  yaratdığı m na çalarını izah edin.
13. Sonuncu abzasda altından x tt ç kilmiş bağlayıcıları sinoniml ri
il     v z edib yazın.
14.
Üçün qoşması hansı cüml d  s b b, hansında m qs d m nası yara -
dıb?
1. Başqalarının hörm tini qazanmaq üçün özün  hörm tl  yanaş -
malısan.
2. M ni çoxdan görm diyi üçün harada yaşadığımı bilmirdi.
15. Hansı beytd  sinonim qoşmalar işl nmişdir?
Canı kim cananı üçün sevs , cananın sev r,
Canı üçün kim ki cananın sev r, canın sev r.
N  yanar kims  m n  at şi-dild n özg ,
N  açar kims  qapım badi-s badan qeyri.
(Füzuli)
16. Cüml l rd  bağlayıcıları tapın, onların cüml l ri, yoxsa cüml
üzv l  rini  bağladığını mü yy n edin.
1. Onlar az-az görüş rdil r, ancaq söhb tl ri uzun ç k rdi.
2. Mü llim t ccübl  gah m n , gah da dostuma baxırdı.
3. H m güclü, h m d  z if c h tl rimi bilir ms , dem li, mübari -
z  y  hazıram. (
K.Parker)
4. Hadis l rin gedişatı bizim irad mizd n v  s yl rimizd n asılı -
dır.
5. M n bilir m ki, bu m ğlubiyy tim sonradan q l b y  çevril c k.
6. İnsana  n böyük mükafatı da, c zanı da onun öz vicdanı verir.
(M.Qandi)
17. Köm kçi nitq hiss l rini seçib yazın.
B s qartal? Qartal ovçudan qorxmurdu? Yox... Axı qartal t k deyil -
di. M g r qartalı dağlar, hüdudsuz s ma, qüdr tli gün ş, sakit ge c  -
 l rin sehrli laylası, sıldırım qayaların arxasında qaynayan bu laq ların
s rin suyu, göyd  d liqanlı igidl r kimi oynaşan ildırımlar – m g r
bunlar qartalı ovçunun hiyl g r niyy tind n qorumurdumu?
(Y.S m doğlu)
162
VII 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---