Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
326 Ədəbiyyat. Mütləqiyyətin ləğvindən və konstitusiyanın bərpasından sonra Avstriya-Macarıstan ittifaqına daxil olan Sloveniyanın həm siyasi. həm də mədəni həyatında dirçəlmə oldu. XIX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq Sloveniya ziyalıları milli mədəniyyəti. ədəbiyyatı möhkəmləndirməyə, yadelli təsirindən (alman, italyan) qorumağa çalışırdılar. Bu proqramın icrasında ilk praktiki addım şəhərlərdə və böyük yaşayış məntəqələrində qiraətxanaların təşkil edilməsi oldu. Bu cür ədəbi birliklər bir neçə il ərzində Sloveniyanın bütün ərazisində təşkil edildi. Bu dövrün tanınmış ziyalılarından biri Fran Levstik (1831-1887) idi. Onun siyasi və ey- ni zamanda da ədəbi fəaliyyətində onu məşğul edən ideya milli müstəqillik əldə edilməsi idi. Dövlətin təhsil müəssisələrində alman dilinin daha çox əhəmiyyət kəsb etdiyini görən ziyalı var gücü ilə çalışırdı ki, doğma dilinin hüquqları bərpa edilsin. O istəyirdi ki, ədəbiyyat Sloveniya həyatının güzgüsü olsun. Öz məqalələrində yazıçıların diqqətini xalq yaradıcılığına yönəltməyə cəhd edən Levstikin ədəbi əsərlərinin parçaları saxlanılıb. Tam şəkildə isə onun lirik şerləri «Vrxdan olan Martin Krpan» adlı hekayəsi, «Litiyadan Çateyaya səyahət» yazısı saxlanılmışdır. O, öz əsərlərində həyatı real təsvir edirdi. Levstik təkcə ədəbiyyatçı yox, həm də ideoloq idi. O, milli Sloveniya ədəbiyyatının və mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynamış ziyalılardan olmuşdur. Levstik «Zvon» adlı jurnal nəşr etdirir. Bu jurnalın redaksiya heyətində ondan başqa Yosip Stritar və Yosip Vurçiç daxil idi. Stitarın yazdığı ədəbi-tənqidi məqalələr sloven estetik fikrinin əsasını qoymuşdur. 60-cı illərdə ziyalılar Sloveniya klassiklərinin əsərlərindən ibarət bir neçə seriyası olan (silsiləli) kitab nəşr edirlər. 1-ci seriyaya milli ədəbiyyatçı F.Preşernanın şerlər toplusu daxil idi. Uzun əsrlər boyu Sloveniyanın Av- striyadan asılı olması, klerikalizmin təsiri Sloveniya realizminə güclü təsir göstərib. 80-cı illərdə realizmin çiçəkləndiyi dövrdə belə ədəbiyyatda romantik tendensiyalar mövcud idi. Bir çox Sloven ədəbiyyatşünasları 80- 90-cı illərin realizmini «poetik» adlandırırdılar. 60-cı illərdən başlayaraq ədəbiyyatda hekayə janrı üstünlük təşkil etməyə başlayır. Bu dövrə qədər isə ədəbiyyatda birinci yeri şer janrı tuturdu. Ədəbi praktikada realistik tendensiyalara əsasən Levstik ilə yaxın olan yazıçıların əsərlərinə də rast gəlinir. Yosip Yurçic (1844-1881) özünün ilk povestləri üçün materialları öz xalqının milli keçmişindən götürmüşdür («Şəhər hakiminin qızı» 1886). Sloven ədəbiyyatında ilk romanlardan biri sayılan «Onuncu qardaş»da yazıçı müasirliyə müraciət edərək, bir çox realist personajlar yaradır. Yazıçının digər, realist tendensiyaların güclü olduğu əsərlərindən biri «Qonşu oğlu»dur. Bu əsəri o, müasir kəndlilərin həyatına həsr etmişdir. Levstikin mədəni-siyasi proqramının tərəfdarlarından biri Fran Eryavets idi. Bu yazıçı öz demokratik əhval-ruhiyyəsinə görə rus realistik ədəbiyyatına, xüsusən də Qoqola yaxındır. «Avqustin Oünek» povestində yazıçı yoxsul bir məmurun taleyindən bəhs edir ki, Sloven ədəbi tənqidi bu məntiqi «Akaki Akakiyeviçin doğma qardaşı» adlandırmışdır. Yosip Stiatarın əsərlərində dünya ideal görünür. O romantikdir. Bu yazıçı Sloven ədəbiyyatındakı problemlərin həllini qərb ədəbiyyatı ilə yaxınlaşmaqda görür («Zorin», «Cənab Mirodolski» və s. romanları). Fran Tselestinin yaradıcılığında rus bədii ədəbiyyatı ilə tanışlıq (xüsusilə Turgenev və Dostoyevski) mühüm rol oynamışdır. Onun fikrincə dövrünün romantik yazıçılarının əsərlərində zəif cəhətlər çoxdur, əsərdə müasir ideya olmalıdır. Pselestinin bu cür tənqidi məqalələri rus realistik ədəbiyyatına marağı artırırdı. 80-90-cı illərin sloven ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri – nasirlər Tavçara və Kersnik, şair Aşkertsa olmuşdur. İvan Pavçarın (1851-1923) erkən yaradıcılığında Yurçiç və Stritar yaradıcılığı ilə bağlılıq görmək olar. Pavçarı Yurçiç ilə tarixi problematikaya olan maraq, Stitarla isə sevgi konfliktlərinə olan maraq (hər iki yazıçı bunu öz əsərlərində romantik və sentimental tonlarla təsvir edirlər) yaxınlaşdırır. Pavçar öz əsərlərində əsasən realistik kəndli mövzularına üstünlük verir ki, bu da sloven ədəbiyyatında əsas yer tutur. Kəndlilərin həyatı təsvir olunmuş silsilə əsərlərdən biri «Dağlarda» adlanır. Yazıçının «V zam» adlı əsərində sosial problemə toxunulur. Bu əsərdə təsvir olunan belə sosial problemlərdən biri sloven kəndlilərinin Amerikaya köçürülməsidir. Yuxarıda adları çəkilən hər iki hekayədə yazıçını insanların qeyri-adi, faciəvi taleyi maraqlandırırdı. La- kin onun romantik qəhrəmanları öz real həyatlarını yaşayan insanlardır. Pavçarın «4000» adlı satirasında isə müəllif proqnozlaşdırır ki, əgər klerikalizm ideyaları reallaşsa 4000- ci ildə Lyublyananı nə gözləyir. Realistik sloven nəşrinin zirvəsi Yanko Kersnik (1852-1897) yaradıcılığı olub («Loterone» povesti, «Na jerinəx» romanı). İlk əsərlərində Yurçiçin təsirini daha sonrakı dövrdə rus realistik nəşrinin, xüsusən də, Turge- nevin təsirini görmək olar. «Siklamen» adlı romanında o, gerçəkliyi təsvir edir. Bu romanla süjet bağlılığı olan «Aqitator» romanı, «Roşlin və Vryanko» povesti maraqlı nəşr nümunələrindəndir. Öz sələflərindən və müasirlərindən fərqli olaraq Kirsnik öz əsərlərində romantik qəhrəman əvəzinə. yüksək ideyalar ardınca qaçmayan. ancaq öz karyerasını düşünən, öz dünyasında yaşayan ziyalı obrazı yaradır. Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir 327 Yazıçının «Kəndli həyatından səhnələr» adlı silsilə hekayələrində kapitalistlərin müflisləşdirdiyi kəndin real təsviri yaradılmışdır. Kəndlilərin əməksevərliyi. torpağa olan sevgisi bu hekayələrdə çox gözəl təsvir olunmuşdur. 90-cı illərdə sloven ədəbiyyatında realizmlə yanaşı naturalizm də geniş yayılır. Naturalistlərin fikrincə in- sanlar təbiətin arzuolunmaz təsirinə məruz qalırlar. İnsanlar arzuolunmaz irsi xəstəliklərdən əziyyət çəkirlər. Bu dövrdə yaranmış əsərlərdən biri olan «Qann içində» nasir və daramaturq Fran Qovekar tərəfindən yazılıb. Qovekar sloven naturalistlərinin başçısı və nəzəriyyəçisi olmuşdur. Ondan başqa sloven naturalistlərindən Rado Murnik, Anton Funtek və b. göstərmək olar. Nəsrdən fərqli olaraq poeziyada romantizm hələ qalmaqda idi. İstedadlı şairlərdən biri olan Simon Enko (1835-1869) «Oqneplamtiç» adlı poeması ilə debüt etmişdir. Bu poema romantik sevgi poemalarına qarşı idi. Realizmə doğru növbəti addım Qoqolun təsiri altında yazılmış yumoristik hekayələr idi. Enkonun şerlərində əhəmiyyətli yer tutan mövzu əsarət altına salınmış vətənə sevgi mövzusu idi. Onun vətənpərvərlik ruhunda yazılmış şerlərindən biri olan «Vpered, znamena slavi» slovenlərin himni olmuşdur. Da- ha böyük müvəffəqiyyəti Enko siyasi satiralarında əldə etmişdir. Dövrün başqa görkəmli şairlərindən biri Simon Qreqorçiç idi. O, çox yoxsul olduğundan seminariyanı yarımçıq buraxmış, bütün ömrü boyu krelikollar tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdır. Lakin onu öz taleyindən daha çox vətəninin taleyi düşündürürdü («Rodine»). Şairin bir çox şerləri mahnıya salınmış və xalq nəğmələrinə çevrilmişdir. 80-cı illərin əvvəllərində poeziyaya ilk realist şair Anton Aşkerts (1856-1912) gəlir. O, öz əsərləri ilə vətənin həm milli, həm də sosial azadlığı üçün mübarizə aparırdı. Bu şairin yaradıcılığına realistik rus ədəbiyyatı təsir göstərmişdir. Onun ən çox sevdiyi rus şairləri Puşkin, Lermontov, Nekrasov idi. Aşkertsanın poeziyasında olan dərin dramatizm öz ifadəsini onun əsərlərinin təkcə məzmununda deyil, həm də formasında tapmışdır. O, çoxlu balladalar. romanslar. novellalar yazmışdır. 90-cı illərin ortalarında Aşkerts işçi hərəkatı ilə yaxınlaşır. O, sloven ədəbiyyatında ilk ədib idi ki, işçilərin həyatını təsvir etmişdi. Bununla da o, proletar poeziyanın əsasını qoymuşdur. Onun ilk seçilmiş əsərlər toplusu «Balladalar və romanslar»da vətənpərvərlik ideyası, milli müstəqillik uğrunda mübarizə ön plandadır. «Lirik və epik şer» adlı kitabında şair sosial problemlərə müraciət edir. O, buraya istismara qarşı öz etiraz səsini qaldıran fəhlə obrazı daxil edir. «Fəhlə qızı», «Kasıbın bahar nəğməsi» bu qəbildən olan nümunələrdəndir. Bu cür əsərlər Sloveniyada demokratik və sosialist ədəbiyyatın inkişafında mühüm rol oynamışdır. 60-90-cı illərdə Sloven dramaturgiyası nəzərə çarpacaq dərəcədə poeziya və nəsrdən geri qalırdı. Dramaturgiyanın böyük bir hissəsi həvəskar repertuarları üçün nəzərdə tutulurdu. Stritar Avropa ruhunda bir neçə dram yazmışdı («Orest», «Medeə», «Kosona» və s.). Dövrün tamaşaçıları tərəfindən Miroslav Vixarın !Ju- nan» komediyası çox sevilmişdir. Bu əsərin mövzusu kənd həyatından götürülmüşdür. Başqa bir komediya ilə Yosip Oqrintsanın «Qde meja» komediyasıdır. Burada söhbət iki kəndlinin bir parça torpaq üstündə bir-birilə mübahisə etməsindən gedir. Bu komediyalarda realizm elementləri kobud yumorla verilir. Sloven dramaturgiyasının zirvəsi Yurçiç və Levstikin romantik faciələri sayılır. Bu faciələrdən biri olan tarixi faciə «Puqomer» sloven knyazının kədərli faciəsindən bəhs edir. Serb-lujits ədəbiyyatı. XIX əsrin ikinci yarısında lujits serblərinin ədəbiyyatı həm öz təcrübələri, həm də alman və qonşu slovyan xalqlarının ədəbiyyatının təsiri altında formalaşırdı. Serb-lujits ədəbiyyatının banisi Qandriy Zeylir (1804-1872) olmuşdur. 1845-ci ildə o, «Matiua serbska» adlı ziyalı lujits birliyinin nümayəndəsi olur. Zeylerin bir çox şerlərinə bəstəkarlar musiqi bəstələmişlər. Zeyle- rin 1845-1860-cı illərdə yazmış olduğu «İlin fəsilləri» adlı poemasında lujits xalqının real həyatı təsvir olunmuşdur. Zeylerin Yan Velya-Radiserb, ilk lujits qadın şairəsi olan Qerta Viçazets, Yan Boquver Muçink, Mixail Qornik və b. kimi davamçıları olmuşdur. Onlardan bəziləri sol demokratlara qoşulmuş, inqilab həyəcanını yaşamışlar. Zeylerdən başqa lujits milli intibahının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Yan Arnoşt Smoler (1816- 1884) bütün ömrünü lujits folklorunu öyrənməyə sərf etmişdir. Smoler bir çox elmi nəşrlərin redaktoru olmuşdur. Eyni zamanda o, 1847-1852-ci illərdə «Çasonie Matiüi serbskoy» adlı jurnalın, «Lujiçanin» adlı ədəbi jurnalın redaktoru olmuşdur. O, bir neçə dəfə Rusiyada olmuş və rus slovyanofillərdən lujits mədəniyyət evinin tikilməsinə kömək etmişdir. Məşhur serb-lujits şairi Lorensanın dediyinə görə Smoler lujits milli intibahı üçün böyük əhəmiyyətə malik insandır. Smolerin yaxın tərəfdaşlarından biri Yan Petr İordan (1818-1891) idi. Zeylerin kiçik müasiri olan şair, nasir və alim Yan Velya demokratik inqilab dövründə serb-lujits ədəbiyyatının nümayəndələrindən biri idi. O, özünə Radiserb (yəni – serb olmağıma şadam) təxəllüsünü götürmüşdür. İnqilab dövründə o azsaylı serb ziyalılarından olan konstitusiyalı monarxiyadan demokratik res- publikaya keçidin tərəfdarlarından idi. O, Yan Bartko ilə birlikdə 1848-ci ildə «Serb xəbərləri» adlı qəzetin əsasını qoymuşdur, lakin yarım il sonra bu qəzet öz radikal-demokrat baxışlarına görə bağlanmışdır. Radiserb Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|