Dərslik II hiSSƏ 2
Təbriz və Ərdəbil şəhərləri
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 Təbriz və Ərdəbil şəhərləri mühüm rol oynayırdı. Bəhs edilən dövrdə Şamaxıdan Hindistana xam ipək, ipək parça, Bakıdan qara və ağ neft, Abşerondan zəfəran aparılırdı. XVII əsrin ikinci yarısında Osmanlıların avropalılara satmaqla böyük gəlir əldə etdikləri Azərbaycan malları Səfəvilər dövləti ilə Rusiya arasında iqtisadi əlaqələr XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ilə Rusiya arasında iqtisadi və ticarət əlaqələrə aiddir: • Səfəvi dövlətinin Rusiya ilə ticarət-iqtisadi əlaqələri artmışdır. • Tərəflər arasında münasibətlər siyasi marağa və iqtisadi əlaqələrə əsaslanırdı. • Rus tacirləri Azərbaycan şəhərləri ilə ticarət edirdilər. • Rusiyanın tranzit ticarətinin mərkəzi olan Həştərxana Xəzəryanı vilayətlərindən tacirlər gedirdi. • Azərbaycan tacirləri Kazan, Novqorod, Yaroslav, Arxangelsk şəhərləri ilə ticarət edirdilər. • Ruslar ticarətdə Şirvana xüsusi əhəmiyyət verirdilər. • Moskva Azərbaycan malının daimi ticarət yeri olaraq qalırdı. • Rus tacirləri Azərbaycanın ipək parçalarına, yun və ipək xalçalarına xüsusi maraq göstərirdilər. • Rusiyadan Azərbaycana xəz dəri, mis, qalay, sənətkarlıq məmulatı, kağız, mahud gətrilirdi. • Rusiya dövləti Azərbaycana əlverişli satış bazarı kimi yanaşırdı. • Rusiya digər gövlətlərin Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrinə mane olmağa çalışırdı. Azərbaycanda pul dövriyyəsi Azərbaycanda sikkə zərbi mərkəzləşmiş xərəkter daşımasa da, o dövrün pulları hazırlanan bir çox şəhərlərdə - İrəvan, Təbriz, Gəncə, Naxçıvan və Ərdəbildə zərbxanalar fəaliyyət göstərirdi. XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan Səfəvilər dövlətində nominal pul vahidi dinar (ərəbcə qızıl sikkə) idi. I Şah Abbas dövründə buraxılan və “abbası” adlandırılan pul vahidi XVII əsrin ikinci yarısında da dövriyyədə qalmaqda idi. Ümumiyyətlə, XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda aşağıdakı pul vahidlərindən istifadə edilirdi: 1. Abbası - 200 dinar dəyərində idi. 2. Mahmudi - 100 dinar dəyərində idi. 3. Şahı - 50 dinar dəyərində idi. 4. Bisti – Şah I Təhmasibin dövründə buraxılmış və 20 dinar dəyərində olan a gümüş pul idi. 5. Qızılbəyi - Şirvanşah Sultan Mahmudun dövründə kəsilən 5 dinar dəyərində mis pul vahidi idi. Qeyd edildiyi kimi birinci üç sikkə qızıl və gümüşdən, bisti və qazıbəyi isə misdən həzırlanırdı. Gümüş pulların üzündə ortada “Allahdan başqa Allah yoxdur. Məhhəməd onun elçisi, Əli isə nümayəndəsidir” sözləri yazılırdı. Bu sözlərin ətrafında isə 12 imamın adları həkk edilirdi. Pulun arxa üzündə isə hakimiyyətədə olan şahın adı, sikkənin kəsildiyi yer və tarix göstərilirdi. Xırda miss sikkələrin üzündə doğan günəş əks olunur, arxa üzündə isə sikkənin kəsildiyi yer, tarix göstərilirdi. Səfəvi dövləti ərazisində, eləcə də Azərbaycanda XVII əsrədə hələ dəmir filizi və başqa yataqlar geniş miqyasda aşkar edilməməsi səbəbi ilə metal qismən xaricdən gətirilirdi. XVII əsrin son onilliklərində ölkəyə gətirilən qızıl və gümüş məmulatın əsas mənbəyi olan xarici ticarətin tənəzzülə uğraması nəticəsində: • Səfəvilər dövlətində pul dəyərdən düşmüş dövriyyədən çıxarıldı. • Dövrüyyəyə çoxlu qəlp pul daxil oldu. • Ölkədə maliyyə vəziyyəti acınacaqlı vəziyyətə düşdü. XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda pul böhranının səbəbləri aşağıdakılar idi: 1. Tədavülə çoxlu qəlb pul buraxılması. 2. Xarici ticarətin tənəzzül etməsi . XVII əsrin ikinci yarısında ölkədə baş vermiş pul böhranı Səfəvi dövlətini sarsıdan səbəblərdən biri idi. İpək parçalar Toxuculuq məmulatları Boyaq maddələri 13 XVII əsrin ikinci yarısında zərbxanalar fəaliyyət göstərən Azərbaycan şəhərləri XVII əsrin sonunda Azərbaycanda iqtisadi tənəzzül XVII əsrin sonunda Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələri dərin tənəzzül dövrü keçirirdi. Bu dövrdə Səfəvilər dövlətindən iqtisadi tənəzzülün daxili və xarici səbəbləri var idi. Daxili səbəblərə aşağıdakılar daxil idi: • Vergi və mükəlləfiyyətlərin ağırlığı. • Hakimiyyət nümayəndələrinin özbaşınalığı. • Dövlətdə vəzifəli şəxslərin pul hərisliyi və satqınlığının kütləvi hal alması. • Suvarma sisteminin dağılması. • Səfəvilər dövlətinin hüdudlarında sikkələrin xarab olması. • Qızıl və gümüş pulların dövrüyyədən çıxması ticarətin, əmtəə mübadiləsinin inkişafını ləngitməsi . • Maliyyə sahəsindəki hərc-mərclik. • Şəhər iqtisadiyyatındakı tənəzzül. Şəhər iqtisadiyyatındakı tənəzzülün Azərbaycanın ictimai, siyasi həyatında dərin böhrana səbəb olmuş, xəzinənin, ayrı-ayrı feodalların gəliri azalmışdır. Hökümət böhrandan çıxış yolu tapmaq üçün əhalidən yığılan vergiləri artırırdı. Səfəvilər dövlətindəni iqtisadi tənəzzülünün xarici səbəbi isə – ümumdünya ticarət yollarının dəyişilməsi idi. XVII əsrdən etibarən Avropanı Asiya ilə birləşdirən və Afrika ətrafından keçən dəniz yolunun kəşfi ilə əlaqədar olaraq e.ə II əsrdə salından qədim İpək yolu öz əhəmiyyətini XVII əsrdə tədricən itirdi. Səfəvilər dövlətinin iqtisadi həyatında dərinləşən tənəzzülü fransız səyyahı Şarden daha aydın göstərir: “...on iki illik qısa müddət ərzində ölkənin sərvəti sanki yarıbayarı azalmışdı. Sikklərin xarab olması göz qabağında idi, tam dəyərli pullar artıq yoxa çıxmışdı”. Digər fransız səyyahı C. Tavernye isə yazır: “Keçmişdə Avropaya il ərzində külli miqdarda parça, məxmər gətirilirdi… indii isə bu parçalar Avropada həmin yüksək keyfiyyətlə və daha ucuz istehsal olunmaqdadır”. Durğunluq ictimai həyatın bütün sahələrinə mənfi təsir etdi. Əkin sahələrinin azalması və su təchizatının zəifliyi özünü daha kəskin büruzə verirdi. Bu da kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının kəskin şəkildə azalmasına səbəb olmuşdu. Ticarət və sənətkarlıqla məşğul olan əhərlərdənəhalinin ş kütləvi surətdə axını iqtisadiyyatın həcminin azalmasına gətirib çıxarmışdı. Məsələn, Bakı şəhərində neft hasilatının həcmi iki dəfə azalmış, Ərəş, Şabran, Zəncan, Qəbələ və.s şəhərlər acınacaqlı vəziyyətə düşmüşdür. Xam ipəyin istehsalı və ixracı 10 dəfə azalmışdı. Bunun əsas səbəbi aşağıdakı amillərlə bağlı idi: • Avropa ölkələrinə istiqamətlənmiş baş ticarət yollarındakı dəyişiklikliklər. • Avropada manufaktura məhsulları istehsalının artması. • Sənətkarlıq məhsullarına olan tələbatın azalması. Xalq hərəkatı. Çuxursəd bəylərbəyliyində hərbçilərin qiyamı (1677) XVII əsrin ikinci yarısında xalqın hakim təbəqəsinin zülmünə qarşı mübarizəsi aşağıdakı formalarda özünü göstərirdi: • Kütləvi etirazlar etmək. • Bürokratik aparatdan və məmurlardan şikayət etmək. • Vergi və mükəlləfiyyətlərin ödənilməsindən yayınmaq. Mübarizə bəzən də dini xarakter daşıyır, xalq azadlıq hərəkatı şəklində cərəyan edir, ya da qiyama çevrilirdi. Bu qiyamlardan biri Çuxursəd bəylərbəyiliyində əsgərlərin qiyamı idi. 1677-ci ildə Səfəvilər dövlətinin Çuxursəd bəylərbəyiliyində iki il ərzində maaşları ödənilməmiş Qacar və Bayat tayfalarından olan əsgərlərin üsyanı baş verdi. Çuxursəd bəylərbəyi Səfiqulu xan üsyançılar qarşısında davam gətirməyərək qalaya sığınmağa məcbur oldu. Lakin tezliklə Səfəvi hökmdarı Şah Süleymanın (1666-1692) təyin etdiyi yeni bəylərbəyi bu üsyanı amansızcasına yatırtmağa nail oldu. Təbriz Gəncə İrəvan Şəhərlər Naxçıvan Ərdəbil Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|