Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əkinçilikdə
- Aqrokimyada
- Bitkiçilikdə
- Heyvandarlıqda
çirklənməsi uzunömürlü radionuklidləıiə və '-^‘^Cs) təyin edilir. Ətraf mühitə atılmış ‘^^^Sr və '•'^^Cs qarışığının çirklənmiş kənd təsərrüfatı sahələrində mövcudluğu onların burada olduqca uzun müddət ərzində (on illərdə) radiasiya təhlükəsinin qalacağını göstərir. Radioaktiv çirklənməyə məruz qalan torpaqlarda aqrosənaye istehsalının aparılmasında kompleks mühafizə tədbirləri keçirilir. Məqsəd radioloji standarta cavab verən məhsul əldə etmək və radionuklid tərkibli qida maddələrini qəbul edən əhalinin şüalanma dozasını minimuma endirməkdir. Aqrosənaye kompleksində əks tədbirin effektliyi radio- ioji göstəricilərlə (kənd təsərrüfatı məhsulunda radionuklidlərin konsen- trasiyasmı aşağı salmaq üzrə), radioloji meyarlarla (radionuklid tərkibli kənd təsərrüfatı məhsulundan istifadəsi zamanı insanın şüalanma dozasını azaltmaq üzrə) və radioloji-iqtisadi göstəricilərlə (şüalanma dozasının aşağı salınmasının vahidinə iqtisadi xərc) qiymətləndirilir. Aqroistehsalat kompleksində (AİK) radioaktiv maddələrlə çirklənmiş ərazilərdə mühafizə tədbirlərini iki qrupa ayırmaq olar: ənənəvi (adi) və xüsusi. Birinci qrup tədbirlərin tətbiqində eyni zamanda iki məqsədə çatılır: bir tərəfdən torpağın münbitliyini artırmaq, məhsuldarlığı yüksəltmək, bitkiçilik məhsullarının keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və heyvandarlığın məhsuldarlığını artırmaq, digər tərəfdən isə aqrosənaye məhsullarında radionuklidlərin konsentrasiyasını aşağı salmaq. İkinci qrupun tətbiqində əks tədbir yalnız bir vəzifə - kənd təsərrüfatı məhsullarında radionuklidlərin konsentrasiyasını aşağı salmaq nəzərdə tutulur.
becərilməsi sayılır. Radionuklidlərin aerozol düşməsi ilə çirklənmiş torpaqlar başdan-başa şumlandıqda onlar şum qatında bərabər paylanır və kök sistemi ilə udulması nəticəsində bitkidə radionuklidlərin toplanması azalır. Münbit, ağır qranulometrik tərkibli torpaqlarda üst radionuklid tərkibli torpaq qatı 50 sm dərinliyə qədər şumlanmalıdır, bu, radionuklidlərin bitkiyə daxil olmasını azaldır.
və üzvi gübrələrin verilməsi, həmçinin turş torpaqların əhənglən- məsi mühüm üsul sayılır. Mineral gübrələr verildikdə və əhəngləmə apa- nldıqda radionuklidlərin torpaqdan bitkiyə keçməsinin azalması bir neçə faktorun təsiri nəticəsində ola bilər: bitkinin qida rejiminin dəyişməsi (mineral elementlərin və radionuklidlərin mikroqarışıq kimi mənimsənilməsi); torpaqda gedən kimyəvi reaksiyalar nəticəsində bitki üçün radionuklidlərin əlverişliliyinin dəyişməsi. Bitkiçilikdə radionuklidlərin kənd təsərrüfatı bitkilərinə daxil olmasının azaldılmasında minimum radionuklid toplayan bitki növ və sortla- rınm seçilməsi mühüm üsul hesab edilir. Çəmənçilikdə və yem istehsalın
da icidioekoloji göstəriciləri baxımından ən effektli üsul (bitkidə radio- nııklidlərin miqdarının azaldılması) gübrələr verilməklə və əhəngləmə aparılmaqla aşağı məhsuldar təbii otlaqların süni otlaqlara çevrilməsidir. Çirklənmiş torpaqlarda becərilən bitki mühafizəsi sahəsində qida məhsullarında toksikantlann miqdarının minimuma endirməyi təmin edən mühafizə məqsədilə istifadə olunan kimyəvi vasitələrin optimallaş- dırılması mühüm rol oynayır.
məhsulların əldə edilməsini təmin edən səmərəli yemlənməsinə əsas diqqət yetirilir (kəsilməzdən əvvəl heyvanlara «təmiz» yem verilməsi, radionuk- lidlərin heyvanların yeminə keçməsini məhdudlaşdıran xüsusi əlavələrdən istifadə edilməli, məsələn,süd və ətdə •^‘^Cs-in konsentrasiyasını azaltmaq üçün ferrosianiddən, ^^^Sr nuklidinin südə keçməsini azaltmaq üçün isə kalsium preparatlarının tətbiq edilməsi).
qarşısını almaq üçün kompleks tədbirlərdən istifadə olunur (radio- nuklidlərin heyvan orqanizminə daxil olmasını məhdudlaşdıraraq, daxili şüalanma dozasını aşağı salmaq və xarici şüalanma dozasını azaltmaq). Aqroistehsalat kompleksinin emal (hazırlama) sahələrində xammala nisbətən sonuncu (qida) məhsullarında radionuklidlərin konsentrasiya- sının aşağı salınmasını təmin edən bir sıra texnoloji proseslər yerinə yetirilir. Kənd təsərrüfatı sahələri radiasiya çirklənməsinə güclü məruz qaldıqda radionuklidin miqdarına görə yararlı məhsul əldə etmək mümkün olmur, daha doğrusu, iqtisadi və radiasiya-gigiyena baxımından səmərəli sayılmır. Belə halda, insanın kənd təsərrüfatı fəaliyyəti tamamilə dayandırılmalıdır (məsələn, belə hal Çernobıl AES-in 30 km-də olmuşdur). 16.2
təmizlənməsi üzrə mümkün istifadə tədbirlərinin istiqamətlərinin təyini, həmçinin mühafizə tədbirlərinin modelləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Nəticədə kompleks mühafizə tədbirlərini həyata keçirməklə, aqrosənaye istehsalının optimal təşkili ssenariləri işlənib hazırlanır. 342 Şəkil 16.2. Çirklənmiş ərazilərdə kənd təsərrüfatı istehsalının aparılması üzrə nəticələrin saxlanması sisteminin konseptual sxemi (Fesenko, 1997) 343 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|