Biosferin vəziyyətinə və əhalinin sağlamlığına təsir göstərən kompleks
mtropogen faktorlar olduqca müxtəlifdir (cədvəl 6.1). Antropogen təsir
əiosferin əsas elementlərinin dəyişməsinə, bir sıra geofiziki və ekoloji po-
aıntusuna səbəb olur, nəticədə, əhalinin sağlamlığına və rifahına təsir gö-
>tərir. Hər bir və ya qrup faktorun təsiri müxtəlif nəticələrə gətirib çıxara əilər
(cədvəl 6.1).
Antropogen faktorlar tərəfindən biosferdə baş verən hər hansı bir
xhadisə» zənciri reaksiya prinsipi ilə inkişaf edir. İnsan və təbiət arasın- Jakı
qarşılıqlı əlaqələrin optimallaşdırılmasına yönəldilən məsələlərin həlində,
uyğun idarəetmə işlərinin həllinin hazırlanması, qəbul olunması və ləyata
keçirilməsində bu vəziyyətin nəzərə alınması vacibdir.
Şəkil 6.12. Maddələr dövranının sadələşdirilmiş sxemləri
107
Cədvdi 6.1
o
00
ael 1979)
1. Antropogen faktorlar
Biosfer
İnsan
11. Biosferin əsas elementlərinin
xassələrinin dəyişməsi
III. Geofiziki və geokimyəvi
nəticələr və efiektlər
IV, Ekoloji və bioloji nəticələr,
ekosistemin pozulması
V. İnsanların
.sağlamlığına və rifahına
təsir
VI. Sosial nəticələr
1. Biosfera kimyovi vo fiziki aktiv
maddabrin atılması
I. Atmosferin tərkib və .xassələrinin
dəyişməsi (çirklənmə, radiasiya
xassələrinin)
1. Atmosferdə və okeanda
sirkulyasiyanın irimiqyaslı
dəyişməsi
1. Yerüstü quru və su
ekosistenıbrinin dəyişm.əsi.
onların davamiığsnın pozulması
1. İş qabiliyyətinin
pisləşməsi
1.
Ər/aq
istehsalının
dəyişməsi, yoxsulluq, aclıq
2. Biosferə təsirsiz materiallarm (acrozol
hissəciklər və s.) atılması
2.Quru sularının tərkibi və
xassələrinin dəyişməsi (çirkbnmə.
minerallaşma)
2. Hava və iqlimin dəyişməsi
2. Okean ekosisteminin dəyişməsi
2. Estetik zərbə, hal-
əhvalın pisləşməsi
2.
Enerji
istifadəsinin
dəyişməsi
3. Biosferin birbaşa (bilavasitə) istiləşməsi
.3. Dünya okeanı sularının tərkibi və
.xa.ssəbrinin d.əyişmə.si (çirklənmə
və s.)
3. Qeyri bioloji bərpa olunan
resurslann (su, iqlim)
dəyişməsi
3. Genetik eflekt. cırlaşma
3. .Xəstəliklər, stres
vəziyyətin baş verməsi
3. İqtisadiyyatın dəyişməsi
4. Quru səthinin və bitki örtüyünün
dəyişməsinə səbəb olan fiziki (mexaniki)
təsir (eroziya, şumlama, urbanizasiya,
yanğınlar)
4. Biogeoflziki mühit kimi biotanın
vəziyyətinin dəyişməsi
4. Ozon qatının, ionosferin
pozulması (ultrabənövşəyi
şüalarının, radiodalğalartmn
keçməsinin dəyişməsi)
4. Mövcud növlərin itməsi,
yenilərinin peyda olması
4. Genetik effekt
4. Rifah halına zərbə,
cəmiyyətin inkişafının
pozulması mümkünlüyü
5. Bioloji təsir (aqroscnozlarm inkişafı,
bioloji növlərin inıroduksiyası və s.)
5. Litosferin dəyişməsi (mexaniki
pozulma, tullantılann toplanması və
s.)
5. Atmosferin şənallıgının
dəyişməsi, günəş şüalarının
keçməsi
5. Bioməhsuldarhğın aşağı
düşməsi, populyasiyanın artım
əmsalının və sayının
azalmasumeşənin deqradasiyası,
səhralaşına
3. Həyat ömrünün
dəyişməsi
6. Resurslann ləğv və məhv alilməsi
(bərpa olunan və olunmayan)
6. Kriosferin dəyişməsi
6. Yer səthinin eroziyası və
aibedosunun dəyişməsi
6. Torpağın deqradasiyası,
səhralaşma
6. Əhali artımının
azalması
7. Maddələrin antropogen nizamlanmış
axını (nəqli)
r
7. Yer səthinin və torpağın
j
7. Təbii geokimyəvi xassələrinin
dəyişməsi tsikllərin. müxtəlif (bütövlük, turşuliıq. radia.siya
j
elementlərin dövranının xarakteristikası)
j
pozulması
7. Biosferin bərpa olunan
resurslarının təkrar bərpa olunma
qabiliyyətinin dəyişməsi, bərpa
olunmayan resursların liikəııməsi
7. Əhalinin müxtəlif
miqyasda sayının azalması
8. Böyük sistemlərin (iqlim. • bütövlükdə biosferin) geofiziki
i
xassələrinin dəyişrnə.si !
8.Biosferin təkamülünün
dəyişməsi
