Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 12.1
- 12. L3. Kalium gübrələri
Şəkil 12.1. Azot gübrələrinin qeyri kifayət qədər izafi dərəcədə verilməsinin bəzi nəticələrini göstərən sxem Torpaqdan nitratlann yuyulub aparılması prosesini çəmənlərin şumlanması, səpin dövriyyəsində taxılın və cərgəaraları becərilən bitkilərin payının artması, aralıq bitkilərin becərilməsindən tamamilə imtina edilməsi gücləndirir. Tərəvəz, giləmeyvə və üzüm bitkisinin intensiv becərildiyi rayonlarda qrunt sularının nitratlarla çirklənməsi müşahidə olunur. Gübrə veriləndən əvvəl torpaqda əhəngləmə aparılmalıdır, bu tor 250 pağın turşuluğunu aşağı salır və nitratların bərpa olunma prosesini aktivləşdirir. Nitratların toplanmasında gübrənin verilmə vaxtı mühüm rol oynayır. Kökmeyvəlilərin və kələmin kütləvi yetişdiyi dövrdə azot gübrəsinin verilməsi tövsiyə olunmur.
Müxtəlif bitkilər altında torpaqdan azotun aparılması, kq/ha Torpaq Şum sahəsi Çəmən Taxıl
Cərgəarası becərilən Qumlu 30
45 7 Gillicəli 21 32
5 Gilli
15 24
3 Orta hesabla 22 34
5 Kənd təsərrüfatı məhsullarının nitratlarla çirklənməsinin azaldılmasında (qarşısının alınmasında) kifayət miqdarda üzvi gübrələrin (peyin, kompost, siderat) verilməsi olduqca mühüm üsul hesab olunur. Bir çox ölkələrdə aparılan təcrübələrin nəticələri göstərir ki, üzvi gübrələr mineral gübrələrlə 4:1 nisbətində verilməsi məqsədəuyğundur. Bitkilərin qidalanmasında mineral azota perspektiv alternativ bioloji azot hesab olunur. Müxtəlif dozalarda azot gübrəsi verildikdə torpağın nəmliyi yalnız dənin mütləq artıma deyil, həm də onun tərkibində toplanan zülalların toplanmasına da müsbət təsir göstərir. Məlum olduğu kimi, ayrı-ayrı torpaq-iqlim zonası və ya aqrokimyəvi rayon üçün təcrübələrin aparılması yolu ilə üzvi və mineral gübrələrin orta verilmə norması müəyyən edilmişdir. 12.1.2.
Kənd təsərrüfatında tətbiq olunan fosfor gübrələri, əsasən bitki tərəfindən asan mənimsənilən, suda həll olan növlərdən ibarətdir. Bura su- perfosfat və ikiqat superfosfat, həmçinin mürəkkəb gübrələr - ammofos, diammofos, nitroammofoska, karboammofoska daxildir. Fosfor mühüm biogen elementlərə aiddir. Canlı orqanizmlərin fors- fora olan tələbatı azotdan təxminən 10 dəfə az olmasına baxmayaraq, o, bitki üçün yalnız qidalanma mənbəyi deyil, həmçinin enerji mübadiləsində və artım prosesində əsas rol oynayır. Tam yararlı məhsul alınmasına əlverişli şərait yaratmaq üçün torpaqda kifayət qədər mənimsənilən fosfor olmalıdır. Lakin bununla yanaşı, fosfor gübrələri ilə birlikdə torpağa çoxlu
sayda torpaq mühitində az hərəkətdə olan toksik elementlər də daxil olur. Superfosfät tərkibində daha çoxlu miqdarda çirkləndirici maddələr olması ilə fərqlənir (Barrows, 1966): Qarışıq
miqdar, mq/kq As
1,2...2,2 sı
0,0...4,5 Co
0...9 Ni
7...32 Cu
4...79 Pb
7...92 W 20...180 Cd 50...170 Cr 66...243 Zn 50...1430 Bundan başqa fosfor gübrələrinin tərkibində ftor toksik birləşmələri də olur. Gübrə kimi istifadə olunan fosforun xeyli hissəsi torpaqda qalır, belə ki, torpaqda olan Ca, Al və Fe-la birləşir. Aparılan tədqiqatlar təbii fosfatların tərkibində radioaktiv elementlərin (uran, radium) olmasını təsdiq edir. Təbii sularda P205-in miqdarının çoxalması su obyektlərinin evtro- fıkasiyasına səbəb olur: bəzi regionlarda hazırda göl və su anbarlarında yosunların biokütləsi kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunu keçir. Müəyyən edilmişdir ki, su hövzəsinə 1 kq fosfor daxil olduqda 100 kq fıtoplankton əmələ gəlir, suda fosforun konsentrasiyası 0,01 mq/1- keçdikdə isə yosunların kütləvi inkişafı ilə əlaqədar suyun «çiçəkləməsi» başlayır (Mineyev, 1990). Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, fosfor gübrələrindən istifadə etdikdə aşağıdakı faktorlara diqqət yetirməlidir: -
gübrə kimi istifadə olunan xammal materialları; -
gübrədə olan ağır metallar, radionuklidlər və digər toksiki elementlərlə (birləşmələrlə) torpağın çirklənməsinin yol verilən səviyyəsi; -
aparılma vaxtı, gübrələnən sahələrin yerləşdiyi məkan, müvafq işlərin yerinə yetirilməsi üçün şəraitin mövcudluğu), həmçinin torpağın fos- forlaşdırılması zamanı ekoloji məhdudiyyətlərə riayət olunması.
Ən çox yayılan kalium gübrələrinə kalium-xlorid, kalium-sulfat, təbii kalium duzu xammalı (əsasən silvinit) və b. aiddir. Bu gübrələr həm
çinin ətraf təbii mühitə mənfi təsir göstərir. Məsələn, silvinit hazırladıqda halit tullantıları (layları), gilli-duzlu şlamlar, həmçinin tozlu-qazlı tullantılar əmələ gəlir. Duz layları geniş əraziləri zəbt edərək torpaq və yeraltı suların duzlaşmasının mənbəyi sayılır. Atmosfer yağıntılarının təsirilə tərkibində duzun miqdarı 300 q/1 olan duzlu sular əmələ gəlir, onlar qrunt sularına daxil olur və buxarlanma prosesində torpağın səthinə qalxır. Silvinit qazıntılarının zənginləşdirilməsi zamanı əmələ gələn gilli duzlu laylar güclü çirklənmə yaradır. Onlar adətən 20...40 m dərinliyə basdırılaraq ətrafı tənəciklərlə əhatələndirilir. Belə «anbarlar» yerləşən sahələrdə bataqlaşma və şorlaşma baş verir. Kalium gübrələrin tərkibində ballast elementləri (Cl, Na) də olur, yüksək dozada sistematik gübrələmə apardıqda onlar torpaqda toplanaraq onun münbitliyini aşağı salır. Kalium gübrələrinin tərkibində olan metallar (Cd, Hg, Pb,Al) canlı orqanizmlərdə toplana və qrunt sularına daxil ola bilərlər. Cədvəl 12.2 Kalium gübrələrində olan zərərli qarışıqların miqdarı, mq/kq (Kuzina və b., 1987) Gübrələr Pb
Cd Al
Hg Cr
KCI 0,5
0,2...0,3 1,3...7,7 -
K
SO
12,0 1,0 0,2
0,075 0,25
Rütubətli kalium duzu 4,0
0,09 2,6
-
- 40%-li kalium duzu 4,5 0,16
4,1 -
- Kaliumun yuyulması su rejimi tipindən, torpağın qranulometrik tərkibindən, tərkibindəki humusun və kalium ehtiyatının miqdarından asılıdır. Kaliumun və digər qida elementlərinin itirilmə miqdarına, həmçinin bitki örtüyünün mövcudluğu, aqrotexniki qaydalara riayət olunması, suvarma norması, torpağın turşuluğu və yerin relyefi təsir göstərir. Kaliumun çox itməsinin, səth və qrunt sularının çirklənməsinin qarşısını almaq üçün kalium gübrələri torpağın əsas becərilməsinin (şumun) altına verilməlidir. Mineral gübrələrin qida elementlərinin yuyulub aparılması ilə itkisinin azaldılması üçün aqrotexniki və kimyəvi üsullardan istifadə olunur. Sonuncu üsul arasında tədricən təsir göstərən gübrələrin tətbiqi maraq doğurur, bu zaman qida elementləri bitki tərəfindən bütün vegetasiya dövründə tədricən mənimsənilir. Buna kapsullaşdırmanın köməyi ilə, sintetik örtükdən (qatran, parafin, polietilen və b.) və ya sadəcə olaraq, kükürddən istifadə etməklə nail ohnaq olar. Gübrə sistemində üzvi gübrələr mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Lakin 253 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|