Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a

1

 

2

 

3

 

4

 

5

 

Kadmi

 

um

 

Əlvan 

metallurgiya, 

gübrə, 

pestisidlər, 

mədənlər

 

Sənaye  müəssisələrinin 

yanında  havada  0,5 

mkq/m^-ə 

qədər, 

şəhərlərdə 

0,02-370 

mkq/m\ 

şəhərlərdən 

kənarda 

0,004-0,026 

mkq/m’

 

Hava, su, qida 

(pivə)

 

Böyrək xəstəlikləri, 

prostat vəzinin xərçəngi, 

proteinuriya, os- 

teomalyasiya

 

Kobalt

 

Torpaq, su

 

Pivəyə qatılır, hava və 

çirkab sularda olur, 

bəzi qida məhsullarını 

çirkləndirir

 

Hava

 

İntaksikasiya, polisi- 

temiya, hiperlipemiya, 

hipertireodizm, ürək 

çatışmazlığı, ağciyər 

xəstəliyi

 

Manqan

 

Dəmir 

əridilməsi, 

gübrə, maye 

yanacaq

 

Bəzi müəssisələrin 

yaxınlığında havada 

toplanır, linolyum, 

kibrit, şəhər havasında 

10 mkq/m’-ə qədər

 

 

Mərkəzi sinir sisteminin 

iflici, parkinson 

sindromu, pnevmo- niya

 

Mis

 

Mis 

sənaye 

məhsulları, 

torpaq

 

Latun elektrotexniki 

məhsullarda, boyalarda

 

Su, qida

 

İntoksikasiya, ane- miya, 

hepatit

 

Molib-

 

dcn

 

Torpaq, təbii 

sular, metal 

əritmə

 

Boyalarda, şüşədə, yağ 

məhsullarında, bəzi 

rayonların 

torpaqlarında, xəlitədə

 

Hava (4-5 

mq/m’), qida, 

su

 

Mərkəzi sinir sistemində 

pozuntular, endemik 

ataksiya, po- daq ra

 

Arsen

 

Sənaye 

istehsalı, 

pestisidlər

 

Zəhərli məhsula 

batırılmış buğda, herbi- 

sidlənmiş torpaq, şəhər 

havasında 0,02 mkm/m\ 

pivədə 15 mkq/1

 

Hava (0,05 

mq/5), qida, 

pivə

 

İntoksikasiya, ağciyər və 

dərinin xərçəngi, mədə 

funksiyasının pozulması 

və s.

 

Nikel

 

Nikel 

məmulatların

ın istehsalı

 

Dəniz orqanizmlərində 

toplanması, suda 1-70 

mkq/1

 

Hava, qida

 

BronxIarda 

xərçəng, 

intoksikasiya, allergiya

 

Nitrat

 

lar

 

Gübrə, 

heyvandarlıq 

tullantısı

 

Suda 10 mq/1, havada 

1-40 mkq/m\ torpaq 

məhlulunda 300 mq/1- ə 

qədər

 

Su (45 mq/1), 

qida

 

Qan azlığı

 

Azot

 

oksidbri

 

Daxili. 

yanma 

mühərrikləri

 

Nəqliyyatın intensiv 

hərəkət etdiyi 

şəhərlərin havasında

 

Hava

 

İntoksikasiya, nəfəs 

yolları xəstəlikləri

 

Civə

 

Çıxarılması 

və istehsalı, 

üzvi mənşəli 

yanacağın 

yandırılması

 

Havada adətən 0,05 

mkq/m^-ə qədər, şirin 

suda 0,2, dəniz suyunda 

5 mkq/m ’-ə qədər, 

çirkab sularda 50 

mkq/1

 

Su (0,001 

mq/1), hava, 

qida (həftə 

ərzində 0,3 

mq)

 

İntoksikasiya, mina- mat 

xəstəliyi, anadan olmuş 

körpələrdə iflic və psixi 

qüsurluluq

 

258 

---

1

 

2

 

3

 

 _____ 4  _____ 

 

Hava (0,01- 

0,02

 

su (0,1 mq/1), 

qida

 

5

 

Qurğu

 

şun

 

Metal əritmə, 

pesti- .sidlər, 

daxili yanma 

mühərrikləri, 

yol qırağı toz, 

müəssisələr 

ətrafında 

torpaq

 

Torpaqda adətən 10 

mkq/l-ə qədər; dəniz 

suyunda -7, çöküntüdə - 

3000 mkq/1, şəhər 

havasında 2-4 mkq/m\ 

şəhərdən kənarda - 0,2 

mkq/m^ xam 

torpaqlarda 8-20 

mkq/kq, mədəni 

torpaqİafda 300 

mkq/kq-a qədər

 

İntoksikasiya, mərkəzi 

sinir sistemi, qaraciyər, 

böyrək, beyin, cinsi 

xəstəlik

 

Selen

 

Dəniz 

çöküntülərin

də, suda

 

Suda adətən 3-5 mkq/l, 

yatağın yaxınlığında 

50-300 mkq/1

 

Su (0,01 mq/1)

 

Mədə-bağırsaq 

pozulmaları, dermatit, 

selenoz, artrit

 

Flor

 

Təbii 

sularda, 

alüminium və 

silikat 

sənayesində, 

gübrədə

 

Şəhər havasında 0.05- 2 

mkq/m \ suda 0,5 

mq/l-dən çox

 

Hava, su

 

Diş və sümük xəstəlikləri

 

Xrom

 

Kimya 

sənayesi

 

Xəlitələrdə,  boyalarda, 

odadavamlı kərpicdə

 

Hava

 

BronxIarda xərçəng

 

Sianid

 

Kimya 

sənayesi, 

pestisidlərdə

 

Bəzi qida məhsullarını 

çirkləndirir

 

Su (0,05 mq/1)

 

İntoksikasiya

 

Sink

 

Əlvan metal 

əritmədə

 

Müəssisələrin 

havasında, sink 

qablarda

 

Hava (5 

mq/m’’)

 

İntoksikasiya

 

Halbuki, həmin dövrdə  (1986) bu  göstərici  Böyük Britaniyada 376 kq, 

Fransada 301 kq, Yaponiyada 386 kq, Almaniyada 422 kq olmuşdur. Həmin 

ölkələrdə 1,5-2 dəfədən də çox mineral gübrə tətbiq edilməsinə baxmayaraq, 

kəskin fəsadlar törətməmişdir. Buradan belə görünür ki, mineral gübrələrdən, 

istifadənin  törətdiyi  fəsadlar  onların  miqdarı  ilə  deyil,  onlardan  istifadə 

mədəniyyəti və ya ekoetikası ilə bağlıdır. 

Gübrələrdən istifadə torpağın deqradasiyasına səbəb olur, təbii münbitlik 

əsasən kimyəvi maddələrə əsaslanan münbitliklə əvəz olunur. 

Gübrələrin  istehsalı  və  istifadəsi  dünyada  durmadan  artaraq  1950- 

1990-cı illərdə təxminən 10 dəfə artmışdır. 1993-cü ildə dünyada orta hesabla 

1 ha. əkin sahəsinə 83 kq gübrə verilmişdir, onun yarısı azot gübrəsinin payına 

düşür. 

Gübrələrdən  istifadə  müsbət  effekti  ilə  yanaşı  ekoloji  problemlər  də 

yaradır. İçməli suda və ya ərzaq məhsulunda nitratlarm konsentrasiyası təyin 

olunmuş normadan artıq olduqda insanın sağlamlığı üçün təhlükəlidir. 

259 

---