Dərslik kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 Redaktoru: Rəy verənlər Dizayner: Naşir

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
Həll  qəbul  edilərkən  müəyyənedici  amillər  kimi  sahibolmanın  icma! 
dəyəri (SİD - TCO -Tota! cost of Ownership - совокупная стоимость владения 
(ССВ)) və investisiyaların qaytarılması göstəricisi (ROI - Return on Investment - 
показатель  возврата  инвестиций  (ПВИ)^  ön  plana  çəkilməlidir.  Yəni 
seçilən  sistemin  xərci  ağlabatan,  xərçinin  çıxarılması  təminatlı  olmalıdır. 
Proqram-aparat  platformalarının  seçilməsinə  həlledici  təsir  göstərən 
amillərdən: təşkilatın sərəncamında olan hesablayıcı vasitələr, hesablayıcı 
texnikanı müşayiət edən və avtomatlaşdırılmış sistemlərin layihələşdirilməsi 
ilə məşğul olan işçi heyətin təcrübəsi və ixtisas səviyyəsi və informasiya 
İnfrastrukturunun  İnkişafı  sahəsinə  rəhbərlik  edənlərin  strateji  qərarları 
misal göstərilə bilər. 
 

---

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
ELEKTRON BİZNESİN İNTEQRASİYA 
SƏVİYYƏLƏRİ 
Elekrton  biznesin  aparılması  platforması  kimi  İnternetin 
mənimsənilməsi  həmişə  subyektin  özünün  klberfəzada  mövcudluğunun 
qeyd  edilməsi  mərhələsindən  başlanır.  Birinci  mərhələdə  təşkilat  öz 
fəaliyyətinin istiqamətini xarakterizə edən məlumatların, yəni, məhsullar və 
xidmətlər barədə xəbərlərin, əlaqə ünvanları və telefonlarının və s. qeyd 
edildiyi informasiya səhifələri toplusu yaradır. Bəzən bu səhifələr təşkilatın 
bəzi, məsələn, məhsulların qiymətlərini saxlayan daxili verilənlər bazası ilə 
əlaqələndirilir  ki,  bu  bazadakı  dəyişikliklər  avtomatik  şəkildə  səhifədə  öz 
əksini tapır. Bu mərhələdə İnternet əlavə reklam kanalı kimi istifadə edilir və 
bütün informasiya axınları təşkilatdan kənara istiqamətləndirilir. 
Nisbətən  mürəkkəb  mərhələ  informasiya  axınlarının  xaricdən 
təşkilata  yönəldilməsini  tələb  edir.  Bu  axınlar istifadəçilər  arasında  sorğu 
aparılması yolu ilə əldə edilmiş bazarın vəziyyəti haqqında və ya qarşılıqlı 
iqtisadi  fəaliyyətin  forması,  məsələn,  məhsul  üçün  sifariş  formasının 
doldurulması  barədə  lazımi  məlumatları  daşıya  bilər.  Bu  mərhələyə  çıxış 
daha böyük İqtisadi səmərə vəd edir. Lakin təşkilatın bu mərhələyə keçməsi 
üçün  təhlükəsizlik  maneəsi  aşılmalıdır  (aradan  qaldırılmalıdır).  Xarici 
istifadəçilərin təşkilatın daxili strukturları ilə (həm verilənlər bazaları, həm də 
işçi heyəti ilə) qarşılıqlı fəaliyyətinə icazə verən qərarlar səviyyəsinə çıxmaq 
lazımdır. 
3 9  

---

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
"KÜÇƏ"  (daha  doğrusu,  virtual  küçə)  istifadəçilərinə  xidmət  göstərmək 
səviyyəsinə  çıxarkən  həmin  istifadəçilərin  təşkilatın  resurslarına  pozuçu 
təsiri imkanlarını hesaba almaq lazımdır. İşçi heyətinə kiberfəza strukturları 
ilə  qarşılıqlı  fəaliyyət  göstərmək  imkanının  verilməsi  təşkilatın  maliyyə 
resurslarının qeyri-məqsədli istifadə edilməsinə (məsələn, elektron poçtun 
və  iş  vaxtının  xidməti  vəzifəyə  dəxli  olmayan  yazışmalar  üçün  istifadə 
edilməsi) şərait yaradır. 
Növbəti 
mərhələdə 
təşkilatın 
ayrı-ayrı  iqtisadi 
fealiyyət 
əməliyyatlarının  (sifarişlərin  rəsmiləşdirilməsi,  müqavilələrin  bağlanması, 
malgöndərənlər  və  malalanlarla  hesablaşmalar  və  s.)  İnternet  vasitəsilə 
həyata keçirilməsini təmin edən həllər işlənib hazırlanır və tətbiq edilir. Hər 
bir  proqram  əlavəsi  ayrıca  (əlahiddə)  struktur  kimi  işləyir  və  təşkilatın 
informasiya resursları ilə özünəməxsus interfeysə malik olur. Səviyyədən- 
səviyyəyə  keçdikcə  hər  bir  həllin  (qərarın)  iqtisadi  cəhətdən 
məqsədəuyğunluğu  daha  əyani  olur,  kiberfəzada  aparılan  biznesin 
təhlükəsizliyinin təminatına cavabdeh olan işçi heyətinin topladığı təcrübə və 
ixtisas hazırlığı rəhbərliyə daha çox optimizm aşılayır. 
Real  inteqrasiya  mərhələsinə  keçid  bütün  biznes-  proseslərin  iki 
tərəfli koordinasiyassına gətirib çıxarır. İnteqrasiya təşkilatın əvvəl mövcud 
olmuş  verilənlər  bazalarındakı  məlumatları  özündə  birləşdirən  vahid 
informasiya  serveri  əsasında  həyata  keçirilir  və  dəyər  əlavə  edilməsi 
zəncirlərinin  formalaşdırılması  zamanı  xərclərin  azaldılması  üzrə  işlərin 
koordinasiya  edilməsinə  və  daxili  və  xarici  əməliyyatların  icrasının 
səmərəliliyinin yüksəldilməsinə imkan verir. 
Növbəti  mərhələdə  bazarın  müəyyən  sektoru  üçün  məhsul  və 
xidmət istehsalında iştirak edən bütün firmalar 
4 0  

---

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
İnteqrasiya ediiir. İnteqrasiya istehsal prosesinin, müqavilələr və qarşılıqlı 
hesablaşmalar sisteminin idarə edilməsi üçün vahid informasiya mühitinin 
yradılması  əsasında  mümkün  olur.  Beləliklə,  elektron  bazarının  vahid 
kiberfəzası yaradılır. 
Elektron  biznesin  İnteqrasiya  səviyyələrinin  şərh  edilən  inkişafı 
sxemində  hər  bir  növbəti  inkişaf  mərhələsi  özündən  əwəiki  mərhələnin 
məntiqi davamı kimi formalaşdırılır. 
Biznes-əlavələrin təkamülü elektron biznesin inteqrasiyası proseslərinin 
gedişində aşağıdakı mərhələlərdən keçir: 
•
 
Server  inteqrasiyası  instrumentləri,  məhsuldarlığın  təhlili  üçün 
proqram  instrumentləri,  işçi  qruplar  üçün  tətbiqi  proqramlar, 
İnternet texnologiyaları əsasında təşkil edilmiş fırmadaxili proqram 
əlavələri, kompüterləşdiriimiş öyrətmə; 
•
 
Maraq qrupları  üçün müştəri proqram əlavələri, sahəvi şaquli və 
sahəvi üfqi əlavələr; 
•
 
Elektron  ticarət  sistemiəri,  eiektron  biznesin  tətbiqi  proqramları, 
virtual şirkətin fəaliyyətini təmin edən proqram vasitəiəri; 
•Təşkilat  üçün  müqavilə  bağlanması  proseslərinin  idarə  edilməsi, 
məhsul və xidmətlərin qiobal axtarışı, miiii və qiobai informasiya 
infrastrukturları. 
İnformasiyanın  idarə  edilməsi  texnologiyalarının  təkamülü  elektron 
biznesin inteqrasiyası proseslərinin gedişində aşağıdakı mərhələiərdən keçir: 
•
 
Faylların  göndərilməsi,  daxiii  eiektron  poçt,  təşkilatdaxiii  eiektron 
məiumat mübadiləsi; 
•Xəbər mübadiiəsinin universai interfeysi, iqtisadi birlikiərin veriləniər 
bazaiarı,  biriikiərin  işçi  qrupları  arasında  məlumat  mübadiləsi 
texnoiogiyası; 
4 1  

---