Dərslik komplekti haqqında

61
UYĞUNLAŞMALAR
Çoxalma intensivliyi və çox nəsilvermə 
qabiliyyəti
Parazit qurdların, gəmiricilərin çox nəsil 
verməsi və s.
Passiv müdafiə
Bitkilərdə tikanlar, əlvan çiçəklər, kökün də-
rinə getməsi, gövdə və yarpaqlarda su top-
lamaq, heyvanlarda, xitin örtük, çanaq və s.
Birinci növ maskalanma
Orqanizmin  özünü  başqa  bir  obyektə  bən-
zət  məsi – həşəratların budağa və ya yarpağa 
bənzəməsi və s.
Mimikriya
Müdafiəsiz orqanizmin yaxşı müdafiəyə ma-
lik  digər  növə  oxşaması  –  milçəyin  arıya, 
ko ramalın zəhərli ilana bənzəməsi və s.
Mühitə uyğun rəng
Orqanizmin rənginin və formasının yaşadığı 
mühitə uyğun gəlməsi – yaşıl şala ot rəngin-
də, şimal heyvanları ağ rəngdə olur və s.
Xəbərdaredici rəng
Bəzi  zəhərli  orqanizmlərin  öz  düşmənləri 
üçün təhlükəli olmasını göstərən parlaq rən-
gin olması – parabüzən, məzar böcəyi və s.
Mətni oxuyub bitirdikdən sonra şagirdlər cütlərdə və yaxud fərdi mətnin sonundakı 
tapşırıqları həll edə bilərlər.
F blokundakı tapşırıqların cavabı:
1. Səhra bitkiləri – b, e, f
2. Soyuq zona bitkiləri – a
3. Rütubətli yerlərin bitkiləri – c, d
Qiymətləndirmə meyarı: 
• 
fikrini əsaslandırma
I səviyyə 
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Orqanizmlərin mühitə 
uyğunlaşmasını yaşa-
maq uğrunda müba-
rizənin nəticəsi kimi 
əsaslandırmaqda 
çətinlik çəkir.
Orqanizmlərin mü-
hitə uyğunlaşmasını 
yaşamaq uğrunda 
mübarizənin nəti-
cəsi kimi qismən 
əsaslandırır.
Orqanizmlərin mü-
hitə uyğunlaşmasını 
yaşamaq uğrunda 
mübarizənin nəticə-
si kimi müəllimin 
köməyi ilə əsaslan-
dırır.
Orqanizmlərin mü-
hitə uyğunlaşmasını 
yaşamaq uğrunda 
mübarizənin nəticə-
si kimi əsaslandırır.
  LAYİHƏ

---

62
 
 
Həyatın yaranması
1.  İsti  bölgələrdə  yaşayan  tülkülərin  qulaq  və  burun  orqanlarının  soyuq  yerlərdə 
yaşayanlara nisbətən daha böyük olması müşahidə olunur. Bunun səbəbi nə ola bilər?
a) onların daha yırtıcı olması;
b) ətraf mühitə uyğun əlamətlər daşıyan fərdlərin süni seçilməsi;
c) qısa qulaqlılara nisbətən böyük qulaqlıların güclü olması;
d) mühitə uyğunlaşma ilə əlaqədar təbii seçmə.
2. Uyğunluğu müəyyən edin. 
3. İlkin atmosferdə olmayan qaz və onun allotrop forması:
a) O  →  O
3
b) H
2
  →  NH
3
c) H
4
 →  C
2
H
6
 
d) CO
2
  →  CO
e) H
2
O  →  H
2
O
2
4. Açar sözləri yerləşdirməklə cümlələri tamamlayın.
 Aristotel qədim _________ filosofu _________ və ________ sonra klassik yu-
nan  ________ nümayəndəsidir.
Sokrat, Platon, fəlsəfə, yunan
5.  Torpağın  altında  yaşayan  məməli  heyvan  göstərin  və  onun  uyğunlaşma  əla-
mətlərini yazın.
Heyvan ________ 
Əlamətlər
 
_____________________
 
_____________________
 
_____________________
 
_____________________
1) Pansermiya
2) Abiogenez
3) Biogenez
4) Həyatın əbədiliyi
a) Canlı canlıdan yaranır.
b) Cansızlar canlılardan əmələ gəlib.
c) Həyat planetimizə digər planetlərdən gəlib.
d) İlk canlılar cansızlardan əmələ gəlib, canlı da
cansıza çevrilir.
  LAYİHƏ

---

63
 
 
6. Dib balıqlarını seçin və uyğunlaşmalarını qeyd edin.
1
2
3
4
8
9
5
6
7
7. Stabilləşdirici və hərəkətverici seçməni müqayisə edin.
8. Sxemlərin içərisindən stabilləşdirici seçməni ifadə edən sxemi göstərin.
fər
d sayı
fər
d sayı
Əlamətin dəyişkənliyi
Əlamətin dəyişkənliyi
Əlamətin dəyişkənliyi
A
B
B
B
B
A
A
seçmənin
 təzyiqi
A – başlanğıc vəziyyət 
 
 
B – yeni formaların yaranması 
a)
b)
c)
  LAYİHƏ

---

64
 
9. Mimikriya və birinci növ maskalanmaya aid olanları qruplaşdırın.
1
2
3
4
5
6
7
8
10. M.V.Volkenşteynin həyat haqqında verdiyi tərifi tamamlayın.
“Yer üzərində mövcud olan ______________________.
fər
d sayı
seçmənin
 təzyiqi
A
B
C
D
əlamətin dəyişkənliyi
fər
d sayı
seçmənin
 təzyiqi
seçmənin
 təzyiqi
əlamətin dəyişkənliyi
  LAYİHƏ

---

 
II bölmə. Mikrobiologiya
Bölmə üzrə reallaşdırılmış məzmun standartları
1.1.1.  Canlıları öyrənən elm sahələrinin (seleksiya, mikrobiologiya, biotex-
nologiya, bionika) xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır.
1.1.2.  Canlıların kimyəvi tərkibi və orada baş verən dəyişikliklərə dair mü-
şahidələr aparır, nəticələri barədə təqdimatlar edir.
1.1.3.  Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə canlıları öyrənən elm sahələ-
rinin nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
2.1.2.  Maddələr mübadiləsində baş verən dəyişikliklərin fərqli mexanizmlə-
rini mü qayisəli şəkildə şərh edir, məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
2.1.3.  Bioloji prosesdə baş verən patoloji dəyişikliklərin fərqli mexanizmlə-
rinin xüsusiyyətlərini riyazi üsullarla əsaslandırır və təqdimatlar hazır-
layır.
3.2.1.  İnsan orqanizmində baş verən xəstəliklərin hüceyrə səviyyəsində ol-
duğunu əsaslandırır, məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
  LAYİHƏ

---