Dərslik Mirzəli Rasim Abdurazaqov Rövşən Əliyev
Yüklə 4,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
3 135 • III fəsil • İşıq hadisələri • 3.1 cədvəlində müxtəlif mühitlərin mütləq sındırma əmsallarının qiymətləri verilmişdir. Cədvəl 3.1. Maddә n Maddә n Almaz 2,42 Skipidar 1,47 Şüşə 1,57 Qliserin 1,47 Daş duz 1,54 Etil spirti 1,36 Kvars 1,54 Su 1,33 Bitki yağı 1,52 Buz 1,31 Pleksiqlas 1,50 Hava 1,00029 Beləliklə, iki mühit sərhədində işığın sınma qanununu ümumi şəkildə belə də yazmaq olar: . İfadədən göründüyü kimi, mühitlərin sındırma əmsallarının nisbəti işığın bu mü- hitlərdə yayılma sürətlərinin tərs nisbətinə bərabərdir. Bu o demәkdir ki, işığın iki şәffaf mühitin sәrhәdindә sınması onun müxtәlif mühitlәrdә müxtәlif sürәtlә yayıl- masının nәticәsidir. İşığın yayılma sürәtinin kiçik olduğu mühit sındırma әmsalı böyük, yaxud optik sıx mühit, işığın yayılma sürәtinin böyük olduğu mühit isә sındırma әmsalı kiçik, yaxud optik seyrәk mühit adlanır. Yaradıcı tәtbiqetmә İşığın sınma qanununu yoxlayaq. Təchizat: optik disk, yarımsilindr formalı şüşə lövhə, transportir, dördrəqəmli riyaziyyat cədvəli (V.A.Bradis). İşin gedişi: 1. Şüşə lövhəni optik diskin mərkəzinə bərkidin və mənbədən çıxan işıq şüasını onun səthinə müəyyən düşmə bucağı, mə- sələn, 42° bucaq altında yönəldin. Şüanın sınma bucağını tə- yin edin ( c ). 2. İşıq mənbəyini disk boyunca hərəkət etdirməklə düşmə bucağının 30°, 45°, 60° və s. qiymətlərinə uyğun sınma bu- caqlarını təyin edin. 3. Dördrəqəmli riyaziyyat cədvəlindən istifadə etməklə düşmə və sınma bucaqlarının sinuslarının qiymətləri nisbətini hesablayın. Nəticəni müzakirə edin: Araşdırmadan işığın sınması haqqında hansı qanunauyğunluğu müəyyən etdiniz? Araşdırma 2 • Verilən açar sözlər əsasında İş vərəqində qısa məlumat yazın. Açar sözlər: işığın sınması işığın sınma qanunu mütləq sındırma əmsalı optik sıx mühit optik seyrək mühit Nә öyrәndiniz (c) LAYİHƏ 136 1. Fincanın dibinə metal pul qoyun və ona elə yerdən baxın ki, fincanın kənarı pulu örtmüş olsun (o görünməsin). Fincana su tökülərsə, pul görünər. Nə üçün? Cavabınızı sxem çək- məklə əsaslandırın. 2. Mühitin mütləq sındırma əmsalının fiziki mənası nədir? 3. Hansı halda sınma bucağı düşmə bucağından böyük ola bilər? 4. Şəkildə təsvir edilən mühitlərin optik sıxlıqlarını və sındırma əmsallarını müqayisə edin. 1. İşıq şüası havadan şüşәyә keçir. Düşmә bucağı 60° olarsa, işığın sınma bucağını vә şüşәdә yayılma sürәtini tәyin edin. 2. İşıq şüalarını almazda, suda vә şüşәdә hansı istiqamәtdә yönәlt- mәk lazımdır ki, onlardan havaya çıxan bu şüalar şәkildәki kimi pa- ralel olsun? 3. İşıq şüası sındırma әmsalları , vә olan mühitlәrdә şәkildә göstәrilәn yolu gedir. Sındırma әmsalları arasında hansı münasibәt var? 4. Şәkildә sferik güzgüdә cismin xәyalının qurulma sxemi tәsvir edilir. Sferik güz- günün fokus, cisim vә xәyal mәsafәlәrini müәyyәn edin. 5. Qabarıq güzgünün üzәrinә düşәn şüaların sonrakı yolunu sxematik göstәrin. 6. İşıq şüası sındırma әmsalı olan mühit- dәn sındırma әmsalı olan mühitә ke- çir. İşığın mühitlәrdә yayılma sürәtlәri ilә sındırma әmsalları arasında hansı münasibәt var? A) B) C) D) E) – – Öyrәndiklәrinizi yoxlayın 1 2 3 Çalışma 3.4 LAYİHƏ 3 137 • III fəsil • İşıq hadisələri • İ ŞIĞIN PARALEL ÜZLÜ ŞÜŞƏ LÖVHƏDƏN VƏ ÜÇÜZLÜ PRİZMADAN KEÇMƏSİ 3.10 İşıq şüası şüşə lövhədən keçdikdə neçə sınmaya məruz qalır? Bu zaman şüanın yayılma istiqamətində dəyişiklik baş verirmi? Karandaşa qalın şüşə lövhədən baxdıqda onun şüşənin altında qalan hissəsi sınaraq, bir qədər yuxarı qabarmış görünür. (a) İşığın paralel üzlü şüşə lövhədən keçməsi. Təchizat: trapesiya formalı şüşə lövhə, sancaq (4 ədəd), qalın kağız vərəq, karandaş, transportir, xətkeş. İşin gedişi: 1. Şüşə lövhəni vərəqin üzərinə qoyub konturunu karandaşla xətlədikdən sonra onu kənarlaş- dırın. 2. Trapesiyanın kiçik paralel üzünə, onun mərkə- zinə yaxın nöqtəyə mail AO vektorunu çəkin. Bu vektor düşən şüanın sxemi olacaqdır ( a ). 3. Şüşə lövhəni yerinə qaytarın və 1 və 2 sancaq- larını düşən şüa üzərinə, aralarında müəyyən məsafə olmaqla kağıza sancın (bax: a ). 4. Gözünüzü masa səviyyəsində elə yerləşdirin ki, lövhənin böyük paralel üzündən şüşə- nin digər tərəfinə baxdıqda lövhəyə yaxın batırılan 2 sancağı 1 sancağının qarşısını tamamilə örtsün. 5. Şüşə lövhənin böyük paralel üzü tərəfində (gözünüzün yerləşdiyi tərəfdə) 3 və 4 sancağını kağıza elə sancın ki, 4 sancağına baxanda o, arxasındakı digər üç sancağı “gizlətsin” – sanki bütün sancaqlar bir düz xətt üzrə düzülmüşdür. 6. Şüşə lövhəni və sancaqları kənarlaşdırın, 3 və 4 sancağının kağızdakı dəliklərindən keçməklə şüşə lövhənin böyük üzündən çıxan BC şüasını qurun. 7. Şüanın lövhənin səthinə düşdüyü və şüşədən çıxdığı nöqtələri OB düz xətti ilə bir- ləşdirin, bu xətt şüanın şüşədəki yolu olacaqdır. Bütün şüaları oxla işarələyin. 8. Sxemi səthə qaldırılan perpendikulyarı çəkməklə tamamlayın, transportirlə hava-şüşə və şüşə-hava sərhədində şüanın düşmə ( ә ) və sınma ( ә ) bucaqlarını ölçün. Ölçmələrinizin nəticəsini 3.2 cədvəlinə yazın və bu bucaqların qiymətlərini müqayisə edin. Cədvəl 3.2 Ayrılma sərhədi Düşmə bucağı (α) Sınma bucağı ( ) Hava - şüşə Şüşə - hava Nəticəni müzakirə edin: Hava-şüşə və şüşə-hava mühitlərinin sərhədində şüanın düşmə və sınma bucaqlarının müqayisəsindən hansı nəticəyə gəlmək olar? Paralel üzlü şüşəyə daxil olan və ondan çıxan şüa haqqında nə demək olar? Araşdırma 1 LAYİHƏ Yüklə 4,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|