cümlədən diplomatik agentlər əleyhinə cinayətlərin qanlısının alınması
və cəzalandırılması haqqında 1973-cü il Konvensiyası;
5)
Dövlətlərin
universal
xarakterli
beynəlxalq
təşkilatlarla
münasibətlərdə
nümayəndəliyi haqqında 1975-ci il Vyana Konvensiyası.
Diplomatiya və konsulluq hüququ sahəsində bir sıra digər sənədlər də
mövcuddur. Məsələn, beynəlxalq təşkilatların imtiyaz və immunitetləri ilə
bağlı iki mühüm konvensiyanı göstərmək olar: 1)
BMT-nin imtiyaz və
immunitetləri haqqında 1946-cı il Konvensiyası
və 2)
BMT-nin
ixtisaslaşmış təsisatlarının imtiyaz və immunitetləri haqqında 1947-ci il
Konvensiyası.
Bundan əlavə, müvafiq normalar beynəlxalq təşkilatların
nizamnamələrində və habelə yerləşdikləri dövlətlərlə bağladıqları imtiyaz
və immunitet məsələləri üzrə ikitərəfli müqavilələrdə təsbit olunmuşdur.
Diplomatiya və konsulluq hüququnun mənbələri sırasında ikitərəfli
konsulluq konvensiyalarını da qeyd etmək lazımdır.
2.
Xarici əlaqələri həyata keçirən
dövlət orqanları
Dövlətin digər dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla
xarici əlaqələrini
həyata
keçirən orqanlar
dövlətdaxili
və
xarici
orqanlara ayrılır.
Dövlətdaxili orqanlar
daim həmin dövlətin ərazisində fəaliyyət
göstərən xarici əlaqə orqanlarıdır. Bu orqanlar öz növbəsində iki növə
ayrılır:
1)
dövləti bütün məsələlər üzrə təmsil edən orqanlar:
2)
dövləti hər hansı bir sahə üzrə təmsil edən orqanlar.
Birinci qrupa dövlət başçısı, hökumət və
xarici işlər nazirliyi
daxildir. Dövlətin başçısı, hökumətin başçısı və xarici işlər naziri həmin
dövləti onun xarici əlaqələrində bütün məsələlər üzrə
ex offıcio
(yəni
vəzifəsinə görə) təmsil edirlər.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə, Azərbaycan
Respublikasının
Prezidenti
«ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə
Azərbaycan dövlətini təmsil edir» (8-ci maddənin
141
I hissəsi). 109-cu
maddəyə əsasən, Prezident «Azərbayean Respublikasının
xarici
ölkələrdə
və
beynəlxalq
təşkilatlarda
diplomatik
nümayəndəliklərinin təsis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici
ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini təyin edir
və geri çağırır (15-ci bənd); xarici ölkələrin diplomatik nümayəndələrinin
etimadnamə və övdətnamə- lərini qəbul edir (16-cı bənd); dövlətlərarası və
hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq
müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının
Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır (17-ci bənd);
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə elan edir və
sülh bağlayır (30-cu bənd).
Azərbaycan Respublikasının
Hökuməti
xarici siyasətin həyata
keçirilməsinin təmin edilməsi üzrə tədbirlər həyata keçirir. Höku-
mətlərarası və idarələrarası müqavilələr müvafiq olaraq baş nazir və
nazirlik və ya idarə başçısı tərəfindən imzalanır və Hökumət tərəfindən
təsdiq olunur.
Azərbaycan Respublikasının
Xarici İşlər Nazirliyi
bilavasitə xarici
əlaqələri həyata keçirən əsas orqandır. Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2004-cü il 29 yanvar tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş
«Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi haqqın- da»
Əsasnamədə
göstərilir ki, «Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər
Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətini həyata keçirən
mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır» (maddə 1).
Parlamentə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, xarici siyasət
məsələlərində bu orqan əslində mühüm rol oynayır. Parlamentlər bu və ya
digər aktual beynəlxalq məsələlərə öz münasibətini bildirir, digər ölkələrin
parlamentlərinə müraciətlər qəbul edir, beynəlxalq parlament təşkilatlarının
(məsələn,
Avropa
Parlamentinin,
Avropa
Şurası
Parlament
Assambleyasının və b.) işində iştirak edirlər. Buna baxmayaraq, parlament
dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə təmsilçisi kimi çıxış etmir. O, dövlət
adından müqavilələr bağlamaq səlahiyyətinə malik deyildir. Parlament
nümayəndələrinin verdikləri bəyanatlar müvafiq dövlət üçün beynəlxalq
öhdəliklər doğunnur.
142
Xarici əlaqələr həyata keçirən dövlətdaxili orqanların ikinci qrupuna
milli qanunvericiliklə müəyyən edilmiş səlahiyyətləri çərçivəsində dövləti
onun xarici əlaqələrində təmsil edən nazirlik və komitələr aiddir.
Xarici orqanlar
dövlətin ərazisindən kənarda yerləşən və dövlətin
özünün, onun vətəndaşlarının və hüquqi şəxslərinin hüquq və mənafelərini
həyata keçirən dövlət orqanlarıdır. Bu orqanlar öz növbəsində aşağıdakı
növlərə bölünür:
daimi:
dövlətin
diplomatik
nümayəndəlikləri,
konsulluq
nümayəndəlikləri, beynəlxalq təşkilatlar yanında
daimi nümayəndəlikləri;
müvəqqəti:
təntənəli tədbirlərdə, danışıqlar aparılmasında və s. iştirak
etmək üçün digər dövlətlərə göndərilən xüsusi missiyalar, beynəlxalq
konfranslarda və ya beynəlxalq orqanların işində iştirak etmək üçün
göndərilən nümayəndə heyətləri və b.
3.
Diplomatik nümayəndəliyin
anlayışı və funksiyaları
Diplomatik nümayəndəlik dövlətin başqa bir dövlətin ərazisində
yerləşən, həmin dövlətlə diplomatik münasibətləri həyata keçirən
orqanıdır.
Diplomatik nümayəndəliklər müvafiq iki dövlət arasında
razılaşmaya əsasən təsis olunur. Çox hallarda belə bir razılaşmanın əldə
olunması həmin dövlətlər arasında diplomatik münasibətlərin qurulması ilə
eyni vaxta düşür.
Beynəlxalq praktikada diplomatik nümayəndəliklərin iki növü
məlumdur:
səfirliklər:
ən yüksək səviyyəli diplomatik nümayəndəliklərdir;
onların başında fövqəladə və səlahiyyətli səfir dayanır.
missiyalar:
daha aşağı səviyyəli diplomatik nümayəndəlik hesab
olunur; onlara fövqəladə və səlahiyyətli elçi və ya müvəqqəti işlər
müvəkkili rəhbərlik edir.
Diplomatik nümayəndəlik öz dövlətinin qəbul edən dövlətdə bütün
məsələlər üzrə rəsmi təmsilçisidir.
Diplomatik münasibətlər
143