Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü IL tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

40 
 
Qeyd edildiyi kimi, gömrük xidmətinin vəzifə  və funksiyalarının yerinə yetirilməsini təmin edərkən 
gömrük orqanları, lazım gəldikdə gömrük nəzarətinin bütün formalarından istifadə edə bilərlər.  
Gömrük orqanları gömrük məqsədləri üçün təkrar gömrük baxışı keçirə, sənədlərdə göstərilən 
məlumatları yenidən yoxlaya bilərlər.  
Şəxsi  əşyaları gömrük baxışından azad edilən  şəxslərin gömrük sərhədindən buraxılması zamanı 
gömrük nəzarəti sadəcə olaraq belə güzəşt verilmiş şəxslərin sənədlərinin yoxlanılmasından ibarət olur.  
Bəzi hallarda gömrük nəzarəti mal və  nəqliyyat vasitələrinin sərhəddən keçirilməsinin qanuniliyini 
müəyyən etmək üçün gömrük təminatları pozulmadan həyata keçirilən gömrük baxışından ibarət ola bilər.  
Gömrük baxışından fərqli olaraq, gömrük müayinəsi tikililərin, nəqliyyat vasitələrinin, tara və 
qablaşdırılmaların açılması ilə müşayiət olunur. Gömrük müayinəsi zamanı malların adı və keyfiyyəti, həmçinin 
miqdarı müəyyən edilir. Malların gizli keçirilməsinin müəyyən olunması üçün də gömrük müayinəsindən 
istifadə edilir.  
Baxış  mərhələsində gömrük müayinəsinin tətbiq edilməsinin məqsədəmüvafiqliyi - mal və  nəqliyyat 
vasitələrinin yük bölmələrinin, malın tarası və qablamalarının açılıb-açılmaması məsələsi həll edilir.  
Qanun və ya beynəlxalq müqavilələrlə mal və  nəqliyyat vasitələrinin ayrı-ayrı növlərinin gömrük 
nəzarəti sferasından çıxarılmasının konkret halları müəyyən edilə bilər. Məsələn, Azərbaycan Respublikası 
Prezidentinin və onunla birlikdə gedən ailə üzvlərinin  şəxsi baqajı, xidməti vəzifələrinin icrası ilə  əlaqədar 
gömrük sərhədindən keçən Milli Məclis deputatlarının və Nazirlər Kabineti üzvlərinin şəxsi baqajları gömrük 
yoxlamasından azaddır (yəni azad etmə şərtləndirilir). 
Öz yoluna davam edən xarici hərbi gəmilərin, hərbi və hərbi nəqliyyat hava gəmilərinin, eləcə də hərbi 
texnikanın gömrük yoxlamasından azad edilməsi dövlətlərarası müqavilələrlə tənzimlənir.  
Şəxsi yoxlama (müayinə) barədə  qərar gömrük orqanının rəisi və ya onu əvəz edən  şəxs tərəfindən 
qəbul olunur. Müayinədən əvvəl gömrük orqanının vəzifəli şəxsi qəbul edilmiş qərarı fiziki şəxsə elan edir, ona 
hüquq və vəzifələrini başa salır və həmçinin gizlədilmiş malların könüllü olaraq verilməsini təklif edir.  
Şəxsi müayinə gömrük orqanının müayinə edilən şəxslə eynicinsli səlahiyyətli şəxsi tərəfindən sanitar-
gigiyena tələblərinə cavab verən otaqda aparılır. Digər fiziki şəxslərin həmin otağa girməsi və müayinə 
prosesinin onlar tərəfindən müşahidə oluna bilmə ehtimalı istisna edilməlidir. Nəzarətə götürülən şəxsin bədən 
üzvlərinin müayinəsi tibb işçisi tərəfindən aparılmalıdır.  
Şəxsi müayinənin aparılması barədə protokol tərtib edilir. Həmin protokol gömrük orqanının vəzifəli 
şəxsi, hal şahidləri, müayinə edilən  şəxs və  bədən üzvləri müayinə edildikdə isə  həmçinin tibb əməkdaşı 
tərəfindən imzalanır. Müayinə edilən şəxs öz rəyini protokola qeyd edə bilər.  
Gömrük nəzarətinin predmeti gömrük sərhədindən keçirilən mal və  nəqliyyat vasitələrinin 
(qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hallardan başqa) istənilən növü ola bilər. 
Gömrük Məcəlləsinin 17-ci maddəsinin 1-ci bəndinə görə,  mallar - istənilən daşınan  əmlak, o 
cümlədən valyuta, valyuta sərvətləri, elektrik və digər enerji növləri və s. ola bilər.  
Sərnişin və malların beynəlxalq daşımalarından istifadə olunan, konteyner və digər nəqliyyat avadanlığı 
da daxil olmaqla bütün vasitələr - nəqliyyat vasitəsi kimi gömrük nəzarətinin obyekti olur.  
Digər məqsədlər üçün gömrük sərhədindən keçirilən nəqliyyat vasitələri əmtəə kimi gömrük nəzarətinə 
cəlb edilir.  
Gömrük orqanlarının vəzifəsi gömrük sərhədindən keçirilən bütün mallara gömrük nəzarəti təşkil 
etməkdir. Gömrük nəzarəti predmetinin spesifikası bəzi hallarda gömrük nəzarətinin özünün təşkilində mühüm 
əhəmiyyətli xüsusiyyətləri  şərtləndirir. Belə ki, valyuta və valyuta qiymətlilərinin gömrük sərhədindən 
keçirilməsinə  nəzarət edərkən, gömrük orqanları qanunvericilikdə  nəzərdə tutulmuş digər orqanlarla birlikdə 
dövlət valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsində iştirak edir.  
Xarici ticarət obyekti olan bəzi spesifik malların gömrük nəzarətinə  cəlb edilməsi əlahiddə yanaşılma 
tərzi tələb edir. Məsələn, xam neft, qaz, neft və qaz məhsulları, enerji və s. Belə hallarda gömrük nəzarəti 
mexanizmi nəinki malların xüsusiyyətlərini, həmçinin nəqletmə üsullarını da nəzərə almalıdır.  
Bunun üçün gömrük orqanları qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada fiziki qüvvə, müxtəlif texniki 
vasitələr, odlu silah və digər vasitələr tətbiq edə bilər.  
Gömrük nəzarəti altında olma müddəti nə qədər olmalıdır? 
Bir qayda olaraq, mal və  nəqliyyat vasitələri gömrük nəzarətinin başlandığı andan onun seçilmiş 
gömrük rejiminə uyğun olaraq bitməsinə qədər gömrük nəzarəti altında yerləşir. Başqa sözlə mal və nəqliyyat 
vasitələrinin gömrük nəzarəti altında yerləşməsi müddəti bilavasitə seçilmiş gömrük rejimindən asılıdır.  Əgər 
mallar sərbəst dövriyyəyə buraxılış üçün bəyan edilirsə bu müddət günlərlə ölçülür, əgər misal üçün gömrük 
anbarı rejimi altında bəyan edilirsə bu müddət üç ilə qədər ola bilər. Bu halda gömrük nəzarətinin müddəti də 
rejim başa çatana qədər uzadılmış olur.  

---

41 
 
Mal və  nəqliyyat vasitələrinin gətirilməsi zamanı gömrük nəzarətinin başlanğıcı onların Azərbaycan 
Respublikasının gömrük sərhəddini keçdiyi an hesab edilir. Mal və nəqliyyat vasitələrinin ölkədən çıxarılması 
zamanı gömrük nəzarəti – gömrük bəyannaməsinin təqdim edildiyi andan başlanır.  
Gömrük nəzarətinin bitmə vaxtını Gömrük Məcəlləsinin müvafiq bəndləri müəyən edir. Bu məcəllədə 
nəzərdə tutulan hallar istisna edilməklə, mallar və nəqliyyat vasitələri buraxıldığı andan gömrük nəzarəti başa 
çatır. Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisindən kənara aparılan mallar və  nəqliyyat vasitələri 
buraxılarkən, onlar Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədini keçdiyi andan gömrük nəzarəti başa çatır.  
Gömrük nəzarəti altında malların yerləşdirilməsinin minimum müddətlərinin müəyyən edilməsi Dövlət 
Gömrük Komitəsinin səlahiyyətinə daxildir. Bu barədə texniki və texnoloji xarakterli qərarlar qəbul edilərkən 
aşağıdakı mühüm ictimai-hüquqi prinsiplər nəzərə alınmalıdır:  
- dövlət təhlükəsizliyinin təmin edilməsi;  
- qanunun aliliyi;  
- insan hüquq və azadlıqlarına hörmət və riayət edilməsi.  
Təqdim edilmiş gömrük bəyannaməsinin, mal və  nəqliyyat vasitələrinə gömrük nəzarəti üçün tələb 
olunan digər sənədlərin yoxlanılması üçün mövcud qanunvericilik maksimum müddət olaraq on gün müəyyən 
edir. Bu müddətin başlanğıcı olaraq gömrük bəyannaməsinin qəbul edildiyi və lazımi sənədlərin təqdim 
olunduğu gün hesab edilir.  
Əgər gömrük rəsmiləşdirilməsi prosedurası mal və  nəqliyyat vasitələrinin təqdim edilməsini nəzərdə 
tutursa, onda bu müddət təqdimetmə anından başlanır.  
Gömrük nəzarətindən azadetmə həm daxili qanunvericiliyə, həm də beynəlxalq konvensiyalara uyğun 
olaraq həyata keçirilir.  
Gömrük Məcəlləsiə görə aşağıdakı şəxslər gömrük yoxlamasından azaddırlar:  
1) Azərbaycan Respublikasının prezidenti və onun ailə üzvlərinin şəxsi baqajı;  
2) öz deputat və xidməti vəzifələrinin icrası ilə  əlaqədar gömrük sərhəddini keçən Azərbaycan 
Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının şəxsi baqajları;  
3) Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti üzvlərinin şəxsi baqajları.  
Xarici hərbi gəmilər hərbi və  hərbi - nəqliyyat hava gəmiləri, hərbi texnika ancaq dövlətlərarası 
müqavilə əsasında gömrük yoxlamasından azad edilə bilər.  
Xarici dövlətlərin nümayəndəlikləri və onların əməkdaşlarına, habelə digər xarici şəxslərə Azərbaycan 
Respublikası Gömrük Məcəlləsinin müddəalarına uyğun olaraq gömrük güzəştləri nəzərdə tutulmüşdür. 
Əvvəlcə, gömrük güzəştlərini vacib edən beynəlxalq konvensiyaların şərtləri ilə tanış olaq. 
Diplomatik orqanlara gömrük güzəştləri verilməsi qaydalarının hüquqi tənzimlənməsinin  əsas 
xüsusiyyəti beynəlxalq-hüquqi (konvension) normaların üstün tutulmasıdır. Belə universal konvensiyalara 
diplomatik münasibətlər barədə 1963-cü il Vyana Konvensiyası, universal xarakterli beynəlxalq təşkilatlarda 
dövlətlərin təmsilçiliyi barədə 1975-ci il Vyana Konvensiyası, xüsusi missiyalar barədə 1969-cu il 
Konvensiyası, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üstünlük və immunitetlər barədə 1946-cı il Konvensiyası, 
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ixtisaslaşdırılmış  təşkilatlarının üstünlüyü və immunitetləri barədə 1947-ci il 
Konvensiyası aiddir.  
Universal konvensiyalardan başqa hüquq mənbəyi kimi digər beynəlxalq təşkilatların üstünlüyü və 
immunitetləri barədə konvensiyalar, diplomatik münasibətlərin yaranması  və  təmsilçiliklərin təsis edilməsi 
barədə ikitərəfli müqavilələr də götürülə bilər. Ayrı-ayrı dövlətlər öz aralarında diplomatik üstünlüklər və 
immunitetlərin qarşılıqlı olaraq genişləndirilməsi barədə xüsusi sazişlər də imzalaya bilərlər.  
Diplomatik münasibətlər barədə 1961-ci il Vyana Konvensiyasında diplomatik nümayəndəliklərin 
başçılarının təsnifatı verilmişdir. Xarici ölkələrin diplomatik nümayəndəlikləri üçün gömrük güzəştləri 
diplomatik immunitetin bir növüdür.  
Diplomatik orqanlara aşağıdakılar aiddir:  
- dövlətlərin diplomatik nümayəndəlikləri;  
- beynəlxalq diplomatik qurultaylarda, beynəlxalq təşkilatlarda, konfrans və müşavirələrdə 
iştirak edən nümayəndələr;  
- ümumi siyasi-universal xarakterli, siyasi xarakterli müxtəlif beynəlxalq komissiyalarda, dövlət 
təntənələrində və s. iştirak edən müvəqqəti nümayəndələr, habelə xüsusi missiyaların və komissiyaların 
üzvləri.  
Prinsip etibari ilə siyasi vəzifələr daşımayan, adətən, siyasi nümayəndəlik xarakterində olmayan, 
immunitetdən istifadə etməyən və ya ondan məhdud istifadə edən orqanlar qeyri-diplomatik orqanlar hesab 
olunurlar. Konsul nümayəndələri, müxtəlif texnika və  mədəniyyət, radio, nəqliyyat, poçt, teleqraf, səhiyyə, 
ədliyyə və s. sahələr üzrə beynəlxalq saziş və müqavilə bağlamaq məqsədilə keçirilən konfrans və qurultaylara 
göndərilən nümayəndələr, habelə beynəlxalq sərgi, pavilyon və yarmarkaların komissarları qeyri-diplomatik 
orqanlara aiddirlər.  

---