Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü IL tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

44 
 
ç) Beynəlxalq təşkilatların Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəlikləri ilə müəyyən edilmiş 
qaydada ölkədə yerləşən təmsilçilikləri.  
Azərbaycan Respublikasının diplomatik və konsul münasibətləri yaratmadığı dövlətlərin diplomatik 
poçtu ölkə ərazisindən tranzit qaydada maneəsiz keçmək hüququna malikdir.  
Konsul valizi məfhumunun açıqlaması Konsul münasibətləri barədə 1963-cü il Vyana Konvensiyasının 
35-ci maddəsində verilmişdir:  “Konsul təşkilatları yerləşdikləri yerdən asılı olmayaraq təmsilçisi olduğu 
ölkənin hökuməti, diplomatik və digər konsul təmsilçilikləri ilə mümkün olan bütün vasitələrdən, konsul 
valizi də daxil olmaqla, istifadə edə bilərlər”. 1963-cü il Vyana Konvensiyasının 35-ci maddəsinin 2-ci 
hissəsi müəyyən edir ki, konsul təşkilatının rəsmi yazışması toxunulmazdır.  
Diplomatik poçtun ünvanına çatdırılması tapşırılan  şəxslərə diplomatik kuryer deyilir. Diplomatik 
kuryer vəzifəsi 1961-ci il Vyana Konvensiyası, konsul kuryeri vəzifəsi isə 1963-cü il Vyana Konvensiyası ilə 
təsbit edilmişdir.  
Diplomatik (konsul) kuryerləri daimi və müvəqqəti (ad hoc), yalnız verilmiş diplomatik poçtun 
daşınması üçün təyin edilmiş ola bilərlər. Axırıncılara güzəştlər yalnız xidməti vəzifələrini yerinə yetirdikləri 
müddətdə şamil edilir.  
Diplomatik poçt bilavasitə mülki təyyarənin ekipajının komandirinə  həvalə edilə bilər. Bu halda 
diplomatik (konsul) təmsilçilik öz nümayəndəsini diplomatik (konsul) poçtun bilavasitə  və maneəsiz olaraq 
təyyarə komandirindən alınması üçün göndərə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, belə hallarda təyyarə komandiri 
diplomatik kuryer sayılmır. Diplomatik kuryerin müvafiq statusa malik olduğunu təsdiq edən əsas sənəd kimi 
ona verilən kuryer vərəqi götürülür. Kuryer vərəqində diplomatik kuryerin statusu göstərilir və ona bu vərəqdə 
göstərilən qədər diplomatik poçtun maneəsiz keçirmə hüququ bildirilir.  
Kuryer vərəqinin doldurulması və təsdiq olunması qaydaları dövlətlərarası qarşılıqlı razılaşmaya əsasən 
müəyyənləşdirilir və bu barədə gömrük orqanları  xəbərdar edilir. Diplomatik (konsul) kuryerin şəxsi baqajı 
gömrük baxışından azad edilir. Lakin baqajda kuryerin şəxsi istifadəsi üçün nəzərdə tutulmayan mallar, yaxud 
gətirilməsi (aparılması) mövcud qanunvericiliklə qadağan edilən malların olması gümanına əsas varsa, o zaman 
kuryerin baqajı  həmin kuryerin və ya səlahiyyətli nümayəndəsinin iştirakı ilə gömrükxanada müayinə edilə 
bilər.  
Diplomatik agent üçüncü ölkə ərazisindən xidməti vəzifələrinin yerinə yetirilməsi ilə bağlı keçərkən bu 
ölkədən bütün immunitetləri alır. Bu normanın təsiri onun ailə üzvlərinə də şamil edilir.  
Maneəsiz tranzit keçidi hüququ diplomatik kuryerlərə və diplomatik poçta aid edilir.  
Beynəlxalq təşkilatların  əməkdaşları üstünlük və immunitetlər barədə çoxtərəfli və ikitərəfli 
müqavilələrə  əsasən, xidməti vəzifələrini yerinə yetirdikləri müddətdə funksional üstünlük və immunitetlərə 
malik olurlar. Bir qayda olaraq beynəlxalq təşkilatların rəhbər vəzifəli  şəxsləri diplomatik şəxslərə  bərabər 
üstünlük və immunitetlərə malik olurlar.  
İkitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq müqavilələrlə gömrük güzəştləri  əsasən aşağıdakı  təşkilatların və 
onların təmsilçiliklərinin heyəti, həmçinin onların ailə üzvləri üçün nəzərdə tutulur:  
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm, Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) 
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sənaye İnkişafı Məsələləri Təşkilatı (UNIDO) 
- Beynəlxalq Valyuta Fondu  
- Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı  
- Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası  
- Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası  
- Avropa Cəmiyyətləri Komissiyası  
- Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı  
- Beynəlxalq Elmi-Texniki Mərkəz  
- Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı  
- Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi  
- Elmi-Texniki İnformasiya Beynəlxalq Mərkəzi  
- Beynəlxalq İnvestisiya Bankı  
- Beynəlxalq İqtisadi Əməkdaşlıq Bankı 
- digər beynəlxalq təşkilatlar. 
Qeyd etmək lazımdır ki, gömrük güzəştləri  şamil olunan digər beynəlxalq təşkilatları Azərbaycan 
Respublikası Nazirlər Kabineti müəyyən edir.  
 
6.2. Gömrük nəzarəti üçün tələb olunan sənədlər və onun həyata keçirilməsi prosesində gömrük 
orqanlarının rolu  

---

45 
 
Mal və nəqliyyat vasitələrini gömrük sərhədindən keçirən, yaxud gömrük orqanlarının nəzarət sahəsinə 
aid fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər gömrük nəzarəti üçün tələb olunan sənəd və məlumatları təqdim etməlidirlər.  
Gömrük nəzarəti üçün tələb olunan məlumatları gömrük orqanları vergi və digər nəzarət orqanlarından 
da ala bilərlər. Qanunvericilik gömrük orqanlarına bank və digər kredit idarələrindən mal və  nəqliyyat 
vasitələrini gömrük sərhədindən keçirən  şəxslərin, gömrük brokerlərinin, yaxud nəzarəti gömrük orqanlarına 
həvalə edilmiş sahələrdə fəaliyyət göstərən digər şəxslərin apardığı əməliyyatlar, hesablarının vəziyyəti barədə 
arayış və məlumatlar almaq hüququ verir.  
Gömrük nəzarəti üçün tələb olunan sənədlər təyinatına görə aşağıdakı qruplar üzrə təsnifatlandırılır: 
1. Ticarət sənədləri. Bu sənədlərə müqavilə, hesab, faktura, spesifikasiya, invoys (qiymətlərin 
siyahısı), qablaşdırılma sənədləri və s. aiddir. Gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün müqavilələrin hər 
hansı, o cümlədən faksimil surəti və  həmçinin, belə müqavilələrdən çıxarışlar da qəbul edilə bilər. Lakin 
müqavilələrin surətləri və onlardan çıxarışlar müqaviləni bağlayan təşkilatın rəhbərliyinin imzası  və bu 
təşkilatın möhürü ilə  təsdiqlənməlidir. Bununla belə  təqdim edilən sənədlərdə  məlumatların dəqiq olmadığını 
güman etməyə kifayət qədər əsas olarsa, gömrük orqanının vəzifəli şəxsləri müqavilələrin orijinal nüsxələrini 
tələb edə bilərlər. Müqavilə  tərəfləri barədə  məlumatların təsdiqi üçün, qeydiyyat və bank rekvizitləri 
göstərilmiş təşkilatın rəhbəri və baş mühasibi tərəfindən imzalanmış, möhürlə təsdiq edilmiş məktub-ərizə qəbul 
edilə bilər.  
2. Nəqliyyat sənədləri. Sadalanan nəqliyyat sənədlərinə  əsasən mallar gömrük sərhədindən keçirilir: 
konosament (beynəlxalq gəmiçilikdə yüklərin daşınması prosesində daşıyıcı  və yük sahibi arasındakı 
münasibətləri müəyyən edən sənəddir), qaimə, dəmiryol nəqliyyatı üçün - yol-daşınma cədvəlləri, vaqon vərəqi, 
təhvil cədvəlləri, baqaj qəbzləri.  
3. Gömrük sənədləri. Belə  sənədlər gömrük orqanlarının vəzifəli  şəxsləri tərəfindən verilir və 
şəhadətləndirilir. Gömrük bəyannamələri, təyinat gömrükxanasına təqdim edilməsi tələb olunan digər sənədlər 
(çatdırılmaya nəzarət sənədləri), gömrük təminatları altında daşınmaya buraxılmış  nəqliyyat vasitələrinin 
şəhadətnaməsi, gömrük orqanları  tərəfindən verilən müxtəlif icazələr, ixtisas attestatları  və s. gömrük 
sənədləridir.  
4. Gömrük nəzarəti üçün tələb olunan digər sənədlər. Belə  sənədlərə xarici iqtisadi fəaliyyətlə 
məşğul olmaq hüququ verən təsisat sənədləri; uyğunluq və keyfiyyət sertifikatları; digər dövlət nəzarət orqanları 
tərəfindən verilən karantin, icazə sənədləri; sərhəd buraxılış vərəqələri və s. aid edilə bilər.  
Sadalanan sənədlər mal və nəqliyyat vasitələrinin seçilmiş rejimin tələblərinə uyğun olaraq buraxılması 
və istifadə olunmasına qədər gömrük orqanının vəzifəli  şəxsləri tərəfindən diqqətlə yoxlanılır. Sənədlərin 
yoxlanılmasının məqsədi, onların mövcud qanunvericilik qaydalarına uyğun olması və sənədləşməni tam əhatə 
etməsinə əmin olmaqdır.  
Gömrük orqanının vəzifəli  şəxsinin deklarantdan gömrük məqsədləri üçün əlavə  sənədlər tələb etmək 
hüququ var. Belə  sənədlərin siyahısı gömrük orqanları  tərəfindən gömrük sərhədindən keçirilən mal və 
nəqliyyat vasitələrinə gömrük nəzarətinin məqsədlərindən asılı olaraq müəyyən edilir, deklarantlar və digər 
maraqlı şəxslərin nəzərinə çatdırılır.  
Gəmilərdə gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün lazım olan sənədlərə xüsusi tələblər qoyulur. 
Xaricdən gələn gəminin kapitanı  “Kapitanın yazılı ifadəsi”ni təqdim edir. Bu sənəddə  gəminin adı, onun 
bayrağı, limanın adı, gəlmə tarixi, kapitanın soyadı, ekipaj üzvlərinin sayı, sərnişin və baqajın miqdarı, yola 
düşmə limanı, valyuta, yüklərin adı və miqdarı, konosamentlər, manifestlər göstərilir.  
Gəmi  şəhadətnaməsi, ekipajın siyahısı, sərnişinlərin və baqajın siyahısı (sərnişininin soyadı, adı, 
atasının adı, onun sənədinin adı  və nömrəsi, vətəndaşlığı, haradan gəldiyi,  əl yükünün miqdarı), gəmi 
təchizatının (ərzaq da daxildir) siyahısı və daşınan yükün sənədləri “Kapitanın yazılı ifadəsi”nə əlavə edilir.  
Təyyarələrə gömrük nəzarəti “Beynəlxalq Mülki aviasiya barədə” 1944-cü il Çikaqo Konvensiyası ilə 
reqlamentləşdirilir. Həmin Konvensiyanın 16-cı maddəsinə görə, hər bir ölkənin səlahiyyətli orqanları  əsassız 
gecikməyə yol vermədən üzv ölkələrin hava gəmilərində onların enmə  və qalxma vaxtını gömrük nəzarəti 
həyata keçirə bilər.  
İlk dəfə beynəlxalq daşımalarla məşğul olan hava gəmilərinə aid gömrük və digər proseduraların 
beynəlxalq standartları  və tövsiyə olunan təcrübəsi 25 mart 1949-cu ildə Mülki Aviasiya Beynəlxalq 
Təşkilatının (İKAO)  Şurası  tərəfindən bəyənilib və  “Beynəlxalq hava daşımalarında rəsmiləşdirmənin 
sadələşdirilməsi” adlı Konvensiyaya 9 saylı  əlavə  şəklində  təsdiq edilmişdir. Bu əlavədə qeyd edilmiş 
beynəlxalq standartlara görə, tərəf-müqabil dövlətlər məlumatın digər münasib yolla alınması mümkün olan 
hallarda  əsas bəyannamənin təqdim edilməsini tələb etmirlər. Eyni zamanda, hava gəmisində qalan ərzaq 
ehtiyatı barədə də yazılı bəyannamə tələb olunmur. Hava gəmisinə yüklənən və boşaldılan ehtiyatlara gəlincə, 
yazılı bəyannamə tələb edən tərəf dövlətlər öz tələblərini lazım olan məlumatlar barədə minimuma endirir və 
mümkün qədər gömrük rəsmiləşdirilməsini sadələşdirirlər. Bu halda hava gəmisi qəbul edildiyi zaman aşağıdakı 
sənədlərin təqdim edilməsi tələb olunur:  

---