Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü IL tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

42 
 
Müəyyən konkret diplomatik və qeyri-diplomatik tapşırıqla, adətən, qısa müddətə xaricə göndərilən 
nümayəndəliklərə müvəqqəti orqanlar deyilir. Belə orqanlardan həm diplomatik, həm də qeyri-diplomatik 
xarakterli beynəlxalq qurultaylara, konfranslara və müşavirələrə göndərilən, müxtəlif beynəlxalq 
komissiyalarda, dövlət təntənələrində və s. iştirak edən nümayəndələri göstərmək olar.  
Müəyyən olunmuş qaydada başqa dövlətlərə göndərilib, orada öz dövlətini təmsil edən, öz ölkəsinin 
vətəndaşlarının hüquq və mənafelərini qorumaq məqsədilə xarici münasibət məsələləri ilə məşğul olan orqana 
diplomatik nümayəndəlik deyilir.  
Beynəlxalq hüquqda məlum olan immunitetin mühüm növlərindən biri də diplomatik immunitetdir. 
Buna əsasən, diplomatlara, öz vəzifələrinin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün, yerləşdiyi ölkənin ərazisində 
bir sıra xüsusi hüquq və üstünlüklər verilir. Diplomatik immunitet və üstünlüklərin təsnifində diplomatik 
nümayəndəliyin, onun başçısının və qalan diplomatik heyətin immunitet və üstünlükləri fərqlənir.  
Diplomatik nümayəndəliyin immunitet və üstünlüklərindən aşağıdakıları göstərmək olar:  
a) xidmət binasının toxunulmazlığına  əsasən, nümayəndəlik başçısının xahişi və ya razılığı 
olmadan həmin binalara yerli hakimiyyət orqanlarının nümayəndələri daxil ola bilməz. Həmin binaların 
mühafizəsi də yerli hakimiyyət orqanlarının vəzifəsidir. Bu binalar, oradakı  əşyalar, habelə  nəqliyyat 
vasitələri toxunulmazdır. Bu binalarda axtarış, həbs və s. əməliyyat keçirilə bilməz;  
b) fiskal immunitetə əsasən nümayəndəliyin bütün binaları, o cümlədən kirayə alınmış binalar da, 
dövlət vergilərindən və yerli vergilərdən, hər cür rüsumlardan və xərclərdən azad olunur;  
c) yerindən asılı olmayaraq, bütün arxiv və sənədlər toxunulmazdır;  
ç) maneəsiz  əlaqə saxlamaq hüququ. Buna əsasən məxfi yazışma (şifr), məktub göndərilməsinə 
nəzarət edilməməsi, diplomatik kuryerin toxunulmazlığı təmin olunmalıdır.  
Şəxsi diplomatik immunitet aşağıdakılardan ibarətdir:  
1. diplomatik nümayəndənin şəxsi toxunulmazlığı;  
2. onun şəxsi mənzilinin toxunulmazlığı;  
3. məhkəmə immuniteti, yəni diplomatik nümayəndənin yerli məhkəmə aidiyyətindən kənar 
olması;  
4. maliyyə immuniteti, yəni onun vergi, gömrük və digər rüsumlar verməkdən azad edilməsi;  
5. məxfi yazışma (şifr) və s. istifadə edərək, maneəsiz əlaqə saxlamaq hüququ, diplomatik yazışma 
və göndərişlərin toxunulmazlığı.  
Maliyyə toxunulmazlığına  əsasən diplomatik nümayəndəliklər yerləşdiyi ölkədə müxtəlif vergi və 
rüsumlardan, habelə qarşılıqlı prinsiplərə əsasən gömrük xərclərindən azad olmurlar.  
Diplomatik kuryerin müşayiəti ilə göndərilən diplomatik poçt toxunulmazdır. Bu poçt, yük və kuryerin 
daşınması üçün haqq verilməsi şərti ilə, sərhədlərdən azad buraxılmalıdır.  
Diplomatik nümayəndələrin hüquqi vəziyyəti beynəlxalq hüquq, beynəlxalq adətlər və daxili 
qanunvericilik aktları əsasında nizama salınır.  
Azərbaycan Respublikası  ərazisinə  gətirilən və ya bu ərazidən aparılan diplomatik nümayəndəliklərin 
rəsmi istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş mallar gömrük ödəncləri ödənilməsindən azad edilir. Avtonəqliyyat 
vasitələri, mebel, ofis texnikası, tikinti materialları, dəftərxana ləvazimatı  və s. belə mallara aid edilir. Bu 
malların təyinatı diplomatik nümayəndəlik başçısının rəsmi məktubu ilə müəyyən olunmuş qaydada təsdiq 
olunmalıdır.  
Malların təyinatı müqavilədə  və ya başqa bir yolla da göstərilə bilər. Diplomatik nümayəndəliklər 
tərəfindən gətirilməsinə icazə verilən avtomobillərin miqdarı adətən Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən müəyyən 
edilir.  
Xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndəliklərinin rəsmi istifadəsi üçün nəzərdə tutulan mallar adi 
qaydada gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçir.  
Diplomatik nümayəndəliklərin rəsmi istifadəsi üçün gətirilən mallar gömrük nəzarətindən azad edilmir. 
Gömrük güzəştləri yalnız gömrük ödənclərinin ödənilməsindən azad etməkdən ibarət olur. Lakin bu halda da 
aşağıdakılar ödənilməlidir: 
1) saxlanca görə gömrük yığımı;  
2) gömrük orqanlarının müəyyən edilmiş  iş yerindən kənarda və ya iş vaxtından kənarda gömrük 
rəsmiləşdirilməsi üçün gömrük yığımı;  
3) məlumatlandırma və məsləhət verməyə görə, ilkin qəbul edilmiş qərara görə ödənclər.  
Diplomatik nümayəndəliklərə gömrük güzəştləri Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən 
keçərkən mövcud qanunvericiliyə tam əməl edildliyi təqdirdə verilir.  
Diplomatik güzəştlərdən qazanc məqsədi ilə istifadə olunmasına yol verməmək üçün diplomatik 
təmsilçiliyin kommersiya fəaliyyəti ilə bir araya sığmazlığı prinsipindən (1961-ci il Vyana Konvensiyasının 42-
ci maddəsi) çıxış edərək, Gömrük qanunvericiliyi diplomatik təmsilçiliklərin rəsmi istifadəsi üçün nəzərdə 
tutulan bəzi mallara görə məhdudiyyətlər müəyyən edə bilər.  

---

43 
 
Diplomatik heyətin üzvləri müvafiq təmsilçiliyin diplomatik dərəcəsi olan üzvlərinə deyilir. Müşavirlər, 
ticarət nümayəndələri, hərbi, hərbi-dəniz, hərbi-hava, gömrük attaşeləri, birinci, ikinci, üçüncü katiblər, 
diplomatik attaşelər, təsərrüfat sahələri üzrə attaşelər, arxivçi-katiblər diplomatik dərəcəsi olan heyət hesab 
edilir.  
Diplomatik heyətin tərkibinə həmçinin ticarət nümayəndələrinin müavinləri, attaşelərin köməkçiləri də 
daxildirlər.  
1961-ci il Vyana Konvensiyasının “diplomatik agent” termini diplomatik təmsilçiliyinin başçısı  və 
üzvlərini nəzərdə tutur.  
Gömrük Məcəlləsinə görə gömrük güzəştləri diplomatik təmsilçiliyin başçısının və diplomatik heyət 
üzvlərinin ailə üzvlərinə də şamil edilir. Bu hüquqi norma 1961-ci il Vyana Konvensiyasının 37-ci maddəsinin 
1-ci bəndinə uyğun gəlir: “Diplomatik agentin onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri, əgər onlar qaldıqları 
ölkənin vətəndaşı deyillərsə, diplomatik agent üçün nəzərdə tutulmuş 29-36-cı maddələrdə göstərilən 
üstünlük və immunitetlərdən istifadə edirlər”.  Ailə üzvləri dedikdə arvad (ər), həddi-büluğa çatmamış 
uşaqlar və öhdəsində olan digər şəxslər başa düşülür.  
Diplomatik təmsilçiliyin rəsmi istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş mallar kimi diplomatik agentin və onun 
ailə üzvlərinin  şəxsi istifadəsi və  həmçinin ilkin təsərrüfat üçün lazım olan mallar da daxil olmaqla, gömrük 
rüsumları  və  yığımlarından azaddırlar. Bu güzəşt saxlanc, gömrük orqanlarının iş yerindən və  iş vaxtından 
kənarda gömrük rəsmiləşdirilməsi, məlumatlandırma və  məsləhət verməyə görə  tələb olunan ödənclərə  və s. 
şamil edilmir.  
Diplomatik agentin şəxsi baqajı dedikdə diplomatın  şəxsi istifadəsi üçün əşyalar olan baqaj nəzərdə 
tutulur. Adətən belə baqaj diplomatik agentlə birgə  hərəkət edir. Şəxsi baqajın gömrük müayinəsindən azad 
edilməsi mütləq xarakter daşımır. 1961-ci il Vyana Konvensiyasının 36-cı maddəsinə (2-ci bənd) görə 
diplomatın və onun ailə üzvünün  baqajında  şəxsi istifadə üçün nəzərdə tutulmayan və yaxud yerli 
qanunvericilikdə respublikaya gətirilməsi və ya aparılması qadağan edilmiş malların olduğunu güman etməyə 
kifayət qədər əsas varsa, həmin baqaj gömrük müayinəsinə cəlb oluna bilər.  
Gömrük orqanının səlahiyyətli  şəxsi nəinki sorğu-sual, həmçinin sərnişin bəyannaməsinin 
doldurulmasını təklif edə bilər. Eyni zamanda baqaj və əl yükünün gömrük müayinəsini keçirə bilər. Diplomatın 
şəxsi baqajına gömrük nəzarəti (müayinəsi) gömrükxana rəisi, yaxud onu əvəz edən  şəxs tərəfindən 
sanksiyalandırılır. Əgər gömrük nəzarəti nəticəsində gömrük qanunvericiliyinin pozulması faktı aşkar edilərsə, 
gömrük orqanının səlahiyyətli şəxsi xüsusi akt tərtib edir. Bu halda protokol tərtib edilmir, belə ki, diplomatik 
agent məhkəmə immunitetinə malikdir və qaldığı ölkənin qanunlarına görə hüquqi məsuliyyətə  cəlb oluna 
bilməz.  
Adətən Xarici İşlər Nazirliyi diplomatik agentin işlədiyi səfirliyə müvafiq təqdimat göndərir. Bu 
təqdimatda diplomatik statusdan sui-istifadə faktı göstərilir. Gömrük müayinəsi zamanı  aşkar edilmiş  şəxsi 
istifadəyə aid olmayan mallar geri göndərilməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, diplomatın şəxsi baqajı onun və ya 
səlahiyyətli nümayəndəsinin iştirakçısı olmadan gömrük baxışına (müayinəsinə) cəlb edilə bilməz.  
Beynəlxalq hüquq diplomatik və konsul poçtunun gömrük sərhədindən keçirilməsinin xüsusi xarakterini 
müəyyən edir. Diplomatik və konsul poçtu toxunulmazdır.  
Müasir beynəlxalq ictimai hüquqi ümumiliklə qəbul edilmiş bu prinsipi diplomatik təmsilçiliyin təmsil 
etdiyi ölkə ilə münasibətlərin sərbəstliyinin təmin edilməsinə  zəmanət verir. Diplomatik poçtun köməyi ilə 
xidməti istifadə üçün rəsmi yazışmalar, sənədlər və müxtəlif əşyalar çatdırılır. Onlar diplomatik valizə (çantaya) 
qablaşdırılır. Diplomatik valiz dedikdə müəyyən olunmuş qaydada bağlanmış, möhürlənmiş və ya plomblanmış, 
onun xarakterini göstərən gözlə görünə bilinən zahiri əlamətləri olan qab (kisə, çanta, paket, zərf və s.) nəzərdə 
tutulur. Diplomatik poçtun ayrı-ayrı subyektləri ölçülərinə  və  çəkisinə görə  məhdudlaşdırılmır. Qarşılıqlı 
razılaşmaya  əsasən diplomatik poçtun ümumi çəkisi məhdudlaşdırıla bilər. Tranzit diplomatik poçtun çəkisi 
məhdudlaşdırılmır. Diplomatik poçtun tərkibində yalnız rəsmi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş sənəd və mallar 
ola bilər.  
Hər diplomatik valiz diplomatik poçtun bir yeri sayılır və ünvana diplomatik kuryerin müşayiəti ilə, 
yaxud belə müşayiət olmadan adi rabitə kanalı ilə çatdırıla bilər.  
Əgər diplomatik poçtun bütün baqajları (yerləri) onları fərqləndirən və diplomatik poçta aid olduğunu 
müəyyən etməyə imkan verən  əlamətlərə malikdirlərsə, belə poçt açıla və ya yubadıla bilməz. Belə hallarda 
gömrük orqanının vəzifəli şəxsləri zahiri baxış keçirir və poçtun markalanmasının tələblərə və kuryer vərəqində 
yazılanlara uyğun olmasına nəzarət edir.  
Diplomatik poçtu məneəsiz göndərmək və almaq hüququ olanlar aşağıdakılardır.  
a) Azərbaycan Respublikasının diplomatik və konsul münasibətləri yaratdığı dövlətlərin xarici işlər 
nazirlikləri;  
b) Bu dövlətlərin üçüncü ölkələrdəki diplomatik və konsul təmsilçilikləri;  
c) Azərbaycan Respublikası ərazisindəki beynəlxalq təmsilçilikləri;  

---