Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü IL tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

79 
 
bəyannaməçi tərəfindən doldurulmayan A qrafası istisna olmaqla, YGB-nin əsas vərəqələrinin uyğun 
qrafalarının doldurulması qaydaları kimidir.  
YGB-də pozub-düzəltmə  və qaralama olmamalıdır. Düzəlişlər yanlış  məlumatların üzərindən xətt 
çəkilməklə, düzgün məlumatları yazı makinası və ya əl ilə yazmaqla edilir.  
YGB (Gömrük İttifaqının üzvü olan ölkələr üçün) kompüterdə  və ya yazı makinasında Azərbaycan 
dilində (bəzi hallarda rus dilində) doldurulur. Ayrı-ayrı hallarda əgər dəyər göstəriciləri (faktura və gömrük 
dəyəri) 9 işarədən çox ədədlə ifadə edilərsə, onları əl ilə doldurmaq olar.  
Keyfiyyətsiz  şəkildə doldurulmuş YGB-lərə gömrük orqanları  tərəfindən gömrük bəyannaməsi kimi 
baxılmır.  
YGB-nin hər hansı bir qrafasındakı  mətn məlumatı,  əvvəl doldurulmuş qrafanın mətn məlumatının 
təkrarı olarsa, bu halda həmin qrafada əvvəl doldurulmuş qrafaya – “bax, qrafa N” şəkildə istinad edilir.  
Kodlara münasibətdə belə istinadlar edilə bilməz. YGB-nin hər hansı qrafasında lazımi məlumatların 
bəyan edilməsi üçün (müəssisənin adı, vaqonun, konteynerin nömrəsi və s.) yer olmadıqda, bu məlumatların 
bəyannamənin arxa tərəfindən yazılmasına icazə verilir. Bu yazı bəyannaməçinin imzası və möhürü ilə təsdiq 
olunur.  
Kodlara münasibətdə belə istisnalar tətbiq olunmur.  
YGB-nin əsas vərəqinin arxa tərəfində digər nəzarət orqanlarının ştamplar vurması və qeydlər aparması 
üçün icazə verilir.  
Bəyannaməçilərə bu qaydalarda nəzərdə tutulmayan məlumatların YGB blanklarında istifadəsinə icazə 
verilmir. 
Gömrük orqanı bu qaydaların 3.4 bəndində göstərilən sxem üzrə YGB-nin əsas vərəqəsinin 7-ci 
qrafasında və  hər bir A qrafasının aşağı hissəsinə qeydiyyat nömrəsi, YGB-nin qəbul tarixini yazmaqla, 
bəyannamə və əlavə vərəqləri qeydiyyatdan keçirir.  
YGB-nin vərəqləri aşağıdakı qaydada bölüşdürülür:  
- birinci vərəq - gömrük orqanında və xüsusi arxivdə saxlanılır;  
- ikinci vərəq (statistik) - gömrük statistikası şöbəsində (bölməsində) qalır;  
- üçüncü vərəq - bəyannaməçiyə qaytarılır;  
- dördüncü vərəq isə: 
a) malların ixracı zamanı bəyannaməçiyə - yük göndərənə qaytarılaraq, mal müşayiət sənədlərinə əlavə 
olunur və mallarla birlikdə  sərhəd gömrük buraxılış  məntəqəsinin fəaliyyət bölgəsində yerləşən gömrük 
orqanına göndərilir;  
b) malların idxalı zamanı - gömrük rəsmiləşdirilməsini həyata keçirən bəyannaməçidə - malı alanda 
qalır.  
Burada istifadə olunan əsas anlayışlar aşağıdakıları bildirir:  
- “nəqliyyat sənədi” - gömrük sərhədinə  qədər (malların ixracı zamanı), gömrük sərhədindən təyinat 
yerinə (malların idxalı zamanı), daşımalar üzrə müşayiət sənədləri də daxil olmaqla malların beynəlxalq 
daşımalarını həyata keçirmək üçün uyğun sənəddir;  
-  “malı göndərən” - gömrük bəyannaməsinə  təqdim olunmuş malları  nəqliyyat sənədində göstərilən, 
alana çatdırılması üçün daşıma müqaviləsinə uyğun olaraq daşıyıcıya verən və ya vermək istəyən, habelə, 
daşıyıcının xidmətlərindən istifadə etməyərək, alıcıya çatdıran hüquqi və ya fiziki şəxsdir;  
- “malı alan” – nəqliyyat sənədinə müvafiq daşıyıcı  tərəfindən və ya göndərənin göstərişi  əsasında 
gömrük sərhədindən keçdikdən sonra, malların sərəncamına verildiyi nəqliyyat sənədində göstərilən hüquqi və 
ya fiziki şəxsdir;  
- “maliyyə  tənzimlənməsi üzrə  məsul  şəxs” - ödənişli  əsasda xarici-ticarət  əməliyyatları üzrə 
müqavilələr (alqı-satqı, konsiqnasiya müqavilələri, lizinq sazişləri və s.) bağlayan və onlar üzrə hesabatlara 
məsul olan vətəndaşlardır;  
- “faktura dəyəri” - ödənişli əsasda xarici ticarət əməliyyatı şərtlərinə müvafiq olaraq malların faktiki 
ödənilmiş və ya ödəniləcək, habelə qarşılıqlı mal göndərişi ilə kompensasiya olunan qiymətdir;  
- “gömrük dəyəri” - idxal olunan mallar üçün malların mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq müəyyən 
olunan dəyəridir;  - ixrac olunan mallar üçün - ödənişli  əsasda sövdələşmələr üçün - gömrük ərazisindən 
malların ixrac yerinə çatdırılması (daşınma, yükləmə, boşaltma, sığorta) üçün xərclər, habelə digər lazımi 
dəqiqləşdirmələr də nəzəra alınmaqla, ixrac olunan malların ödənilməsi və ya ödənilməli olan qiyməti əsasında 
təyin olunan dəyərdir;- ödənişsiz  əsasda digər sövdələşmələr üçün - gömrük ərazisindən ixrac yerinə 
çatdırılması  xərcləri nəzərə alınmaqla qiymətləndirilən və ya eyniləşdirilmiş olan bircinsli malların dəyəri 
haqqında məlumat - kommersiya, nəqliyyat, bank, mühasibat və digər təsdiqedici sənədlə təyin olunan qiymətlər 
əsasında müəyyən olunan dəyərdir;  
- “ticarət edən ölkə” - digər bir ölkənin vətəndaşı ilə milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq müqavilə 
bağlayan şəxsin qeydiyyata düşdüyü (yaşadığı) ərazinin olduğu ölkədir.  

---

80 
 
Gömrük qanunvericiliyində bəyanetmə yeri mal və nəqliyyat vasitələri üçün ayrılıqda müəyyən olunur. 
Malların bəyanolunma yeri gömrük rəsmiləşdirilməsinin aparıldığı yer üzrə müəyyən olunur.  
Nəqliyyat vasitələrinin bəyanolunma yerinin təyin edilmə qaydası  nəqliyyat vasitəsinin növündən və 
daşınmanın xarakterindən (nəqliyyat, yaxud yük) asılıdır.  
Malları daşıyan nəqliyyat vasitələri (çay, dəniz, hava gəmilərindən başqa) mallarla bir vaxtda bəyan 
edilir. Dəniz, çay və hava gəmiləri limanda Azərbaycan Respublikası  ərazisinə  gələrkən, yaxud onu tərk 
edərkən bəyan edilir.  
Sərnişin daşıyan digər nəqliyyat vasitələri, həmçinin boş nəqliyyat vasitələri gömrük sərhədini keçərkən 
bəyan edilir.  
DGK nəqliyyat vasitələrinin ayrı-ayrı növlərinin bəyan edilməsinin xüsusi qaydalarını müəyyən edə 
bilər.  
 
8.1.10. Deklarant  
 
Gömrük qanunvericiliyində deklarant anlayışı özünəməxsus yer tutur. Mal və  nəqliyyat vasitələrini 
gömrük sərhədindən keçirən şəxslər və gömrük brokerləri deklarant ola bilər.  
Deklarantın hüquqi statusu müəyyən edilərkən, onun malları gömrük sərhədindən keçirən şəxs, yaxud 
gömrük brokeri olub-olmamasından asılı olmayaraq, mövcud qanunvericiliklə müəyyən edilmiş  vəzifələri 
yerinə yetirməli olduğu və məsuliyyət daşıdığı müəyyən edilir.  
Bəyanetmə institutunun bütün əsas xüsusiyyətləri gömrük tənzimlənməsinin  “sərhəd” xarakteri ilə 
bağlıdr.  
Gömrük-tarif mexanizmində deklarant yalnız gömrük orqanına bəyannamə vermək hüququ olan şəxs 
deyil (bəzi hallarda gömrük orqanı bu bəyannamədə göstərilən məlumatlarla razılaşmaya da bilər), o ilk 
növbədə gömrük rüsum və vegilərinin ödənilməsi öhdəliyini üzərinə götürən şəxsdir.  
Deklarant və  bəyanetməni həyata keçirən  şəxs anlayışlarını bir-birindən ayırmaq lazımdır.  Əgər 
deklarant hüquqi şəxsdirsə, bu anlayışlar üst-üstə düşmür. Bəyanetməni deklarant - təşkilat adından bu iş üçün 
xüsusi səlahiyyət verilmiş fiziki şəxs (şəxslər) - aparır (vəkalət və ya ona bərabər sənəd  əsasında). Bilavasitə 
bəyanetməni həyata keçirən  şəxs gömrük ödənişlərinə görə üzərinə mülkiyyət öhdəliyi götürdüyündən, ona 
verilən vəkalətnamə müəyyən edilmiş tələblərə cavab verməlidir.  
 
8.2. Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən fiziki şəxslər tərəfindən keçirilən, 
kommersiya fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmayan malların gömrük rəsmiləşdirilməsi  
 
Gömrük Məcəlləsinin 18-ci maddəsinə görə,  bütün  şəxslər bərabər  əsaslarla malları  və  nəqliyyat 
vasitələrini Azərbaycan Respublikasına gətirmək və aparmaq (o cümlədən xarici iqtisadi fəaliyyətlə 
məşğul olan zaman) hüququna malikdirlər. Məcəllənin bu maddəsi Azərbaycan Respublikası 
Konstitusiyasının 28-ci maddəsinin müddəalarından irəli gəlir. Bu maddənin 3 və 4-cü bəndlərinə görə, qanuni 
surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs ölkədən kənara getmək və hər zaman öz ölkəsinə 
maneəsiz qayıtmaq hüququna malikdir. Eyni zamanda, hər kəsin daşınar və daşınmaz  əmlaka sahiblik, 
əmlakdan başqaları ilə birlikdə istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüququ vardır (Azərbaycan 
Respublikası Konstitusiyası, maddə 29 b.3). Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, 
qabiliyyətindən və  əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq 
fəaliyyəti və qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər (ARK, maddə 59). 
Malların normal şəraitdə bir ölkədən başqa ölkəyə aparılıb gətirilməsi, beynəlxalq hüququn hamı  tərəfindən 
qəbul edilmiş bir sıra normaları ilə  sıx bağlıdır: Beynəlxalq  İnsan Hüquqları  Bəyannaməsinin 13 və 17-ci 
maddələri; Mülki və siyasi hüquqları haqqında Beynəlxalq Paktın 12-ci maddəsi və s. Bu hüququn təmin 
edilməsi beynəlxalq humanitar əlaqələrin inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Məhz buna görə  də, 1 avqust 1975-ci il tarixində Avropada təhlükəsizlik və  əməkdaşlıq üzrə iclasın 
Yekun aktını imzalamış dövlətlər “texniki məsələlərə” (o cümlədən gömrük prosedurasının sadələşdirilməsi) 
daha çox diqqət vermişlər. 
Şərh olunan 18-ci maddənin ikinci bəndinə görə, Azarbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarında 
nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, heç kəs malları  və  nəqliyyat vasitələrini ölkəyə  gətirmək və ölkədən 
aparmaq hüququndan məhrum edilə və ya bu hüquqları məhdudlaşdıra bilməz. 
Gömrük Məcəlləsinin 19-cu maddəsi mal və  nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasına 
gətirilməsinin və buradan aparılmasının qadağan edilməsinin hüquqi əsaslarını müəyyən edir. Bu əsaslar 
aşağıdakılardır: 
1. dövlətin təhlükəsizliyinin təmin olunması; 
2. ictimai asayişin qorunması; 

---