DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Prinsip 10. Qısamüddətli perspektivdə cəmiyyət inflyasiya və iĢ- sizlik arasında seçim etməlidir
- Fillips əyrisi
Економиксин принсипляри
33 Prinsip 9. Qiymətlər hökumət həddən artıq çox pul çap etdikdə artır 1921-ci ilin yanvarında Almaniyada gündəlik qəzet 30 pfenqin idi, 2 ildən də az müddət keçdikdən sonra - 1922-ci ilin noyabrında onun qiyməti 70 mln. marka idi. Digər qiymətlər də uyğun nisbətlərdə artmışdı. Bu, dünya tarixində inflyasiyaya – iqtisadiyyatda qiymətlərin ümumi səviyyəsinin artmasına ən tipik misaldır. ABŞ heç vaxt belə ağır dövrlər yaşamasa da, inflyasiya vaxtaşırı olaraq amerikalılar üçün ciddi iqtisadi problemə çevrilir. Məsələn, 1970-ci illər ərzin- də ABŞ iqtisadiyyatında qiymətlərin ümumi səviyyəsi 2 dəfədən çox artdı. Prezident cerald Ford inflyasiyanı «cəmiyyətin bir nömrəli düşməni» adlandır- mışdı. 1990-cı illərdə inflyasiyanın sürəti ildə 3%-ə qədəri təşkil edirdi və bunun saxlanılması şəraitində qiymətlərin ikiqat artması üçün 20 il tələb olunur. İnflyasiyanın yüksək səviyyəsi müxtəlif ictimai xərclərin artması ilə bağlı olduğu üçün qiymətlərin artım tempinin aşağı səviyyədə saxlanılması əksər dünya ölkələrinin siyasətçilərinin əsas məqsədlərindən biridir. İnflyasiyanı nə əmələ gətirir? Əksər hallarda həm yüksək, həm də aşağı səviyyəli inflyasiyanın səbəbi eynidir-tədavüldə olan pulun miqdarının artması. Hökumət çoxlu sayda milli pul vahidi buraxırsa, pulların dəyəri azalır. 1920-ci illərin əvvəllərində Almaniyada qiymətlərin artım sürəti ayda 300% təşkil edirdi, bu zaman hər ay tədavüldə olan pulların miqdarı 3 qat artırdı. ABŞ-ın iqtisadi tarixi daha az faciəlidir, lakin təhlil göstərir ki, 1970-ci illərdə yüksək inflyasiya milli iqtisadiyyatda pulların miqdarının artım sürətinin yüksəlməsi ilə, 1990-cı illərdə aşağı inflyasiya isə onun azalması ilə əlaqədardır.
иди, анъаг инди онун гиймяти 74 сентядяк галхыб» Н. Грегори Менкйу
34 Prinsip 10. Qısamüddətli perspektivdə cəmiyyət inflyasiya və iĢ- sizlik arasında seçim etməlidir Əgər inflyasiyanın səbəbi bu qədər aşkardırsa, onda nə üçün o, .cəmiyyət və siyasətçilər üçün «baş ağrısına» çevrilir? Bunun səbəblərindən biri ondan ibarətdir ki, çox vaxt inflyasiyanın azaldılması işçizliyin müvəqqəti artmasının səbəbi kimi nəzərdən keçirilir. İnflyasiya və işsizlik arasındakı asılılığı bu qar- şılıqlı əlaqəni kəşf edən iqtisadçının şərəfinə adlandırılan Fillips əyrisi təsvir edir. Bu günlər Fillips əyrisinin düzgünlüyünə şübhə ilə yanaşılır, lakin iqtisadçıların əksəriyyəti qısamüddətli perspektivdə inflyasiya və işsizlik arasındakı asılılıq barədə müddəa ilə razılaşırlar. Başqa sözlə, 1-2 illik dövr ərzində dövlətin iqtisadi siyasəti inflyasiyanın və işsizliyin səviyyələrinin dəyişməsində tam əks meyllər üzə çıxara bilər. Adətən, siyasət bu problemlə əvvəlcədən inflyasiya və işsizlik yüksək (1980-cı illərin əvvəllərində olduğu kimi), yaxud aşağı (1990-cı illərin sonunda olduğu kimi), ya da hər hansı digər göstəricilərə malik olduğundan asılı olmayaraq qarşılaşır. Belə qısamüddətli asılılığın səbəbi nədən ibarətdir? Adətən, onun meydana çıxmasını qiymətlərin bəzi əmtəələrə və xarici təsirlərə asta reak- siyası ilə izah edirlər. Misal üçün fərz edək ki, hökumət iqtisadiyyatda pulların miqdarını azaldır. Uzunmüddətli perspektivdə belə siyasətin yeganə nəticəsi qiymətlərin səviyyəsinin ümumi enməsidir. Lakin konkret əmtəələrin qiymətlə- rinin tədavüldə olan pulların miqdarının azalmasına reaksiyasının sürətini əvvəlcədən bilmək çətin ki, mümkün olsun. Bütün kompaniyaların məhsullara qiymətləri azaltmasına, bütün həmkarlar ittifaqlarının əmək haqlarının azaldılması ilə razılaşmasına və bütün restoranların yeni menyular çap etdirməsinə bir neçə il tələb olunur. Buna görə də belə deyirlər ki, qısamüddətli dövrdə qiymətlər qeyri-elastikdir. Bu hal hökumətin siyasətinin müxtəlif qısamüddətli və uzunmüddətli effektlərinə səbəb olur. Dövlət iqtisadiyyatda pulların miqdarını azaltdıqda əhalinin əmtəə və xidmətləri əldə etməsinə yönəldilmiş xərclər də azalır. Satış- ların aşağı həcmləri işçilərin işdən azad edilməsi zəruriyyətini yaradır. Beləlik- lə, pulların miqdarının azaldılması müvəqqəti olaraq qiymətlərin yeni şəraitə tam uyğunlaşmasına qədər işsizliyin artmasına gətirib çıxarır. Lakin müvəqqəti artım nə deməkdir? İşsizlik bir neçə il müddətində arta bilər. Beləliklə, Fillips əyrisinin təhlili iqtisadiyyatın inkişafının başa düşülməsi üçün həlledici əhəmiyyətə malikdir. Siyasətçilər dövlət xərclərinin həcmini, vergi dərəcələrini və tədavüldə olan pulların miqdarını dəyişdirməklə, qısamüddətli perspektivdə inflyasiya və işsizliyin səviyyəsinə təsir etmək imkanını əldə edirlər. İqtisadiyyatın tənzimlənməsinin həyata keçirilməsi üçün pul və maliyyə-büdcə siyasətinin bu alətlərinin müstəsna əhəmiyyətə malik
Економиксин принсипляри
35 olması səbəbindən onların istifadəsi əvvəllər olduğu kimi, indi də ictimaiyyətdə arasıkəsilməyən mübahisələr yaradır.
Siz ekonomiksin predmeti haqda təsəvvür əldə etdiniz. Sonrakı fəsillərdə insanların qarşılıqlı əlaqəsi, bazarlar və bütövlükdə iqtisadiyyatla bağlı çoxlu spesifik məsələləri nəzərdən keçirəcəyik. Bütün bunları aydınlaşdırmaq üçün sizin tərəfinizdən müəyyən cəhdlər tələb olunur. Bu fəsildə nəzərdən keçirdiyimiz İqtisadi nəzəriyyənin 10 prinsipinə daim qayıdacağıq. Yadda saxlayın ki, istənilən ən mürəkkəb iqtisadi analiz məhz onlara əsaslanır.
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|