– Elmi işlərin dəyərləndirmə kriteriyaları
necədir?
– Məsələn, mən bir az aşağı reytinqli
universitetdə oxusaydım, gördüyüm işlər beş
fərqli məqalədə çıxmalı idi. Mənim hazırda
yazdığım elmi iş dünyada reytinq üzrə ilk on-
luqda olan jurnallarda çıxacaq. Məsələn,
«Green Chemistry», «Journal of American
Society» jurnallarını misal çəkə bilərəm.
Dünyada kimya jurnallarının sayı çoxdur.
Amma qeyd olunanlar Top 5, Top 10-a
daxildirlər. Jurnallar da universitetlər kimi
təs nifatlanır. Yəni hər universitet adını çək -
diyim jurnallarda məqalə çap etdirə bilmir.
Məsələn, mən istəsəm, öz elmi işimi beş
hissəyə bölə və onu beş fərqli jurnalda çap
etdirə bilərəm. Amma onun bir hissəsini Top
reytinqli jurnala göndərsəm, orada çap olun-
mayacaq, bunu qəbul etməyəcəklər. Mənim
hazırda gördüyüm elmi iş «5 hid
rok
si
-
metilfurfuralın alınması»dır. Bunun gə lə -
cəkdə yanacaq kimi istifadə olunması
nə zərdə tutulur.Bundan alınan kimyəvi
məhsullar benzinlə birəbir alternativdir.
İndiyə qədər birinci nəsil bioyanacaq
çıxmışdı, bu bioetanol idi. Bunların həm
enerji sıxlığı azdır, həm də bunu maşına ben-
zin kimi töküb sürə bilməzsən. Gərək
maşının mühərriki dəyişə. Flexi motor de yi -
lən bir şey var, ondan mühərrikə qoyulmalıdır
ki, yanacaq kimi istifadə olunsun və onunla
da sürət alınsın. Hazırda bizim aldığımız
komponentlər benzinlə oxşar xassəlidir.
– Siz qeyd etdiniz ki, Azərbaycanda da
araşdırma mərkəzləri yaradılsın. Yəni indiki
vəziyyətdə bu həm də mövcud təhsil sis
-
teminə uyğun gəlməlidir. Yəni indiki labo-
ratoriya sistemlərində, elmi-tədqiqat in sti -
tutlarının istiqamət lə rin də, dövrün elmi
paradiqmalarının işlənməsi üçün «yeni
nəfəsə» ehtiyac var. Siz təhsilinizi başa vur-
duqdan sonra bunları etmək üçün Vətənə
üz tutacaqsınızmı?
– Bəli, mənim orada təhsil müddətimi
başa vurmağıma çox vaxt qalmayıb, il ya -
rıma, iki ilə doktoranturanı bitirirəm. Bitirənə
qədər də bir neçə elmi işlərim çıxacaq.
Əlbəttə ki, mən müasir kimya və müasir
texnologiya ilə orada tanış olmuşam. Əgər
ölkəmdə müasir laboratoriya yaradılsa,
məmnuniyyətlə gələrəm. Dönüb, Azər bay -
canda kimyanın inkişafı üçün əlimdən gələni
edərəm.
– Deyirlər dünyanın tanınmış uni ver -
sitetləri «yeni insan» yetişdirir. Yəni bir çox
hallarda təfəkkürü, idrakı normal olan,
lakin onu büruzə verə bilməyən insandan
yeni, başqa bir insan yetişdirilir. Bura əxlaq,
mənəviyyat və qürur məsələlərini də daxil
etmək olar. Bunlar, şübhəsiz ki, təhsilin və
elmin nəticəsində baş verir. Buna mü
-
nasibətiniz?
– Bəli, təhsil elə bir dəyərdir ki, onun
insanın formalaşmasında çox böyük rolu var.
Məsələn, çoxu təhsilə dırnaqarası bir iş,
diplom almaq üçün vasitə kimi baxır. Biz
azərbaycanlı tələbə kimi ora getmişdik.
Hesab edirəm ki, kimya biliklərimiz də nor-
mal idi. Amma həmin universitetlər bizim
biliklərimizi inkişaf etdirdilər, bizi for ma -
laşdırdılar. Məsələn, biz burda elmin
müəyyən bir hissəsini bilir və öyrənirdik.
Amma orada müasir kimya və texnologiya ilə
məşğul olduq. Kimya da daxil olmaqla hər
hansı bir sahə ilə dərindən məşğul olduqca,
daha fərqli həyat formalaşır.
– Ümumiyyətlə, təhsillə elm sıx surətdə
bir-biri ilə bağlıdır. Məşhur ingilis yazıçısı
Çarlz Snou «İki mədəniyyət» əsərində
huma
nitar mədəniyyəti təbiət və texniki
elmlərin mədəniyyəti ilə müqayisə edir. Necə
dü şünürsünüz, yaxşı təd qi qat çılar məşğul
ol duqları elm sahəsindən asılı olmayaraq,
mədəniyyətləri, davranışları, cəmiyyətdə
69
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013
70
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013
nüfuzları ilə seçilməlidirlərmi? Elmin
birləşdirici key
fiy
yəti barədə nə deyə
bilərdiniz?
– Bəli, məsələn, təbiət elmlərinə
yiyələnən bir insan həm də siyasətdən baş
çıxarmalıdır. Mə sələn, bizim ofisə demək
olar ki, bütün ölkələrdən insanlar gəlir.
Avropa öl kə lə rindən, Çindən, Afrikadan və s.
Oturub söhbət edirik. Gərək ölkənin
coğrafiyasını, tarixini, iqtisadiyyatını yaxşı
biləsən ki, dolğun söhbət də apara
biləsən. Çünki suallar verirlər. Məsələn, ötən
ilin oktyabr ayında Azərbaycanda «Yusif
Məmmədəliyev» kon fransı keçirildi. Vaqif
Abbasov məni və mənimlə işləyən professoru
bu konfransa dəvət etdi. O, tərəddüdsüz
dəvəti qəbul etdi və dedi ki, gedib Azər -
baycanı görmək istəyir. Azərbaycandan o
qədər danışmışam ki, onlarda ölkəmiz haq -
qında böyük maraq yaranıb.
– Bəzən deyirlər ki, Çindən, Ya poniyadan
olan tələbələr, eyni zamanda İn gil tərənin bir
çox adlı-sanlı orta mək təblərinin məzunları
fərd olaraq daha qabiliyyətlidirlər. Bu
belədirmi? Məsələn, siz öz nümunənizdə
biliklərinizi çinli və yaponla müqayisə edə
bilərsinizmi?
– Sizə deyim ki, bizim ölkədən gələn
tələbələr biliklərinə görə çox ölkənin və
-
təndaşları, həmçinin çinlilərdən və yaponlar-
dan geri qalmırlar. Sadəcə, şərait fərqimiz
olub. Çində bilirsiniz necədir? Mən orada
olimpiyaçı gənclərlə görüşdüm. 4-cü sinifdən
sonra şagirdlər arasında seçim başlanır. Bizdə
idman komplekslərinə geniş yer verildiyi
kimi orada da hər şəhərdə elm kompleksləri
var. Tələbələr xaricdə təhsil almaq üçün
həmin mərkəzlərdən seçilirlər. Mən İmperi-
alda doktoranturanın tələbəsi olduğum üçün
assistent kimi dərs də keçirəm. Labora-
toriyalarda mənim tələbələrim olur. Məsələn,
40 tələbənin siyahısına baxıram, onlardan 30
nəfəri çinli, koreyalı və yapondur. Bir ya iki
ingilis və fransız görərsiniz. Çinlilər, ko
-
reyalılar və yaponlar Avropada təhsil alıb,
qayıdırlar öz ölkələrinə. Məqsəd gələcək
nəsli elmi yönümdə inkişaf etdirməkdir.
– Çox maraqlıdır. Amma biz isə hələlik
proqnozlaşdıra bilmirik ki, bizim gənclər
təhsillərini başa vurduqdan sonra ölkəyə
qayıdacaqlar, yoxsa yox?
– Açığı, mən sizə deyim ki, Avropaya
gedən gənclərin çoxu ilə söhbət edirəm.
Avropada təhsil alan gənclərimizin çoxu
Vətənə ayıtmaq istəmir. Onların Azərbaycana
qayıtmaq fikirləri yoxdur. Bilirsiniz nəyə
görə? Məncə, özünə güvən yoxdur. Həmişə
deyirəm, təhsil almağa gəlib qayıtmaq is -
təməyən insanlarda özünə güvən yoxdur.
İstəyirlər ki, özlərini orada sübut etsinlər.
Onların ən əsas qorxuları odur ki, gələrlər
Azərbaycana, burada alınmaz və geri qayıda
bilməzlər. Açığı, hər yerdə normal işlə təmin
olunmaq mümkündür. Buna baxmayaraq,
onlar risk edib bura gəlmək istəmirlər.
Amma öz qabiliyyətinə güvənən insan
ölkəyə qayıdıb əlindən gələni etməlidir.
– Sənan bəy, çox maraqlı məsələyə to -
xundunuz. Hər bir dövlət, hökumət yaxşı
ideyaları dəstəkləyir. Onların həyata ke
-
çirilməsinə çalışır. Azərbaycan gənc lərinin
xaricdə təhsil alması ideyası əslində
zəmanənin ideyası idi. Biz bundan çox da -
nışmalıyıq. Bu işləri çox işıqlandırmalıyıq.
Aldığınız təhsilin gələcəkdə tətbiqi üçün
nələrin çatıb-çatmadığını indidən söyləyə
bilərsinizmi?
– Tamamilə doğrudur, dediyiniz kimi bu
dövrün tələbatı idi. Götürək Qazaxıstan nü -
munəsini. Ötən ilə qədər bu ölkə də bizim
ölkəmiz kimi xaricə tələbə göndərirdi. Bu
ildən başlayaraq onlar doktoranturaya tə
-
ləbələr göndərməyə başlayıblar. Dövlət bu
