İngiltərədə aparılmış araşdırmaya
görə, neft 2020-ci ildə pik nöqtəsinə çata-
caq. Yəni neftin istifadəsinin maksimumu
2020-ci ildə pik nöqtəsində dayanacaq və bu
il dən sonra çox sürətli eniş gözlənilir. Bəzən
deyirlər ki, 2020-ci ildə hələ maksimuma
çatırıqsa, hələ bir 100 il də neft bol olacaq.
Elə deyil. Çünki biz bu yüz ilə yavaş-yavaş
gəlmişik. Pik nöqtədən aşağıya doğru sürətli
eniş olmalıdır.
– Təxminən, 980 il bundan qabaq Av -
ropada ilk universitet – Boloniya Univer-
siteti yaradılıb. Artıq 980 ildən sonra
«uni versitet ideyası» Ərəb və qeyri-Avropa
öl kələrinə gəlib çatıb. Ərəbistanda olduğu
kimi Qazaxıstanda da Nursultan Na
zar
-
bayev Universiteti yaradılıb. Əslində, bun -
lar bizim üçün bir çağırışdır. Sizcə, Neft
öl kəsi olan Azər baycanda da artıq fun da -
men tal sə viyyədə belə bir universitet ideyası
gerçək ləşməlidirmi?
– Mən Azərbaycanda böyük araşdırma
mərkəzinin, müasir laboratoriyaların açıl ma -
sını çox istəyirəm. Hazırda ölkəmizdə bunu
etməyə hər cür şərait var. Ərəbistan nü mu -
nəsi kimi başlanğıcda xaricdən mütəxəssislər
də dəvət etmək olar. Məsələn, 5 professor
cəlb olunsa, onların ətrafındakı doktorantları
da gətirmək olar. Çətini təcrübədir. Sonra
bizim ölkənin elm adamları bu işi davam
etdirə bilərlər.
– Maraqlı bir məsələyə toxundunuz.
Akademiyanın müxbir üzvü Vaqif Abbasov
hələ yeniyetmə yaşınıza çatmamış sizdə bu
fənnə maraq oyadıb.
– Vaqif müəllim bunları əlimizdə olan
şəraitlə edib. Bizim əlimizdə Avropadakı la -
bo
ratoriyalar olsaydı, görün nələr olardı.
Artıq 9 il ötməsinə baxmayaraq, Vaqif müəl -
lim hələ də bizimlə əlaqə saxlayıb, bütün
işlərimizlə maraqlanır. Vaqif müəllim əlindən
gələni edir ki, biz bu elm sahəsində uğurlar
qazanaq. Onun şəraiti və imkanları olsa, tək
mənim yox, mənim kimi yüzlərlə tələbənin
təhsil almasına və tədqiqat aparmasına
yardımçı olar.
– Sənan bəy, indiki dövrün adı post-in-
dustrial, yaxud informasiya cəmiyyətidir. Bu
cəmiyyətdə bilik və elm tamam başqa sta-
tusda çıxış edir. Fənlərarası yanaşma, si -
nergizm mühüm paradiqmalar sayılır. Sizin
məşğul olduğunuz istiqamət də fənlərarası
yanaşmanın bir nümunəsidir. Belə olan
halda tədqiqat daha effektli olmurmu?
– Azərbaycanda təbiət elmlərinin öy
-
rədilməsi müasir Avropa standartlarına cavab
vermir. Daha çox Sovet təhsil sistemi qal -
maqdadır. Bir misal çəkim. Alman fiziki, No -
bel mükafatı laureatı Şredingerin fiziki
kim yadan bir tənliyi var. Azərbaycanda mü -
əl lim Şredingerin neçənci ildə doğul masını,
onun harda yaşaması və bu düsturu kəşf
etməsindən dərs keçir və bununla ki fa yət -
lənməyə çalışır. Müəllim bunu açıqlamır ki,
bu tənlik haradan gəlir və necə istifadə
olunmalıdır. Sözüm odur ki, bizə bir alimin
harada anadan olmasından çox, onun işlərinin
mahiyyəti və tətbiqinin izah edilməsi daha
vacibdir.
Azərbaycanda müasir laboratoriyaların
yaradılmasının vaxtı çatıb. Bizim ölkənin
bunu edəcək bütün imkanları var. Məsələn
İmperial Kollecin illik dövriyyəsi milyard
dollar yaxındır. Hardasa, bu gəlirin 50
faizi kimyadan gəlir. Avropada bir univer-
siteti həyatda «yaşadan» kimyadır. Niyə?
Şirkətlərlə bağlanılan müqavilələrə görə.
Məsələn, bizim bir professor oturub bir elmi
iş yazır. Deyir ki, Shell şirkətinə mən bitkidən
benzini əvəz edəcək bioyanacaq alacam.
Şirkət buna maraq göstərir. Deyir ki, mən sizə
fond yaradıram və 5 milyon funt yatırım
edirəm. O, 5 milyon funt universitetin he sa -
bına yatırılır. Onun 3 milyonu universitetə
67
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013
qalır, yerdə qalanı professora çatır. Bizim
universitetlər dövlətdən və tələbələrin təhsil
haqlarından maliyyələşir. Amma istək olsa
universiteti bir sahə üzrə inkişaf etdirib,
böyük gəlirlər əldə etmək olar.
– Belə çıxır ki, bizdə universitetlərin
vəsait qazanmaq ideyaları hələlik yoxdur?
– Mən Qafqaz Universitetində oldum.
Orada yeni kimya ixtisası açılıb. BP ilə bir
yerdə laboratoriyalar alıblar. Orada hər bir
şərait var, amma açdıqları fakültənin adı
«kimya-metodika»dır. Onlara təklif elədim
ki, bu qədər laboratoriya avadanlığı gətir mi -
siniz və bu qədər xərc çəkmisiniz, amma
«kimya-metodika» yerinə «kimya» fakültəsi
açsaydınız, daha yaxşı olmazdımı? Kimya
metodikası üçün o laboratoriyaların heç bir
əhəmiyyəti yoxdur. Bu istiqamət təkcə
müəllim yetişdirməməlidir. Yəni tək bununla
irəli getmək olmaz. Bir professor otursun la -
boratoriyada bir elmi iş yazsın, məsələn,
kimyadan yeni bir ideya atsın ortaya. Dövlət
ona mütləq yardım edəcək. Rasional gəlir
əldə etmək istəyən dövlət bunu mütləq
etməlidir. Hazırda ARDNŞ alternativ enerji
üçün çox işlər görür. Eşitdiyim qədər bio -
etanol zavodu açmağa hazırlaşır. Çünki tək
neftlə irəli getmək olmaz.
– Neft bitdikdən sonra böhran haqda
düşünmək lazımdır?
– Bəli. Məsələn, neftin olub-olmaması
İngiltərəni maraqlandırmır. Amma bizim
kimi ölkələri maraqlandırmalıdır.
– Söhbətlərimizdən göründü ki, Avropa
təhsil mühiti daha liberaldır. Yəni azad
insan, qrafiksiz iş rejimi və s. Məsələn, təhsil
aldığın Univesitetdə plan qoyulurmu ki, ildə
neçə elmi məqalə verməlisiniz?
– Orada mənim ən çox bəyəndiyim iş
qrafiki odur ki, əsasən, sənin gördüyün iş
maraq kəsb edir. Məsələn bizdə belədir ki,
saat 9-da işə gəlib, 5-də işdən çıxmalısan.
Amma orda onları bu maraqlandırmır. Elə
vaxt olur ki, 3 saat, elə vaxt olur ki, 7 saat
işləyirəm. Əsasən, bu mənim işimə görədir.
Bu prinsip elə formalaşdırılıb ki, insan özü-
özünə məsuliyyət daşıyır. Ortada bir elmi iş,
nəticə olmayandan sonra işə 9-da gəlib, 5-də
getməyin nə əhəmiyyəti var?
68
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013
İmperial Kollec, London
