Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Türkiye Büyük Millet Mecli

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
40
Los Angeles Üniversitesi tarafında yapılan araştırmalarda; günlük 2 mg bor alan 
erkekler de; 1 mg bor alan  erkeklere göre  prostat kanseri görülme sıklığı  1/3 oranında 
azalmakta olduğu tespit edilmiştir. 
İlaveten, borik asit  kozmetikler (pudralar vb.) ve  antiseptiklerde (ağız, göz)  yaygın 
olarak kullanılmaktadır.  
Organo-borlar kortizon üretiminde kullanılır. Sodyum borhidrür ise antibiyotikler, 
analjezik, anti-artiritik ilaçlar vb.nin sentezinde önemli bir avantaja sahiptir. 
2.6. Dünyada Bor Üretim Yöntemleri  
Bor üretim yöntemlerinin ilk basamağını madencilik oluşturmaktadır. Üretilen 
mineraller, kırma ve  cevher zenginleştirme ve/veya  rafinasyon işlemlerinden geçirildikten 
sonra, pazara arz edilmektedir. Aşağıda, bor madenleri işletmeciliği, cevher zenginleştirme   
ve rafinasyon  işlemleri açıklanmaktadır. 
2.6.1. Maden İşletmeciliği  
Bor mineralleri, doğada diğer mineral ve kayaçlarla birlikte masif olarak veya çözelti 
olarak sularda bulunmaktadır.  Dolayısıyla üretim yöntemleri de bulundukları yer ve derinliğe 
göre değişmektedir. Karada masif olarak bulunan bor bileşikleri; cevherin bulunduğu 
derinliğe ve fiziksel yapısına bağlı olarak  açık ocak veya kapalı ocak yöntemi veya çözelti 
madenciliği yöntemi ile üretim yapılmaktadır. 
Dünyada en fazla bor minerali açık ocak yöntemi ile üretilmektedir. Cevher ve örtü 
tabakası, fiziksel özelliklerine göre delme-patlatma ile gevşetilir. Cevherin üzerindeki örtü 
tabakası ekskavatör ve loderler ile alındıktan sonra cevher üretimine geçilir.  
Türkiye, ABD, Arjantin, Şili, Çin ve Rusya’da açık ocak yöntemi ile üretim 
yapılmaktadır. Ayrıca, Güney Amerika ve Çin’de üst kayacın alınmasından sonra el ile 
selektif madencilik yapılmakta olduğu belirtilmektedir.  
Açık ocak yöntemine göre daha pahalı olan yeraltı madenciliği ise, ABD (Billie Madeni, 
Ölüm Vadisi) ve Çin (Lioning)’de yapılmaktadır. Diğer bir yöntem olan çözelti madenciliği 
ise; ABD Searles Gölü, Kaliforniya ve Çin-Qinghai vadisinde yapılmaktadır.  
Forth Cady’de 20.000 ppm’lik bor içeren 400 m derinlikteki kolemanit formasyonları 
çözelti madenciliği yöntemi ile üretilmektedir. Cevher yatağına %5’lik hidroklorik asit 
enjekte edilip 8 saat bekletildikten sonra çözelti yüzeye pompalanmaktadır. Daha sonra kireç 

---

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
41
eklenerek %43 B
2
O
3
 içeren kolemanit üretilmektedir.  Aynı yöntemle borik asit üreten yerler 
de mevcuttur.  
2.6.2. Cevher Zenginleştirme  
Bor cevherlerinin zenginleştirilmesinde cevherin yapısına bağlı olarak genellikle kırma, 
eleme, yıkama, öğütme ve sınıflandırma gibi birim işlemler uygulanmaktadır. Bu işlemler 
sonunda elde edilen ürünler konsantre bor ürünleri olarak adlandırılmaktadırlar. 
Kolemanit konsantreleri direk cam endüstrisinde veya borik asit tesislerinde hammadde 
olarak kullanılmaktadır. ABD’de üretilen kolemanit ortalama %37 B
2
O
3
 içerikli flotasyon 
ürünü veya %42 B
2
O
3 
içerikli kalsine edilmiş ürün olarak, Türk Kolemaniti ise ortalama  
%40-42 B
2
O
3
 içerikli konsantre kolemanit olarak satılmaktadır.  
 Searles Gölündeki  bor tuzlu sulardan ise;  buharlaştırma ve kristalleşme ile  boraks 
ürünleri veya borik asit elde edilmektedir.  
Güney Amerika’daki uygulamada ise borlar kurutulup, elendikten sonra paketlenerek 
veya hidroklorik asit ilave edilip borik asit elde edildikten sonra satılmaktadır.  
Türkiye’de kolemanit ve üleksit cevherleri ocaklardan alındıktan sonra  kırılmakta, 
yıkanmakta ve sınıflandırılarak konsantre haline getirilerek yurtiçi ve yurtdışı pazarlara 
satılmaktadır. 
Boraks-kernit cevherleri (ABD, Türkiye, Arjantin gibi)  kırılıp yıkandıktan sonra; çeşitli 
işlemlerden geçirilerek (kristalleştirme, santrifujleme ve kurutma) boraks dekahidrat ve 
pentahidrat  gibi rafine ürünler  elde edilmekte ve daha sonra bu ürünler borik asit veya susuz 
boraks gibi ürünler elde etmek için hammadde olarak kullanılmaktadır. 
2.6.3. Rafinasyon  
Konsantre bor ürünleri önce çözündürülerek borun çözeltiye geçmesi sağlanır. 
Çöktürme ve filtrasyon işlemleri ile empüritelerinden arındırılan çözeltideki bor, uygun 
koşullarda kristalizatörlerde kristallendirildikten sonra katı  sıvı ayırımı ve kurutma 
işlemlerine tabi tutulur. Kristal bor türevleri kısmen veya tamamen suyu uçurularak nihai ürün 
haline dönüştürülür. 
 
2.6.3.1. Borik Asit 
Kolemanit konsantresi kırma ve öğütme işlemlerinden sonra sülfirik asit ile reaksiyona 
sokulur. Reaksiyon sonunda elde edilen borik asit çözeltisi filtre edilerek jips (CaSO
4
) ve 

---

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
42
diğer safsızlıklardan ayrıştırılır. Kristallendirme işlemi sonucunda katı faza geçen borik asit, 
santrifüj yardımı ile sıvı kısımdan ayrılır. Elde edilen borik asit ürünü kurutulup paketlenerek 
satışa sunulur. Borik asit, tinkal ve kernit gibi sodyum bazlı bor cevherlerinden de 
üretilebilmektedir. Birim işlemler hemen hemen aynı olmasına karşılık asitle çözündürme 
işlem sonucunda jips yerine sodyum sülfat (Na
2
SO
4
) oluşmaktadır.  
 
2.6.3.2. Boraks Dekahidrat/Pentahidrat 
Tinkal konsantresi sıcak su ile çözündürüldükten sonra katı-sıvı ayırımı yapılır. Bor 
içerikli çözelti içinde kalan çok ince partiküller flokulant ilavesi ile çöktürülerek filitrasyon 
işleminden geçirilir. Berrak çözeltiye uygulanan kristallandirme, katı sıvı ayırımı ve kurutma 
işlemlerinden sonra kristallendirme sıcaklığına bağlı olarak boraks dekahidrat veya boraks 
pentahidrat ürünleri elde edilir. 
 
2.6.3.3. Susuz Boraks (Anhidrat Boraks) 
Susuz Boraks (Na
2
B
4
O
7
), boraksın kalsine edildikten sonra ergitme fırınında yaklaşık 
980
o
C’de ergitilmesi sonucunda elde edilir. Ergimiş boraks yeterli akışkanlığa ulaştığında 
fırın dışına alınır ve su soğutmalı tamburlardan geçirilerek amorf yapıda susuz boraks elde 
edilir. Elde edilen ürün pazarlanmak üzere kırıcılardan geçirilir. Kristal yapıdaki susuz boraks 
nadiren istenmekte olup, ergimiş boraks, kalıplarda  kristalleşmeye bırakılarak elde edilir. 
Proses esnasında açığa çıkan gazlar kalsinatöre beslemesine rağmen, prosesin yüksek 
sıcaklıkta gerçekleşmesi dolayısı ile elde edilen ürünün maliyeti çok yüksek olmaktadır.  
 
2.6.3.4. Diğer Sodyum Boratlar 
Disodyum oktaborat tetrahidrat, boraks dekahidrat ve borik asit karışımının uygun 
koşullarda reaksiyonu sonucunda elde edilmektedir. Sodyum metaborat tedrahidrat, boraks ve 
sodyum hidroksit çözeltisinin soğutulmasıyla, sodyum metaborat, kalsiyum boratın kostik 
soda ile bozulması neticesinde, sodyum perborat ise sodyum metaboratın hidrojen peroksitle 
reaksiyonu sonucunda elde edilmektedir.  
 
2.6.3.5. Bor Oksit  
ABD’de iki ayrı kalitede amorf yapıda bor oksit ticari olarak üretilmektedir. Rafine ve 
granüle bor oksidin cam fırınlarında ergitilmesi sonucunda %99 B
2
O
3
 içeren yüksek kaliteli 

---