DöVLƏt büDCƏSİ

_______Milli Kitabxana_______ 
 
49 
hüquqi müqavilələr və müəlliflik haqlarından tutulan gəlir) üzrə 
hesablanırdı. Verginin dərəcələri isə 12 – 40%  arasında dəyişirdi. 
 
Qanuna 28 aprel 1998 və 27 oktyabr 1999-cu il tarixlərdə 
əlavə  və  dəyişikliklərin edilməsi vergitutma bazasına da öz təsirini 
göstərmiş oldu. Belə ki, gəlir vergisi üzrə dövlət büdcəsinə 
daxilolmaların həcmi 1995-ci ildə 113,9 mlrd. AZM - dən, 1998-ci 
ildə 411,9 mlrd. AZM-ə, 2000-ci ildə isə 470,0 mlrd. AZM-ə 
çatmışdır.  Dövlət büdcəsi gəlirlərində xüsusi çəkisi 1995 - 7,2%, 
1998 - 17,7%, 2000 - 13,2%-ə təşkil etmişdir. 
 Vergitutma 
bazasının təkmilləşdirilməsinin növbəti 
mərhələləri Vergi Məcəlləsinin qəbul edilməsindən sonrakı dövrü 
əhatə edir.  
 Hazırda qüvvədə olan Vergi Məcəlləsində bu verginin 
ödəyiciləri rezident (təqvim ilində üst-üstə 182 gündən artıq vaxtda 
həqiqətən Azərbaycan Respublikasının  ərazisində olan şəxslər) və 
qeyri-rezident fiziki şəxslərdir. Təqvim ilində 182 gündən artıq üst-
üstə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olmaq dedikdə verginin 
yalnız təqvim ili üzrə hesablanması (və daha uzun müddət üzrə 
tutulmasının qarşısının alınması) deməkdir. Bir sıra dövlətlərdə 
rezidentlik təqvim ili üzrə deyil, vergi ili üzrə müəyyən edilir ki, bu 
da heç də həmişə təqvim ili ilə üst-üstə düşmür.  
Rezidentlərin gəlirləri üzrə vergitutma obyekti vergi ili üçün 
rezidentlərin bütün gəliri ilə  həmin dövr üçün Məcəllə ilə 
müəyyənləşdirilən gəlirdən çıxılan məbləğ arasındakı fərqdən ibarət 
olan vergiyə cəlb edilən gəlirdir.  
Ödəmə mənbəyində vergi tutulduğu halda, vergitutma obyekti 
vergiyə cəlb edilən gəlirdir. 
Azərbaycan Respublikasında daimi nümayəndəlik vasitəsilə 
fəaliyyət göstərən qeyri-rezident vergi ödəyicisi daimi 
nümayəndəliyi ilə  əlaqədar olan vergiyə  cəlb edilən gəlirləri üzrə 
gəlir vergisinin ödəyicisidir. Vergiyə  cəlb olunan gəlir konkret 
dövrdə Azərbaycan mənbələrindən daimi nümayəndəliklə bağlı əldə 
edilən ümumi gəlirlə  həmin dövrdə bu gəlirlərin  əldə edilməsi ilə 
əlaqədar çəkilən və gəlirdən çıxılan məbləğ arasındakı fərqdir.  

---

_______Milli Kitabxana_______ 
 
50 
Qeyri-rezident vergi ödəyicisi daimi nümayəndəlik vasitəsi ilə 
fəaliyyət göstərmirsə ödəmə  mənbəyində  xərclər çıxılmadan 
aşağıdakı dərəcələrlə vergiyə cəlb olunur: 
-
 
divident – 10%; 
-
 
faizlər – 10%; 
-
 
rezident müəssisənin və ya sahibkarın lizinq, o cümlədən 
maliyyə lizinqi əməliyyatları üzrə ödəmələri, habelə riskin 
sığortasına və ya təkrar sığortasına dair müqaviləyə uyğun 
olaraq sığorta ödəmələri – 4%; 
-
 
Azərbaycan Respublikası ilə digər dövlətlər arasında 
beynəlxalq rabitə  və ya beynəlxalq daşımalar həyata 
keçirilərkən rabitə və ya nəqliyyat xidmətləri üçün rezident 
müəssisənin və ya sahibkarın ödəmələri – 6%; 
-
 
icarə haqları və royalti – 10%. 
Vergitutma obyekti gəlirdir.  
Rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan 
Respublikasında və Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından 
kənarda əldə etdiyi gəlirdən ibarətdir. 
Qeyri-rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan 
Respublikası mənbələrindən əldə etdiyi gəlirdən ibarətdir. 
Gəlirlərə aiddir: 
-
 
muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir; 
-
 
muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlir; 
-
 
vergilərdən azad edilən gəlirlərdən başqa bütün digər 
gəlirlər. 
Muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir - əmək haqqı, bu işdən 
alınan hər hansı ödəmə və ya fayda nəzərdə tutulur. Muzdlu işə aid 
olmayan fəaliyyətdən  əldə edilən gəlirlər sahibkarlıq və qeyri-
sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlərindən ibarətdir. Sahibkarlıq 
fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunan aktivlərin təqdim 
edilməsindən gəlir, qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlərə faiz, 
divident, royalti, əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir və s. aid edilir.  
 Məcəllənin qüvvəyə minməsi ilə (1 yanvar 2001-ci il) 
verginin maksimum həddi 40%-dən 35%-ə endirildi, aylıq gəlirin 
vergi tutulmayan məbləği 60 
000 AZM-dən 100 
000 AZM-ə 
qaldırıldı, həmçinin vergi güzəştlərinin  əhatə dairəsi bir qədər 

---

_______Milli Kitabxana_______ 
 
51 
artırıldı (bunlardan vergitutma bazasına daha çox təsir edəni 
himayəsində üç nəfərin olması ilə bağlı güzəştdir.  
Himayəsində üç nəfər olan ər və arvaddan birinin vergi 
tutulmalı olan aylıq gəliri, aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 
3 misli qədər azaldılır. Ölkədə çoxuşaqlı ailələrin xüsusi çəkisinin 
yüksək olduğu üçün güzəşt verginin yığım səviyyəsinə  əhəmiyyətli 
şəkildə  təsir etmişdir. Paralel olaraq maddi yardımlarla bağlı 
güzəştlər də büdcə  mədaxilinin formalaşmasına öz təsirini 
göstərmişdir).  
Əvvəlki qanunda vergi güzəştləri minimum əmək haqqı 
səviyyəsi ilə (5500 AZM) müəyyənləşdirilirdisə, VM-nin qüvvəyə 
minməsi ilə  Məcəllədəki bütün güzəştlər aylıq gəlirin vergi 
tutulmayan məbləğinə (100 000 AZM) uyğun verilirdi. Lakin, ilin 
sonunda Vergi Məcəlləsinə edilən əlavə və dəyişikliklər nəticəsində 
vergitutma bazası bir qədər də sadələşdirildi.  
 Cədvəl 2.1 
Vergi tutulan aylıq gəlirin 
məbləği 
Verginin məbləği 
100000 manatadək
Vergi tutulmur
100001 – 600000 manatadək 
100000 manatdan çox olan 
məbləğin 12% 
600001 - 1400000 manatadək 
60000 manat + 600000 manatdan 
çox olan məbləğin 20%
1400001 manatadək – 3000000 
manatadək 
220000 manat + 1400000 
manatdan çox olan məbləğin 25% 
3000000 manatadək – 5000000 
manatadək 
620000 manat + 3000000 
manatdan çox olan məbləğin 30% 
5000000 manatdan çox olduqda 
1220000 manat  +  5000000 
manatdan çox olan məbləğin 35% 
 
2002-ci ilin yanvar ayından başlayaraq verginin 5 pilləli 
sistemi sadələşdirilərək 3 pilləli sistem tətbiq edildi və bir sıra 
güzəştlər (himayəsində 3 daha çox şəxs olanların güzəştləri aylıq 
gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 1 misli həddində) azaldıldı.  
 
 
 

---