Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8. Türk Ordusunun Mahaçqalaya (Ġnciqala) girməsi
320
toplaya bildi. Yenidən nizama salaraq Biçeraxov qüvvələrinə qarĢı hücuma keçirdi və düĢmənin tamamilə geri oturdulmasını təmin etdi. Hədəfdəki Tarki dağının 2362 və 1579 m yüksəklikdəki təpələri qanlı döyüĢlərdən sonra ələ keçirilə bildi. Ġki gün davam edən qanlı döyüĢlər çox ağır Ģəraitdə və dondurucu soyuqlar altında cərəyan etmiĢdi. BaĢda Süleyman Ġzzət bəy olmaqla, zabit və əsgərlərin bir çoxu malyariyaya tutulmuĢdu. Yüksək hərarət və malyariya ağrıları altında qəhrəmanlıqla vuruĢurdular 54 .
baĢlayan hücumda, axĢam saatlarına doğru Biçeraxov qüvvələri böyük tələfat verərək geri çəkilməli oldular. Mahaçqala istiqamətində qaçan düĢmən, ciddi təqib altındaydı. Süleyman Ġzzət bəy də bu müharibədə yaralanmıĢdı 55 . Artıq dağınıq halda qaçan Biçeraxov qüvvələrinin məhv edilməsi və Mahaçqalanın ələ keçirilməsi asanlaĢmıĢdı. Çox ağır Ģərtlərlə cərəyan edən Tarki dağı döyüĢü qələbə ilə baĢa çatmıĢdı 56 . 6 noyabr müharibəsi bir aya qədər davam edən qanlı döyüĢlərin sonuncusu oldu. Çünki 6 noyabr 1918-ci il tarixində saat 14.00-da bir ingilis və bir fransız zabit Yusif Ġzzət paĢanın qərargahına gələrək, Osmanlı Dövlətinin Antanta dövlətləri ilə sülh razılığına gəldiyini bildirdilər və hərbi hərəkatın dayandırılmasının lazım gələcəyini ifadə etdilər. Yusif Ġzzət paĢa isə gecə saat 21.00-da hərbi hərəkatın dayandırılmasını bildirərək, hərbi birliklərin olduğu yeri mühafizə etməsini istədi 57 .
Ġki gün davam edən qanlı müharibələrdə, cəbhədəki ərazi çox narahat idi. Ətrafda sıx kolluqlar ilə çox dik və sərt qayalıqlar vardı. Dayanmadan yağan yağıĢdan sonra ərazi sürüĢkən və palçıqlı idi. Əsgərlər ümumiyyətlə yolu olmayan ərazini dırmanmaq, tullanmaq, sürünməklə keçib irəliləyə bilirdilər. Ağaclı-Tarki arasındakı cığırlar isə heyvanların keçməsi üçün belə əlveriĢli deyildi. Buna görə də bütün sursat (cəbbəxana) yalnız döyüĢən əsgərlər vasitəsilə daĢına bilirdi. Yaralanan Mehmetçik isə yenə də silah yoldaĢlarının kürəyində daĢınıb səhiyyə bölüklərinə çatdırılırdı. Mehmetçiyin üç gün boyunca gözünə yuxu getməmiĢdi, bu müddət ərzində Tarki dağı ətrafında düĢmənə qarĢı güclü həmlə etmiĢ, bəzən geri çəkilmiĢ, bəzən də qanlı döyüĢlərə girmiĢdi. Ərazinin dik olması ilə yanaĢı, duman, rütubət və yağıĢ da əsgərləri yormuĢdu. Biçeraxova tabe əsgərlərdən canını qurtara bilənlər, Mahaçqalanın Ģimalındakı HəĢtərxana qaçdılar. Mahaçqaladan 10 nəfərlik mülki heyət, 8 noyabrda Ģəhərin kənar məhəllələrinə qədər yaxınlaĢmıĢ olan 38-ci piyada alayı komandanının yanına gəldi. Heyətin tərkibində iki din alimi, dəmir yolu rəisi və Mahaçqala liman rəisi də var idi. Heyət, Biçeraxovun qüvvələrinin Mahaçqalanı tamamilə tərk etdiyini, xalqın küçə və evlərdə qarətə baĢladığını bildirərək, sabitlik
321
yaranması üçün türk əsgərinin Ģəhərə girməsini rica etdilər. KəĢfiyyatlar nəticəsində səngərlərdə və topçu mövqelərində heç kimin olmadığı aydınlaĢdı. DüĢmənin yerdə qalan hissəsinin silahlarını götürüb gəmilərlə Ģəhərdən qaçmağa çalıĢdığı xəbəri gəldi. Bu əsnada Mahaçqaladan əllərində ağ bayraq bir qrup mülki Ģəxsin türk əsgərlərinə doğru gəldiyi müĢahidə edildi 58 . Türk ordusunun bütün çətinliklərə sinə gərərək, soyuq və aclığa baxmadan, qan tökərək ġimali Qafqaza qədər gedən zabit və sıravilərinin Mudros BarıĢığının imzalanmıĢ olması səbəbindən Mahaçqalaya, yəni Ġnciqalaya girməməsi, böyük bir üzüntüyə yol açmıĢdı. Məhmetçik soyuq və açıq havada, yemək sarıdan korluq çəkərək, narahat bir halda Tarki dağında və Mahaçqalanın yan-yörəsində gözləyirdi. Mahaçqalanın düĢmən birliklərindən tamamilə boĢaldığına dair xəbər gəldikdən sonra 8 noyabr 1918-ci il saat 14.00-da 15-ci piyada diviziyasının bütün qüvvələri, 38-ci piyada alayı komandanı polkovnik Səlim bəyin komandası altında Ģəhərə girdi. 56-cı piyada alayının 2-ci batalyonuna Ģəhərdə asayiĢi təmin etmək həvalə olundu. Mahaçqala Yerli komandanlığına da 107-ci alay komandanı albay Fəzli bəy gətirildi. ġəhər tezliklə nəzarət altına alındı. Mahaçqalanın bütün meydan və küçələri türk və ġimali Qafqaz Respublikası bayraqları ilə bəzədildi 59 .
təslim olmasını belə təsvir edir: "Günortadan sonra saat 2-də (14.00) əmr olunan sıra ilə Petrovsk (Mahaçqala) istiqamətində hərəkət baĢladı. Bu vaxt 38-ci alay komandanına səhər- səhər müraciət edən heyət məni ziyarət etməyə gəldi. Bunlar ikisi din alimi, biri dəmir yolu mühəndisi, biri Petrovsk liman rəisi olmaqla on nəfərdən ibarət idi. Adları belə idi: Əhmədxan Ġbrahimbəyov, mühəndis Martinovski, mühəndis Seridinski, keĢiĢ Ramzadze, qazı Adilhan Hadis Hacı, musəvi Sicsim, iranlı Hacı Ağabəy, Əzmüddin bəy Alıkbaçev, Mirzə Hüseyin. Bu heyəti yaralı halda yatdığım Ağaçağıl kəndinin kənarında və iki otaqdan ibarət kiçik bir kənd evində qəbul etdim. TəĢəkkür etdim və yanlarına bir zabit qoĢaraq, 38-ci alay komandanı Səlim bəyin yanına göndərdim. YürüĢ cinahının baĢında albay Səlim bəy ilə bərabər Ģəhərə girdilər" 60 .
müharibələrində hər zaman əsgərlərinin baĢında və ən ön sıradakı döyüĢlərdə olmuĢdu. Komandirin Mehmetçiyin baĢında və bəzən də ön sıralardakı hücumlarda görünməsi, dağılma və ya pozulma halında ani qərar qəbul edərək birlikləri bir yerə yığması və yenidən hücumun davam etdirilməsini təmin etməsi təqdirəlayiqdir. Necə ki, Süleyman Ġzzət bəy 6 noyabr müharibələrində ayağından yaralanmasına baxmayaraq, əlində silahı ilə düĢmənə qarĢı vuruĢmuĢdu. Mahaçqala fatehi Süleyman Ġzzət bəy qoltuq ağacları ilə 9 noyabrda saat 10.00-da Mahaçqalaya daxil oldu. 61 15-ci piyada diviziyasından bəzi hərbi birliklər, 10 Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|