Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Türk Ordusunun Mahaçqala üzərinə yürüĢü
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Türk Ordusunun Mahaçqala üzərinə yürüĢü
318
Komandanların verdiyi qərara görə 15-ci piyada diviziyası, Mahaçqala üzərinə yeriyərək Dağıstanı iĢğalçılardan azad edəcəkdi. ġimali Qafqaz Respublikası Prezidenti Çermiyev, rus kazakı polkovnik Biçeraxova 13 oktyabr 1918-ci il tarixində bir ultimatum verərək, Dərbənd və Mahaçqala arasındakı ərazinin ġimali Qafqaz Respublikasının ərazisi olduğunu bildirdi və Dağıstanı boĢaltması üçün 20 oktyabra qədər vaxt verdi. 46 Biçeraxov isə 16 oktyabrda göndərdiyi cavabda qafqazlı və rus kazakı olduğunu bildirərək, onu məmləkətindən heç kəsin qova bilməyəcəyini və Dağıstanı da Rusiyanın bir parçası olaraq gördüyünü bildirdi. Biçeraxov məktubda bunları yazmıĢdı: "Bu torpaqlar Rusiyanındır. Tabeliyimdəki əsgər isə böyük Rus Ordusunun bir parçasıdır. Dağıstandan çıxmayacağam. Ancaq siz, özünüzün kim olduğunuzu bilmirsiniz. ġimali Qafqaza sahiblik iddia edərkən, Brest-Litovsk müqaviləsini, türklərin də sizinlə birlikdə döyüĢdüyünü xatırlamırsınız. Türklərin öz ölkələrinə xeyri olmadıqdan sonra, sizə heç bir faydası olmaz. Xəbəriniz yoxdurmu ki, ingilis topları Çanaqqala yaxınlığında gurlayır. Fələstin və Suriya tamamilə iĢğal edilib. Ġki həftəyə qədər türklərin buradan tamamilə çəkiləcəyi mütləqdir. O zaman tək qalacaqsınız və bir Ģey etməyə qüdrətiniz çatmayacaqdır. Mən sizin bir yaxınınız və sizin yaxĢılığınız üçün çalıĢan bir adam kimi, sizə təklif edirəm ki, gəlin danıĢaq. Sizin və bizim üçün ən yaxĢı olan məsələləri müzakirə edək. Ondan sonra istədiyinizi edə bilərsiniz. Bu məktubuma 18 oktyabr tarixinə qədər cavab istəyirəm. Əgər cavab almasam, yazdıqlarımın nəzərə alınmadığını hesab edərək, Dərbəndin qurtarılması üçün hərəkət edəcəyəm. Dərbənddə nə qədər əsgər olduğunu və nə iĢlə məĢğul olduqlarını da lap əla bilirəm" 47 . Türk qüvvələri Biçeraxova verilən vaxtın bitməsinə qədər hərbi əməliyyata baĢlamadı. Türk hərbi birlikləri, vaxtın tamam olması günündən etibarən, 20 oktyabrda səhərə yaxın, üç qrup halında hücuma keçdi. 15-ci piyada diviziyası, yarbay Süleyman Ġzzət bəyin komandası altında mühasirə qrupu kimi hərəkət edəcəkdi. Sərəncamında, 38-ci və 56-cı alaylardan iki batalyon, 107-ci alaydan 1- ci batalyon və 42-ci süvari bölüyü ilə 8 topdan ibarət bir topçu batareyası var idi. Cəbhədən irəliləyəcək qrupda isə podpolkovnik Fazil bəyin komandası altında 107-ci alaydan 2-ci və 3-cü batalyon, 13-cü alaydan 46-cı batalyon ilə 5 topdan ibarət bir topçu batareyası və bir zirehli qatar var idi. Dərbənd Qrupunda isə komandir yarbay Saadəddin bəyin sərəncamında bir milis batalyonu ilə bir top vardı. Bu qrupun vəzifəsi, Dərbəndə dənizdən edilə biləcək hər hansı müdaxilənin qarĢısını almaq idi. DüĢmən qüvvələrinin bir qismi Caməkənddə, bir qismi isə Xanməhəmmədqalada müdafiə xətti qurmuĢdu. Xəzər dənizində Ağni açıqlıqlarında isə ruslara aid "Qars" və "Ərdahan" adlı döyüĢ gəmiləri dayanmıĢdı 48 . 319
ġimali Qafqaz Komandanı Yusif Ġzzət paĢa, 20 oktyabr 1918-ci il saat 07.45-də hücum əmri verdi. Süleyman Ġzzət bəy, o gecə diviziyaya göndərdiyi əmrdə, hücumun detallarını bildirdi 49 . Hücum payızın gəlməsi ilə əlaqədar çox soyuq və yağıĢlı bir gündə baĢladı. Yusif Ġzzət paĢa, Cəbhə Qrupu ilə birlikdə hərəkət edirdi. ġimali Qafqaz Komandanlığı Qərargah rəisi yarbay Ġsmayıl Haqqı bəy isə 107-ci alay komandiri vəzifəsini icra edirdi. Hərbi birliklər dağlıq və meĢəlik ərazidə çətinliklə irəliləyə bilirdi 50 . 24 oktyabr axĢamına qədər davam edən hərəkatda, Türk hərbi birlikləri Biçeraxov qüvvələrini geri oturda bilmiĢdi. Rus kazakı polkovnikinin bir çox hücumları uğursuzluqla nəticələndi. Belə olduqda Biçeraxov əsl qüvvələrini Mahaçqalaya çəkdi və
bölgədəki yüksək dağlarda müdafiə xətləri qurmağa baĢladı. 51 25 oktyabr gününü dincələrək baĢa vuran türk hərbi birlikləri, 26 oktyabrda yenidən hərəkətə baĢladı. Manas çayına qədər irəliləyərək, müqavimət göstərməyə çalıĢan Biçeraxov qüvvələrini buradan da geriyə oturdu. Tarki dağı və Mahaçqala yaxınlığına qədər irəliləyən türk hərbi birlikləri o günə qədər Biçeraxovun əsl qüvvələri ilə heç döyüĢməmiĢdi. Süleyman Ġzzət bəy 27 oktyabrda Tarki dağında müqavimət xətti quran Biçeraxov qüvvələrini cənub və qərb istiqamətində tamamilə mühasirəyə aldı 52 .
dururdu. Türk hərbi qüvvələrinin Dağıstandan çəkilməsindən sonra, ġimali Qafqaz Respublikasının tabeliyində olan və elə də böyük hərbi gücü olmayan milis qüvvələri ilə ruslara qarĢı çıxmaq mümkün deyildi. Buna görə də, Biçeraxova bağlı qüvvələrin tamamilə məhv edilməsi və Mahaçqalanın iĢğaldan qurtarılması vacib idi. Tarki-Atlıboyun xəttinə qədər irəliləyən 15-ci Piyada Diviziyası, 4 noyabra qədər mühasirə vəziyyətini qorudu. Aparılan kəĢfiyyat nəticəsində üç cərgə tikanlı məftillər və güclü istehkamlarla Ģəhərin müdafiəyə hazırlaĢdığı, toplar, zirehli qatar və dənizdəki döyüĢ gəmiləri ilə müdafiənin möhkəmləndiriləcəyi məlum oldu. 5 noyabra Mahaçqala üzərinə planlaĢdırılan hücumda 15-ci piyada diviziyasından 1.700 döyüĢçü iĢtirak edəcəkdi. Milis diviziyasından isə iĢtirakçıların sayı 2.000 olacaqdı. Hücumun bütün ağırlığını üzərinə götürəcək 38-ci və 56-cı alayların əsgərlərinin ümumi sayı isə 1.067 nəfər idi. Türk piyadasını 40 pulemyot və 13 top müĢayiət edəcəkdi. Süleyman Ġzzət bəy dənizdəki gəmilərə qarĢı istifadə etmək üçün Nuru paĢadan Bakıda olan 10,5 mm-lik dağ qaubitsa batareyasını istəmiĢdi. Bu batareya isə vaxtında çatmadı və ancaq 6 noyabrda cəbhədəki yerini tuta bildi 53 .
qüvvələri Tarki dağını müdafiə etməyə çalıĢırdılar. Təpə və yarğanlardan aĢağıya doğru sərbəst atəĢ açırdılar. Bir ara uzun mənzilli top atəĢinə məruz qalan 107-ci alaya aid bəzi birliklər tamamilə dağılmıĢdı. Cəbhənin ən ön cərgəsində döyüĢlərə qoĢulan yarbay Süleyman Ġzzət bəy bu alayın əsgərlərini çətinliklə də olsa, bir yerə Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|