Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Çar tərəfdarlarının Dağıstanı iĢğal etməsi
310
xalqdan hesab soracağını bildirdi. Buna görə də xalqı bolĢeviklərlə üz-üzə qoymamaq və Dağıstanın mənafeyini düĢünərək hərəkət etmək məcburiyyətində qaldıqlarını bildirdi. TəĢkil edilən bir ovuc milis gücü ilə bolĢeviklərə qarĢı mübarizə aparmaq mümkün olmadığı nəticəsinə gələn Ġsmayıl Haqqı bəy Dağıstana nizami bir ordunun gəlməsinin vacib olduğunu bildirdi. Ġsmayıl Haqqı bəy Dağıstanda bu iĢlərə davam edərkən, Bakı-Dərbənd- Mahaçqala dəmir yolu və bu Ģəhərlərə yaxın olan Quba və Temirxan-ġura bolĢevik rus qüvvələrinin iĢğalı altındaydı. Ölkənin qalan bölgələrində isə anarxiya hökm sürürdü. Bəzi dini dairələr və görüĢlərin öncüləri bir-birlərini günahlandırır, bəziləri bolĢevik ruslara yardım edilməsi üçün fitvalar verirdilər. Ziyalılar isə sayca çox az idilər və xalqdan ayrı düĢmüĢ bir həyat yaĢayırdılar. Ətraf əhali onları kafir elan etmiĢdi. Ġsmayıl Haqqı bəy 8 iyul 1918-ci il tarixində Gunip qalasına getdi. ġeyx ġamil ruslara qarĢı mübarizədə qərargahını Gunip qalasında qurmuĢdu. Buna görə Gunip qalası Qafqaz xalqlarının nəzərində böyük hörmətə layiq bir yer idi. Ruslar, ġeyx ġamil hərəkatının sona yetməsindən sonra Gunipdə çar üçün bir saray və hərbi kazarmalar tikdirmiĢdilər. Ġsmayıl Haqqı bəy xalq tərəfindən kafir sayılan yerli zabitləri də xidmətə cəlb edərək xalq ilə aralarındakı soyuqluğu ortadan qaldırmağa çalıĢırdı. Qafqazda din adamları və Ģeyxlərin xalq kütlələri arasında nüfuzunu bilən Ġsmayıl Haqqı bəy bolĢeviklərə alət olmayan dindarların iĢtirakı ilə bir konqres çağırdı. Uzun müzakirələrdən sonra onların xalqa təsir edərək, rus və bolĢeviklərə qarĢı aparılacaq milli müqavimət hərəkatında iĢtirak etmələrini təmin etdi.
Dağıstanın dağlıq bölgələrində yaĢayan avarlar ilə düzdə yaĢayan kumuklar arasındakı qovğalar bu ölkənin yadellilərin əlinə keçməsini asanlaĢdırırdı. Hər ikisi türk və müsəlman olan avarlar və kumuklar arasındakı bu çəkiĢmə, elə bir həddə çatmıĢdı ki, kumuk türkləri, avarlara qarĢı olmaq üçün bolĢeviklərin tərəfinə keçmiĢdilər. Ġsmayıl Haqqı bəy bu iki türk icması arasındakı münaqiĢəni yoluna qoymaq üçün səy göstərdi. Dağıstanın Ģimalında yerləĢən Kuban və Terek bölgələrindəki münbit ərazinin rus kazaklarından geri alınması üçün fəaliyyətə baĢladı. Digər
tərəfdən iyul ayının sonuna doğru Temirxan-ġura bölgəsini ruslardan təmizləmək üçün bir hərbi hərəkat baĢlatdı. BolĢeviklərin müdaxiləsi nəticəsində Dağıstan birliklərinin qısa zaman ərzində dağıdılması səbəbindən bu fəaliyyət nəticəsiz qaldı.
ġimali Qafqaz Respublikasının yeni təĢəkkül etməyə çalıĢan orqanlarını aradan qaldırmaq üçün Dağıstandakı bolĢeviklər bir yandan, çar tərəfdarı rus kazakları da digər yandan hücuma keçmiĢdilər. Bakı yaxınlığında qüvvələrinin bir çoxunu itirən Biçeraxov, Dərbənd və Mahaçqalanı iĢğal etmək üçün fəaliyyətə
311
baĢladı. Kifayət qədər hərbi qüvvəsi olmayan ġimali Qafqaz Respublikası, Ģimalda qırmızı bolĢeviklər, cənubda isə Biçeraxovun ordusunun arasında sıxılıb qalmıĢdı
14 . Biçeraxovun əsas məqsədi Dağıstana girmək və bölgəni nəzarət altına almaq idi. Sərəncamında yaxĢı təlim görmüĢ 2 min əsgər və 18 top ilə 40 pulemyot vardı. Dərbəndə girərkən xalqa müraciətində özünün çar tərəfdarı və bolĢeviklərə düĢmən olduğunu bildirərək, Dağıstanı qurtardıqdan sonra əsl sahiblərinə təhvil verəcəyini və Bakıya gedəcəyini bildirmiĢdi. Polkovnik Biçeraxov tabeliyindəki qüvvələrlə 15 avqustda Dərbəndi iĢğal etdi. Yaydığı bəyanatda isə əsl niyyətini ortaya qoyan Biçeraxov, Qafqazda yaĢayan türklərin Rusiyaya xəyanət etdiyini, Osmanlı ordusuna güvənənlərin ağır Ģəkildə cəzalandırılacağını, yalnız ona itaət etdikləri halda Rusiyaya və çara etdikləri bu xəyanəti bağıĢlayacağını elan etdi 15 .
Mahaçqala üzərinə yeridi. Müdafiə qüvvəsi olmayan Ģəhəri asanlıqla iĢğal etdi. Mahaçqaladan sonra Timirxan-ġuranı da ələ keçirən Biçeraxov qüvvələrinin sayı Bakıdan qaçan erməni və ruslar da daxil olmaqla 6 mini keçmiĢdi 16 . Osmanlı Dövləti tərəfindən müstəqilliyi tanınan və bir Türk dövləti olan ġimali Qafqaz Respublikasının mövcudluğunu davam etdirə bilməsi üçün Dağıstanın müxtəlif bölgələrini iĢğal etmiĢ bolĢeviklərin və Biçeraxov qüvvələrinin ölkədən çıxarılması lazım idi. Azərbaycanda olan 15-ci piyada diviziyası və dağıstanlı milislərdən ibarət Cənubi Qafqaz Ordusu quruldu. Ordu komandanlığına da əvvəllər Çanaqqala Qrupuna komandanlıq etmiĢ Mirliva Yusif Ġzzət paĢa gətirildi. Yusif Ġzzət paĢa Ordu Komandanlığı ilə yanaĢı, həm də ġimali Qafqaz Respublikası nəzdində Osmanlı Dövlətinin siyasi və hərbi təmsilçisi idi. ġimali Qafqaz Ordusu Qərargah rəisliyinə də yarbay (podpolkovnik) Ġsmayıl Haqqı bəy (Berkok) gətirildi 17 .
Ġstanbuldan Batuma getdi. Bakının iĢğaldan təmizlənməsi əməliyyatlarına qoĢulan ġərq Orduları Qrupu Komandanı Xəlil paĢa, Batumda olan Yusif Ġzzət bəyə xəbər göndərərək, Gürcüstandakı Almaniya Hərbi Təmsilçisinin bəzi tələblərlə çıxıĢ etdiyini bildirdi. Xəlil paĢa almanların türk hərbi qüvvələrinin arxasından iki alman batalyonundan birini Vladiqafqaza, digərini də Çeçenistandakı Qroznıya göndərmək istədiklərini bildirərək, bu barədə nə düĢündüyünü soruĢdu. Yusif Ġzzət paĢa, verdiyi cavabda, Almaniyanın hər Ģeydən əvvəl ġimali Qafqaz Respublikasını tanıması lazım olduğunu bildirdi. ġimali Qafqaz hərəkatına hər hansı bir müdaxiləni qəbul etməyəcəyini bildirən Yusif Ġzzət paĢa göndərilməsi nəzərdə tutulan iki alman batalyonunun onun sərəncamına verilməsi Ģərtiylə, ġimali Qafqazın digər hissələrinə göndərilə biləcəyini qeyd etdi 18 . Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|