Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Dərbənd döyüĢləri əsnasında cərəyan edən siyasi və hərbi münasibətlər
316
sahəyə çəkilən Biçeraxov qüvvələri ilə 9 oktyabrda da qanlı döyüĢlər oldu. Rus birlikləri 12 və 13 oktyabrda da hücum manevrləri etdilər, ancaq hər dəfə də məğlub olaraq ağır itkilərlə geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar 38 .
münasibətlər ġimali Qafqazda hərbi hərəkat davam edərkən, alman və bolqar cəbhələri süqut etmiĢdi. Osmanlı Dövlətinin müttəfiqləri, məğlubiyyəti qəbul edərək, sülh danıĢıqlarına getmək üçün Antanta dövlətlərinə müraciət etmiĢdilər. Belə bir Ģəraitdə çox böyük fədakarlıqla Qafqazda davam etdirilən hərbi hərəkatda Türk ordusu lazımi üstünlüyü təmin etmiĢdi. Hərbiyə Naziri və BaĢ Komandan vəkili Ənvər paĢa, bu vəziyyətin davam edə bilməsi üçün 5-6 oktyabr tarixində ġərq Orduları Qrupu Komandanlığına bir əmr göndərdi. Ənvər paĢanın əmri belə idi: "Azərbaycan və ġimali Qafqazdakı əsgərlərimizi çəkmiĢ kimi bir görüntü yaratmaq məcburiyyətindəyik. Bu halda, Azərbaycan və ġimali Qafqaz Respublikalarının öz əsgəri qüvvələrinə güvənməsi lazım gələcəkdir. Bu səbəbdən, Qafqazda qalacaq qüvvələrin Azərbaycan və ġimali Qafqaz qüvvələri olması üçün indidən bu qüvvələri əsas tutaraq, bunların silahlandırılması və yenidən təĢkil olunaraq qüvvətlənməsi vacibdir. Ermənilərlə qovğa etməyərək, onlarla yaxĢı davranaraq sülh müzakirəsində onlarla birlikdə olmaq üçün çalıĢmaq lazımdır. Orada qalacaq zabitlərlə digərləri, Azərbaycan vətəndaĢı olaraq qalsın və hökumət geri çəkilmə əmri versə belə, onların orada qalması üçün tərtibat hazırlansın. Azərbaycana rus silah və cəbbəxanası olmaqla çoxlu silah və sairə göndərilsin" 39 . ġərq Orduları Qrupu Komandanı, BaĢ Komandanlığın bu əmri əsasında 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının Azərbaycanda, bir piyada batalyonu dəstəsinin də Dağıstanda qalacağını bildirdi. Azərbaycanlı sıravilərlə gücləndirilən 5-ci Qafqaz diviziyası, Azərbaycanda üç diviziyalı bir korpus, Dağıstandakı piyada batalyonu dəstəsi də bir diviziya halına gətirilərək, Azərbaycan və ġimali Qafqaz Respublikalarının öz vətənlərini milli qüvvələri ilə qorumaları təmin ediləcəkdi 40 .
Yusif Ġzzət paĢa və ġimali Qafqaz Respublikası Dövlət baĢçısı Əbdülməcid Çermiyev, 8 oktyabrda Dərbəndə getmiĢdi. 41 Dərbənddə vəziyyətin tamamilə normallaĢmasının ardından, 13 oktyabr 1918-ci il tarixində ġimali Qafqaz Respublikası hökuməti quruldu. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Komandanı Nuru paĢa ilə ġimali Qafqaz Respublikası Dövlət baĢçısı Əbdülməcid Çermiyev, ġimali Qafqaz Komandanı Yusif Ġzzət paĢa, 15-ci piyada diviziyası komandanı yarbay (podpolkovnik) Süleyman Ġzzət bəy də hökumətin elan edilməsi münasibətilə təĢkil olunan mərasimdə iĢtirak edirdilər. 317
Dərbənddə səhər saat 10.00-da ġimali Qafqaz Respublikasının bayrağı mərasimlə qaldırıldı və hökumətin qurulduğu rəsmi olaraq elan edildi 42 . Yarbay (podpolkovnik) Süleyman Ġzzət bəy mərasimdən sonra Dərbəndin qurtuluĢu haqqında komandirlərlə brifinq keçirdi. Süleyman Ġzzət bəy yığıncaqda Dərbəndin ələ keçirilməsi üçün çəkilən əziyyətləri xatırlatdı. ġəhərin, Biçeraxov qüvvələrinə qarĢı bir batalyon piyada və süvari bölüyündən əmələ gələcək Dərbənd dəstəsi tərəfindən mühafizə olunmasının mümkün olmadığını bildirdi. 15-ci piyada piviziyasının hərəkatı davam etdirərək, Mahaçqala və Dağıstanı iĢğaldan tamamilə təmizləmək lazım olduğunu bildirdi. Süleyman Ġzzət bəyin verdiyi məlumata görə, həqiqətən də rus döyüĢ gəmiləri Dərbənd sahillərində aramsız manevrlər edirdi. DüĢmən hərbi birləĢmələri Dərbənd-Mahaçqala yolundan rahatca istifadə edirdi ki, bunun da qarĢısı mütləq alınmalı idi. Türk əsgəri, yerli xalqdan heç bir yardım ala bilmirdi 43 . Yusif Ġzzət paĢa da bu vəziyyətdə Dərbənd dəstəsinin (107-ci Qafqaz alayı) Ģəhəri qoruya biləcəyinə inamı olmadığını bildirərək, 15-ci piyada diviziyasını, o bölgədən ayrılana qədər Yusif Ġzzət paĢanın əmrinə verdi. Çünki 15- ci piyada diviziyasının Dağıstanda qalmasının vacib olduğunu bildirdi. Müzakirələrdən sonra bu təklif qəbul olundu. Nuru paĢa 15-ci piyada diviziyasını, o bölgədən ayrılana qədər Yusif Ġzzət paĢanın əmrinə verdi. 15-ci piyada diviziyasının Batuma göndərilməsi ilə əlaqədar əmr hər an gələ bilərdi. Buna görə, Mahaçqalanın ələ keçirilməsi üçün ediləcək hərbi müdaxiləni tezliklə baĢlamaq, ən qısa zamanda nəticə əldə etmək tələb olunurdu 44 .
baĢa
çatdı. Türk Ordusu Dərbəndin Ģimalından etibarən dəniz ilə dağlar arasında nisbətən geniĢ və düz bir ərazidə irəliləmiĢ və düzənliyə çatmıĢdı. Üzərinə hücum planlaĢdırılan Mahaçqala Xəzər dənizinin sahilində yerləĢirdi. ġəhərin qərbi və cənub-qərbi yüksək dağlar və təpələrlə əhatələnmiĢdi. Bunlardan bəziləri aĢağıdakılardır: ġambol (242 m), Uçkullar (1,667 m), Teylisolqan (2,006 m), Soldat (2,499 m və 2,450 m), Tarki dağı (1,579 m və 2,362 m). Mahaçqalanın Ģimalında isə daha düz olan bir ərazi vardı və Xəzər dənizi boyunca uzanırdı. Dərbənd istiqamətindən gələn dəmir və quru yolları da Mahaçqaladan keçərək, Ģimal istiqamətində Vladiqafqaz və Rusiyaya doğru uzanırdı. Tarki dağının Ģimalında Mahaçqalanı Qafqazın daxili bölgələri və Temirxan-ġura Ģəhəri ilə bağlayan quru yolu mövcud idi. Bu yol üzərindəki Atlıboyun qəsəbəsi Tarki dağı ilə Ostra dağı arasında əhəmiyyətli bir keçid nöqtəsidir. Bu bölgədəki dağ və təpələrin bir xüsusiyyəti də son dərəcə dik olması, dərin yarğan və vadilərlə bir- birindən ayrılaraq keçməyi qeyri-mümkün etməsidir. Ərazi sıx kolluqlarla örtülüb. Dağlar payız aylarında çox vaxt dumanlı və yağıĢlı olur. Gecələr isə sərt ayaz hökm sürür. 15-ci piyada diviziyası da bu Ģərtlərlə Mahaçqalanın yerləĢdiyi düzənliyi və hakim təpələri ələ keçirərək Ģəhərə girməyi planlaĢdırırdı 45 .
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|