E. M. Hacizadə
Yüklə 5,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 tətbiqinin genişləndirilməsində, səmərəli fəaliyyətin təcəssümündə fərqli xüsusiyyətləri ilə seçilir. Müstəqil olduğu qədər də səhmdarların daimi nəzarətində olmaq, ümumi mənafelərdən çıxış etmək səmərəli fəaliyyətin rəhnidir. Köhnə istismar sahələrində iqtisadi artımın intensiv və ekstensiv variantlarla təmin edən istismar recimi arxada qalsa da, transformasiya mərhələsində yeni problematik situasiyalar yaranmış, tənəzüllülü meyllər, ressesiya artaraq daha da dərinləşmişdir. Elmi axtarışlar sübut edir ki, vəziyyət çıxılmaz deyildir. Sahənin ahəngdar iş reciminə keçidi, sabitliyin təminatı, iqtisadi artıma nailolma imkanları yetərlidir. Digər tərəfdən, müasir texnoloji-iqtisadi gerçəkliklər sahəvi arealda yeni perspektivli yataqların aşkarlanması imkanlarını da artırmışdır. Neftqazçıxarma sənayesində mövcud vəziyyətin respublika iqtisadiyyatına, onun tərəqqisinə əsaslı təsiri vardır. Gerçəklik ondan ibarətdir ki, neftqazçıxarma sənayesi iqtisadiyyatın bütün strukturunda hərəkətverici qüvvəyə malikdir. Müasir milli iqtisadiyyatın barometri və indikator göstəricisi bu gün yetərli nisbətdə neftqazçıxarma sənayesi ilə bağlıdır. Respublikanın elmi-texniki, istehsal potensialının dinamik tərrəqqisini hazırda neftqazçıxarma sənayesiz təsəvvür etmək çətindir. Məhz bu mühüm məntiqi meyar Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin, milli və iqtisadi təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində neft-qaz sənayesinin bazar münasibətləri əsasında yenidən qurulmasını, onun dirçəlişinin, inkişafının davamlı təmin edilməsini obyektiv zərürətə çevirir. Yeni iqtisadi sistemə keçidin arxada qalmış ilk onillik mərhələsi ərzində və ondan əvvəlki tarixi məqamlarda köhnə yataqlarda səmərəlilik, islahatların praqmatik konseptual məzmunda işlənməsi, iqtisadi artımın təminatı, sahəvi spekterdə digər müvafiq bağlı problemlərin tədqiqi nisbi ölçüdə az öyrənilən predmet mövzulardan olmuşdur. Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik statusunun əldə edilməsilə neftqazçıxarma sənayesində ümumi iqtisadi problemlərin öyrənilməsinə, tədqiqinə yeni keyfiyyət dəyişiklikləri gətirilmişdir. Köhnə iqtisadi və ideoloji sistemin dağılması, onun liberal dəyərlər əsasında bazar iqtisadiyyatı ilə əvəzləşməsi problemin həllinə daha əlverişli çığırlar açmışdır. İndi daha çox strateji, uzaqhədəfliyi ilə seçilən, elmi əhəmiyyət kəsb edən məsələnin həlli geniş tədqiqatını və əməli tətbiqini gözləyir. Yeni geopolitik vəziyyət problemi geniş elmi-tədqiqat obyektinə çevirərək aktuallığını artırır. Bu baxımdan köhnə neft yataqlarında səmərəliliyin, sabitliyin, iqtisadi artımın təminatının metodoloji və metodik aspektlərinin müəyyən olunması, potensial və resurslardan rasional istifadə, maliyyə möhkəmliyi, iqtisadi çevikliyin yüksəldilməsi, sahədə yeni bazar münasibətlərinin formalaşması, neft hasilatının və ümumilikdə neft industriyasının digər strateji və taktiki elmi səciyyə daşıyan prinsipal prioritetləri tədqiqat mövzusunun seçilməsini şərtləndirir. Ötən iki əsrin qovşağında Azərbaycan neft sənayesini əhatə edən elm formalaşmağa başlamışdır. Dünya neft elminin, xüsusən də Sovetlər İttifaqında neft sahəsi ilə bağlı elmlərin inkişafında Azərbaycanın, onun alimlərinin xidmətləri yüksək pillədə olmuşdu. Respublika alimləri neft-qaz yataqlarının axtarışı, kəşfi, işlənməsi neftqazçıxarma istehsalının texnologiyası sahəsində möhtəşəm işlər görmüş, sahənin problemlərini xarakterizə edən sanballı nəticələr əldə edilmiş, müvafiq elmi-tədqiqat və təhlil işlərini reallaşdırmışdır. Akademik A.X.Mirzəcanzadə ötən yüzillikdə və müasir mərhələdə neft-qaz sənayesinin texniki-texnoloji iqtisadi məzmununun kompleks öyrənilməsində ön mövqeyində dayanan tədqiqatçılardan biri kimi yeni iqtisadi sistemə keçiddə də sahənin ümumi problemlərinin tədqiqində konseptual fikir müəlliflərindən ilki olmuşdur. Alimin son onillikləri əhatə edən tədqiqatları, dünya elminə töhfə sayılan çoxsaylı əsərləri, Azərbaycan neft-qaz sənayesinin müasir dövrünün təhlili, XXI əsr üçün proqnozları neftqazçıxarmanın ümumi problemlərinin həllində metodik nəzəri proqram statusunu diqqətə gətirir. Qloballaşma, neft biznesi, geosiyasi maraqlar tarixi iqtisadi faktorlar, beynəlxalq təcrübə, standartlar, neft iqtisadiyyatında liderlər, milli neft strategiyası üzrə mülahizələr alimin tədqiqatlarında araşdırılmış, konkret faktlarla işıqlanmışdır. Bütün bunlar isə təqdim olunan tədqiqat əsərində mühüm mənbə kimi əsas götürülərək istifadə edilmişdir. 10 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında, Dövlət Neft Akademiyasında, Yanacaq Energetika Kompleksinə daxil olan müvafiq elmi-tədqiqat institutlarında, neft-qaz sənayesinin inkişafı ilə bağlı respublika sərhədlərini aşan elmi və əməli əhəmiyyətli fundamental tədqiqatlar yerinə yetirilmişdir. Azərbaycanın görkəmli neftçi alimlərinin, mühəndis və mütəxəssislərinin tədqiqatları və praktiki fəaliyyətləri keçmiş Sovetlər İttifaqının, Qərbi Avropanın, Şimali Afrikanın, Yaxın və Orta Şərqin, Cənub-Şərqi və Uzaq-Şərqi Asiyanın neft-qaz sənayesinin formallaşmasında yüksək xidmətliliyi ilə fərqlənmişdir. Neft-qaz hasilatının ümumi problemlərilə bağlı tədqiqatlarda Ə.Ə.Əlizadə, S.A.Vəzirov, Ə.J.Əmirov, Ə.N.Əlixanov, S.A.Orujov, Ə.İ.Tağıyev, Ə.B.Süleymanov, B.Ə.Hacıyev, E.M.Rüstəmov, X.B.Yusifzadənin elmi araşdırmaları mühüm yer tutur. Neft-qaz sənayesinin inkişaf problemləri iqtisadçı alimlərin də elmi axtarışlarının tədqiqat mövzusu olmuşdur. Elmi-texniki tərəqqi problemləri, sənayenin strukturu investisiya, qazma, istehsal potensialından, yığım fondundan istifadə iqtisadi inkişafın proporsiyaları və digər iqtisadi problemlər MEA-nın akademikləri A.A.Nadirov, Z.Ə.Səmədzadə, MEA-nın müxbir üzvləri Ş.M.Muradov, A.Ə.Əliyev, Ə.X.Nuriyev, iqtisad elmləri doktorları F.Ə.Fərəcov, Ə.Zərgərov, A.A.Ağayeva, A.Əlibəyova, Ş.M.Muradova, Ş.A.Səmədzadə, A.Ş.Şəkərəliyev, T.Ə.Hüseynov, M.Ə.Axundov, N.Ə.Nəbiyev, H.Y.İsmayılov, B.S.Xıdırov, M.J.Atakişiyev, S.K.Hüseynov, F.İ.İmanzadə, iqtisad elmləri namizədləri Q.Ə.Səfərov, Ə.Ə.Ələkbərov, G.Y.Yüzbaşova, tədqiqatçı alim T.Ə.Paşayev və başqalarının tədqiqatlarında əksini tapmışdır. Hələ Sovetlər İttifaqının mövcudluğu vaxtından neft-qaz sənayesinin iqtisadi strukturu geniş tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Bu sahədə iqtisadçı alimlər Y.B.Qalperson, Q.T.Budovoy, V.A.Kaufman, A.A.Reznik, A.Q.Şapavalov, xüsusi olaraq təsərrüfatda yeni metodların tətbiqi və planlaşdırmanın inkişafında S.M.Levin, V.İ.Trayver, A.V.Kuznetsov, P.F.Çernov, A.A.Fetisov və başqalarının neft yataqlarının işlənməsi və sənayesinin rasional işlənməsində M.M.Sattarov, A.Z.Kuzmin, L.İ.Suçkov, M.M.Vişinskiy, səmərəlilik problemləri, N.S.Sapocnikov, İ.M.Broyde, V.K.Vasilyevin xidmətləri yüksək olmuşdur. Neftqazçıxarma sənayesinin problemlərinin öyrənilməsi dünya elmində dinamizmlə müşayiət olunan keyfiyyət dəyişikliklərinə uğrayır. Keçid iqtisadiyyatını yaşayan təbii neft-qaz ehtiyatlarına malik dövlətlərdə isə problemin həlli bazar prinsiplərinə uzlaşmada tədqiq edilir. Xüsusən rusiyalı alimlərin bu sahədə ümumiyyətlə yanacaq-enerji kompleksinin yenidən təşkilində apardığı tədqiqatlar sanbalı ilə fərqlənir. A.L.Arbatov, E.S.Kudinov, M.M.Broyde, A.İ.Perçik, M.Y.Ayzenberq, V.D.Lısenko, A.L.Vasilenko, V.A.Kryukov, O.M.Yermilov, K.N.Milovidov, A.V.Yefimov və başqalarının apardığı tədqiqatları neftqazçıxarma sənayesinin texniki-texnoloji, iqtisadi məsələlərinin, onun yenidən təşkili, investisiya, neft biznesi, idarəetmə və sair mühüm strateji tədbirlərə həsr edilmişdir. Neftqazçıxarma sənayesinin ümumi problemlərinin həllində xüsusi xidmətlərilə fərqlənən yuxarıda istinad etdiyimiz alimlərin apardığı tədqiqat işlərinin əhəmiyyətini yüksək dəyərləndirərək səmimiyyətlə qeyd edirik ki, neftqazçıxarma sənayesində iqtisadi islahatlar, səmərəlilik problemləri, iqtisadi artımın təminatının təsərrüfat mexanizmi məsələləri bazar şəraiti xüsusən də, köhnə yataqlar kontekstində kompleks tədqiq edilməmiş, konkret tədqiqat obyekti kimi öyrənilməmişdir. Müəllif xüsusi olaraq bir cəhəti vurğulayır ki, Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini əldə etdikdən sonra köhnə neft-qaz yataqlarını əhatə edən sahədə iqtisadi islahatların, istehsalın iqtisadi-maliyyə problemlərinin yeni təsərrüfat quruculuğuna uyğun bazar iqtisadiyyatı konteksində öyrənilməsi və eksklyüziv diapazonda tədqiqi bu vaxtadək sistemli və ətraflı işlənilməmiş ciddi elmi və əməli əhəmiyyət kəsb edən məsələ kimi həllini gözləməkdədir. İlk dəfə olaraq mövcud tədqiqat işində problemin həlli istiqamətləri yeni reallıqlar şəraitində mümkün diapozonunda, geniş şəbəkədə elmi araşdırılmış, səmərəliliyə təsir edən çoxsaylı amillərin təhlilinə cəhd edilmiş, iqtisadi artımı təmin edən müvafiq nəticələr əldə olunmuşdur. Hasil olunan elmi nəticələr müasir dövrdə köhnə neft yataqlarını əhatə edən strukturun real bazar subyektinə keçirilməsində, onun mobilliyinin, rəqabət qabiliyyətinin, rentabelliliyinin artırılmasında, maliyyə dayanaqlığının, istehsal potensialının möhkəmləndirilməsində əməli metodik vəsait kimi tətbiq imkanları yaradır. Yüklə 5,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|