Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bərk cisimlərin deformasiyası.
- Şəkil 65. *
- Nisbi uzanma vahid başlanğıc uzunluğa düşən mütləq uzanmaya bərabər kəmiyyətdir. Nisbi uzanmanın vahidi yoxdur (adsız kəmiyyətdir). *
50 Dediklərimizdən aydın olur ki, cismin çəkisinin ağırlıq qüvvəsindən bir fərqi onun təcilli hərəkətdən asılı olmasıdır. Cismin çəkisinin ağırlıq qüvvəsindən digər fərqinin olmasını müəyyənləşdirmək üçün yenə yaylı tərəzidən asılmış cisim misalına qayıdaq. Əgər yük asılmış tərəzini əlimizdən buraxsaq, onda tərəzinin əqrəbi sıfıra qayıdar. Belə çıxır ki, bu halda yük asıldığı yaya təsir etməyəcək, yəni cismin çəkisi olmayacaq. Dediklərimizdən çəkinin ağırlıq qüvvəsindən ikinci fərqi aydın olur. Aydındır ki, əgər cisim varsa, deməli, onun kütləsi də var, ağırlıq qüvvəsi də var, lakin cismin olması onun həmişə çəkisinin olması demək deyildir. Bəzən cisimlərin çəkisi olmaya da bilir. Tərəzi misalından göründüyü kimi, bu, cisimlərin sərbəst düşməsi zamanı mümkündür. Deməli, sərbəst düşən cisimlərin çəkisi olmur, yəni onlar durduqları dayağa və ya asıldıqları asqıya təsir etmirlər. Bu hal çəkisizlik halı adlanır. Çəkinin ağırlıq qüvvəsindən üçüncü fərqi onların tətbiq nöqtələrinin müxtəlif olmasıdır. Bildiyimiz kimi, ağırlıq qüvvəsi şaquli istiqamətdə aşağı yönələrək, cismin özünə (onun mərkəzinə) tətbiq olunur. Üfüqi dayaq üzərində olan və ya şaquli asqıdan asılmış cismin çəkisi də, • ağırlıq qüvvəsi kimi, şaquli istiqamətdə • aşağıya - Yerin mərkəzinə yönəlməsinə baxmayaraq, o, dayağa və ya asqıya tətbiq olunur (şəkil 63). Ümumiyyətlə götürdükdə isə çəki Şəkil 63. cismin durduğu səthə perpendikulyar olur. Şəkil 64 - də şaquli və maili səth üzərində olan cismin çəkisinin istiqamətləri göstərilmişdir. Şəkil 64. 51 Dediklərimizdən aydın olur ki, cismin yuxarı yeyinləşən və aşağı yavaşıyan hərəkətlərində çəkisi artır, yəni o əlavə yüklənməyə məruz qalır. Deməli əlavə yüklənmə dedikdə, hərəkətdə olan cismin çəkisinin sükunətdə çəkisinə nisbəti başa düşülür və = kimi təyin olunur. ELASTİKİ QÜVVƏ Bərk cisimlər. Həcmini və formasını saxlaya bilən cisimlər bərk cisimlər adlanır. Bərk cisimlərin kristal və amorf bərk cisimlər kimi növləri vardır. Kristal bərk cisimlər düzgün həndəsi formalı quruluşa malik cisimlərdir. Daha dəqiq desək, kristal bərk cisimlərin zərrəcikləri fəzada müəyyən nizamla düzülmüş olurlar və nizamlı düzülüş bütün kristal boyu təkrarlanır. Amorf bərk cisimlərdə zərrəciklərin düzülüşündə müəyyən nizamlılıq müşahidə olunsa da, bu nizamlılıq bütün həcm boyu təkrarlanmır. Kristal cisimlərə misal olaraq müxtəlif metalları, qrafiti və s. göstərmək olar. Amorf bərk cisimlər şüşə, müxtəlif plastmasslar, qatran, konifol və s. kimi bərk cisimlərdir. Qeyd edək ki, kristal və amorf bərk cisimləri bir-birindən fərqləndirən təkcə onların quruluşundakı fərq deyil. Bu cisimlər həm də izotrop və anizotrop xassəli olmalarına görə bir-birindən fərqlənirlər. Əgər bərk cisim həcmdaxili bütün istiqamətlərdə eyni fiziki xassəyə malikdirsə, başqa sözlə desək, əgər bərk cismin möhkəmlik, istilik keçirmə, elektrik keçirmə, işıq keçirmə və s. kimi fiziki xassələri istiqamətdən asılı deyilsə, bu halda deyilir ki, həmin bərk cisim izotrop xassəlidir. Anizotrop xassəli bərk cisimlərin isə fiziki xassələri həcmdaxili müxtəlif istiqamətlərdə müxtəlif olur. Bütün amorf cisimlər izotrop xassəlidirlər, yəni onların fiziki xassələri istiqamətdən asılı olmur. Başqa sözlə desək, amorf bərk cisimlər bütün istiqamətlərdə eyni fiziki xassəyə malik olurlar. Kristal bərk cisimlərdən isə həm izotrop, həm də anizotrop xassəli olanları vardır. Yalnız bir kristaldan təşkil olunmuş monokristal bərk cisimlər anizotrop, çoxlu sayda kristallardan təşkil olunmuş polikristal bərk cisimlər isə izotrop xassəli 52 olurlar. Məsələn, bir kristaldan təşkil olunmuş qrafit anizotrop, çoxlu sayda kristallardan təşkil olunmuş dəmir isə amorf cisimlərə oxşar olaraq izotrop xassəlidir. Bərk cisimlərin deformasiyası. Deformasiya dedikdə bərk cismin həcm və ya formasının dəyişməsi başa düşülür. Aydındır ki, maye və ya qazlarda baş verən özbaşına deformasiyadan fərqli olaraq, bərk cismin deformasiyası üçün ona müəyyən qüvvə tətbiq etmək lazımdır. Bu halda deformasiya məcburi deformasiya olur, tətbiq olunmuş qüvvə isə deformasiya etdirici qüvvə adlanır. Bərk cisimlərin deformasiyası mütləq uzanma, nisbi uzanma və mexaniki gərginlik adlanan parametrlərlə xarakterizə olunur. Burada - deformasiya etdirici qüvvə, - materialın başlanğıc, - isə son uzunluqlarıdır (şəkil 65). Şəkil 65. * Materialın son və başlanğıc uzunluqlarının fərqi mütləq uzanma adlanır və kimi təyin olunur. Uzanma deformasiyası zamanı mütləq uzanma , sıxılma deformasiyası zamanı isə olur. Ona görə də mütləq uzanmanın modulundan istifadə olunur: . BS – də mütləq uzanmanın vahidi = 1 m - dir. * Mütləq uzanmanın materialın başlanğıc uzunluğuna nisbəti nisbi uzanma adlanır və « » (epsilon) ilə işarə olunur: . Nisbi uzanma vahid başlanğıc uzunluğa düşən mütləq uzanmaya bərabər kəmiyyətdir. Nisbi uzanmanın vahidi yoxdur (adsız kəmiyyətdir). * Deformasiya etdirici qüvvənin materialın en kəsik sahəsinə nisbətinə mexaniki gərginlik deyilir və « » (siqma) ilə işarə olunur: . Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|